درباره ترکیب «کشکل شیرازی» در شعر لری

درباره ترکیب «کِشکِلَ شیرازی» در شعر لُری

پایگاه خبری گلونی، رضا ساکی: کشکله کِشکِلَ یکی از ترانه‌های معروف و زیبای لری است. اما این کشکله کِشکِلَ به چه معناست؟

برخی آن را دختر شیرازی معنا کرده‌اند و برخی کوچولوی شیرازی. اما کوچولو در لری یعنی کُشکِلَ یا کُچکِلَ و البته کشکل معنی دختر هم نمی‌دهد. کِشکِلَ در قدیم به یک نوع پای‌افزار می‌گفته‌اند چنان که در دهخدا آمده است: کشکله . [ ک َ ک َ ل َ/ ل ِ ] (اِ) نوعی از پای افزار باشد که شاطران و پیاده‌روان بر پای کنند. (آنندراج ) (برهان ) و ناصرخسرو سروده است: پای پاکیزه برهنه به بسی / چون به پای اندر دویدن کشکله.

پس کِشکِلَ شیرازی یعنی دختری که کشکله کِشکِلَ به پا دارد.

درباره ترکیب «کِشکِلَ شیرازی» در شعر لُری

لری زبانی از خانوادۀ زبان‌های ایرانی جنوب غربی است که با ۵/۴ میلیون نفر گویشور (اتنولوگ) در جنوب غرب ایران، به‌ویژه در استان‌های لرستان، کهکیلویه و بویراحمد، چهارمحال و بختیاری، اصفهان و خوزستان رواج دارد، ولی محدود به مناطق یادشده نمی‌شود. مثلاً در روستای «سنگاب» از توابع شهرستان «ایوانکه» استان سمنان، طایفه لر زبان «هَداوند» زندگی می‌کنند و اهالی روستاهای «نینه» و «برجک» به ترتیب از توابع محلات و خمین در استان مرکزی نیز لری را به‌عنوان زبان مشترک به کار می‌برند (مشاهدات شخصی).

چنان‌که گفته شد، لری از زبان‌های ایرانی جنوب غربی است، یعنی از زبان‌هایی که مانند فارسی، ریشه از فارسی میانه یا پهلوی ساسانی می‌گیرند. نظام دستوری لری به همین جهت با فارسی شباهت بسیار دارد و مقداری از کلمات لری هنوز با تلفظ فارسی میانه یا نزدیک به آن به کار می‌روند، درحالی‌که در فارسی تلفظ آن‌ها از تلفظ اصلی دور شده است‌، مانند تلفظ کلماتšaš «شش»،asp «اسب»، mazg «مغز»‌، hešm «خشم» (xēšm>)، sohr «سرخ» (suxr>)،tahl «تلخ» (taxl>)، emid «امید» (ēmēd)، došmen «دشمن»، merd «مرد»، pohl«پل» و غیره (صادقی ۱۳۸۰:۱۳۴).

در مورد زبان لری دو سوءتفاهم کهن و رایج وجود دارد که به ترتیب ناظر بر یکی بودن این زبان با کردی یا فارسی در حد یکی از گویش‌های آن‌هاست.

سوءتفاهم یکی بودنِ کردی و لری نتیجه وجود واژه‌های مشترک بسیار و شباهت‌‌های صوری زیاد میان این دو زبان است که باعث شده بود تا در اوایل قرن بیستم چنین تصور شود که لری و کردی گویش‌‌هایی از یک زبان هستند.

نخستین دانشمندی که توانست تفاوت‌‌های این دو زبان را به نیکویی معرفی کند، اسکار مان آلمانی بود که در تألیف منتشره‌اش به سال ۱۹۰۴، به این اشتباه دیرین، پایانی علمی داد و نشان داد که به‌طور مشخص لری زبان فاعلی ـ مفعولی از دسته زبان‌های ایرانی جنوب غربی است، درحالی‌که گروه گویش‌‌های کردی (جز کردی کرمانشاه) همگی اصطلاحاً «ارگتیو» و از گروه زبان‌‌های ایرانی شمال غربی (و بازمانده پهلوی اشکانی یا پارتی) هستند.

به لحاظ ارتباط لری و فارسی هم باید گفت که از میان زبان‌ها و گویش‌های ایرانی، ذخیره واژگان مشترک فارسی و زبان لری از همه بیشتر است؛ به همین دلیل عده‌ای ممکن است به خطا لری و گویش‌های آن را گویش‌هایی از فارسی بپندارند، کما اینکه این خطا حتی به منابع مهمی چون لغت‌نامه دهخدا نیز راه ‌یافته است.

برای زبان لری دو گویش به نام‌های «لر بزرگ» و «لر کوچک» شناخته شده است. لر بزرگ به لری مردم بختیاری، کهکیلویه و ممسنی اطلاق می‌شود و لر کوچک به گونه‌‌های لری استان لرستان گفته می‌شود. گویش بختیاری از زردکوه بختیاری و پیرامون چهارمحال و نواحی پشتکوه و دامنه‌های ایذه و دزفول و رامهرمز و نواحی خوزستان در میان قریه‌ها و قصبه‌هایی که مسکن ایلات و عشایر بختیاری است با اختلاف اندکی تکلم می‌شود.

پایان پیام

آهنگ لری کشکله با صدای میلاد بیرانوند+متن ترانه