زبان جوانی در رادیو

در ۷ آبان ۱۳۹۴ 0

زبان جوانی در رادیو

به گزارش پایگاه خبری گلونی ناهیتا برزویی،تهیه‌‌کننده ارشد رادیویی نوشت:

مقدمه
هر نوع ارتباط اجتماعی مستلزم رسانه خاصی است رسانه‌ها به ویژه رادیو مهم‌ترین عامل ارتباطات هسنتد که آن هم به نوبه خود مهم‌ترین عامل رشد جامعه است.
به عبارتی ارتباط رادیو و جامعه رابطه‌ای حیاتی است که در آن رشد رسانه رادیو نشانه رشد جامعه انسانی تلقی می‌شود.
زبان به عنوان نظامی یکپارچه و یک پدیده اجتماعی و نیز به عنوان نظام ارتباط کلامی پدیده‌ای ثابت نیست چرا که عواملی مثل جغرافیا، طبقه‌های اجتماعی، جنسیت، سن، تحصیلات، موقعیت‌های ارتباطی و روابط بین فردی اقتضا می‌کنند که زبان نیز در شرایط متفاوت از گونه‌های متفاوت برخوردار شود.
از جمله گونه فردی، اجتماعی، جغرافیایی، سبک، سیاق و…
زبان مهمترین رسانه ارتباطی است که حاوی دو وجه است. وجه انتزاعی زبان «لانگ» و وجه کاربردی زبان در ارتباط‌های روزمره، گفتار، صورت اولیه زبان و طبیعی‌ترین شکل آن است که در آن گفتار و گوینده پیوندی جدا نشدنی دارند.

طرح موضوع
هر زبان از جمله زبان فارسی از ساخت‌های درونی شامل ساخت آوایی، صرف نحوی و گفتمانی تشکیل می‌شود که مجموعاً توانش زبانی اهل زبان را تشکیل می‌دهند.
زبان در ایفای نقش ارتباطی خود به قواعد دیگری به نام قواعد کاربردی شناختی «منظور شناختی» نیز وابسته است که نشان دهنده تعامل زبان و موقعیت و شرایط اجتماعی متفاوت است.
در مباحث کاربرد شناختی علاوه بر عناصر کلامی به عناصر غیر کلامی ارتباط انسان و عوامل فرازبانی «مثل آهنگ، سرعت، تکیه…» توجه می‌شود که نشان دهنده حالات روانی و عواطف گوینده است. لذا انسان برای برقراری یک ارتباط زبانی مؤثر باید علاوه بر قواعد درونی زبان، قواعد غیر کلامی مؤثر بر ارتباط زبانی را نیز رعایت کند.
زبان شناسی، بررسی علمی پدیده زبان است که با استفاده از اصول نظری، طبقه بندی توصیفی و روش‌های تجزیه و تحلیل زبان‌ها، علایم مشخصه هر یک از آن‌ها و تغییراتی را که به هنگام کاربرد زبان پیش می‌آید توصیف می‌کند.
زبان شناسی کاربردی، علمی میان رشته‌ای است که تمام مفاهیم و یافته‌های زبان شناسی را در حل مسائلی که کاربرد زبان در اجتماع موجب پیدایش آن‌ها می‌شود به کار می‌برد. در نتیجه به غنای نظریه‌های علمی زبان شناسی کمک می‌کند.
در میان نهادهایی که از زبان و ارتباط کلامی استفاده می‌کنند رسانه‌ها و به ویژه رسانه رادیو طیف وسیعی از مخاطبان را در بر گرفته و کاربرد زبان در آن به طور گسترده است.
رادیو، رسانه پرمخاطبی است که حضور آن به عنوان یک رسانه ترویج زبان معیار به اثبات رسیده است و کارکرد منحصر به فرد رادیو در تحقق این هدف موجبات تمایز این رسانه فراگیر را با دیگر رسانه‌ها فراهم آورده است.
این امر نشان دهنده این است که وقوف دست اندکاران رسانه رادیو بر تمام کارکردهای زبان فارسی و اهمیت برخورد آگاهانه با زبان و ارتباط در رادیو ضروری است.
ضرورت و اهمیت پژوهش
با ظهور رسانه‌های جدید، کارکردهای زبان فارسی پیچیده‌تر و حوزه تأثیر آن گسترده‌تر و کاربرد آن تخصصی‌تر شده است. امروز زبان فارسی نه فقط وسیله ارتباط بلکه ابزار گسترش و افزایش قدرت سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و …است.
یکی از اهداف رسانه‌ها و به ویژه رادیو با توجه به فراگیری آن، گسترش و تقویت زبان فارسی معیار است که این امر به میزان دانش و شیوه نگاه و عمل تولیدکنندگان برنامه‌های رادیویی بستگی دارد.
در برنامه‌های مجری محور رادیویی، زبان گفتار به عنوان ابزار و بستر یک گفتگو و تعامل موفق و در میان کارکردهای متفاوت زبان، کارکرد ارتباطی آن بارزتر است.
در دهه‌های اخیر با توجه به افزایش شبکه‌های رادیویی ایران و نیز افزایش تولیدات برنامه‌ای آن تلاش می‌شود تا با استفاده از کارشناسان رشته‌های علمی مختلف، از جمله زبان شناسان، به غنای علمی برنامه‌های افزوده گردد.
در واقع، توجه به زبان فارسی، خود نیازمند پژوهش‌های سیب شناسانه در حوزه تولیدات رادیویی و به ویژه برنامه‌های مجری محور می‌باشد چون نقش عمده‌ای از مشکلات اساسی چنین برنامه‌هایی از میزان تسلط مجری به نظام زبان فارسی و زیر نظام‌های آن نشأت می‌گیرد.

زبان جوانی در رادیو

با مطالعه اسناد مختلف موجود در عمر رسانه‌ای مثل رادیو می‌توان دربافت که دغدغه انتخاب زبانی درست و کارآمد برای رادیو از ابتدا در بین دست اندر کاران این رسانه گرم وجود داشته است. [۱]
سالهاست که اختلاف منظر دو گروه استادان زبان و ادبیات فارسی و زبان شناسان نتوانسته است راه به جایی ببرد زیرا کماکان گروه اول اعتقاد راسخ دارند که واژه‌های موجود در زبان فارسی بایستی به همان گونه‌ای که در آغاز بوده حفظ شود و زبان شناسان بر این اعتقادند که زبان موجودی زنده است و در طی سالهای متمادی تکامل پیدا کرده و یا تغییراتی در آن ایجاد شده است. [۲]
دغدغه اصلی رسانه ملی نیز در سالهای پیاپی حفظ زبان معیار و گزینش یک زبان واحد برای استفاده است تا آنجا که مدتها شرکت در آزمون زبان و ادبیات فارسی برای ترفیع شغلی کارکنان صدا و سیما با توجه به رده‌های شغلی امری اجتناب ناپذیر شده بود و ترفیع شغلی آنان بستگی مستقیم به این امر داشت.
اما آنچه که در گذر زمان مشهود است تغییر واژگان و ورود واژه‌های جدید به زبان فارسی است که بسیاری از این واژه‌ها به دلایل متعددی از جمله تکرار، کاربرد فراوان و بسامد بالا به تدریج عمومی شده‌اند و جزء واژگان روزمره درآمده‌اند. این پدیده تا آنجا پیش می‌رود که برخی از اوقات برای شنیدن گفتگوی دو نفره یا چند نفره در برخی از گروه‌های اجتماعی نیاز به مترجم پیدا خواهد شد که این امر ربطی به عدم تسلط بر زبان و یا لهجه ندارد و اینجاست که به نظر می‌رسد زبانی دیگر تحت عنوان “زبان مخفی” در حال به وجود آمدن است.
باید توجه داشت که زبان، یک لفظ عام برای نامیدن پدیده‌ای انتزاعی در هر جامعه زبانی است این پدیده انتزاعی زمانی به فعل درمی‌آید و عینی می‌شود که به یکی از گونه‌هایش تبدیل شود.
گونه‌ها یا جغرافیایی هستند یا اجتماعی. گونه‌های جغرافیایی را بنا به معیارهایی گویش یا لهجه می‌نامند. گونه‌های اجتماعی زبان نیز بسته به طبقات اجتماعی به وجود می‌آیند. زبان مخفی یک از گونه‌های اجتماعی است که با توجه به هنجارها و ناهنجاری‌های آن گروه ایجاد می‌شود. [۳]
زبان، گونه، به فعلیت رسیدن، جغرافیایی، گونه، گویش یا لهجه، اجتماعی،طبقات مختلف اجتماعی

از طبقات مختلف اجتماعی که در طول سالیان متمادی زبان مخفی در آن‌ها به وجود آمده است می‌توان به رانندگان، زندانیان، متکدیان، سارقان، راهزنان، جوانان و … اشاره کرد.
البته باید دقت داشت که زبان مخفی ایجاد شده در این گروه‌های اجتماعی دارای تفاوت‌های بنیادین با یکدیگر هستند. زیرا مثلاً جوانان برای ابراز هویت اجتماعی و کشیدن مرز بین خود و دیگران به این زبان روی می‌آورند و زندانیان و سارقان و راهزنان برای مخفی کردن خود.
زبان مخفی یا آرگو [۴] هم‌اکنون به عنوان یکی از گونه‌های اجتماعی زبان شناخته می‌شود. [۵]
اولین گروه‌هایی که به این زبان و ساخت واژه‌هایی در این خصوص روی آورده‌اند سارقان و راهزنان بوده‌اند. آثاری که از این گونه زبانی به دست آمده مربوط به راهزنان فرانسوی در قرن پانزدهم میلادی است.
زبان مخفی را کسانی ابداع می‌کنند که قصد پنهان کردن افکارشان را دارند. جوان‌ها از عمده‌ترین ابداع‌کنندگان این زبان هستند.
میزان مخفی بودن این گونه زبانی با توجه به جمعیت ابداع‌کنندگان متفاوت است. بدیهی است میزان مخفی بودن در زبان سارقان، متکدیان و زندانیان بیشتر است زیرا احساس ناامنی می‌کنند و نیاز بیشتری به پنهان کردن مقاصدشان دارند.
در زبان جوانان میزان مخفی بودن کمتر است ولی در عوض الفاظ تابو «دشواژه‌ها» بیشتر است یعنی الفاظی که معمولاً از به زبان آوردنشان پرهیز می‌شود.
از ویژگی‌های مهم زبان مخفی زایایی آن است. واژه‌های جدید به سرعت ساخته می‌شوند و جای بعضی از واژه‌های قدیمی را می‌گیرند و در این رهگذر رسانه‌های مختلف [۶] در بسیاری از مواقع توانسته‌اند سیر رسوخ این واژه‌ها را سریع‌تر نمایند. [۷]
استفاده رسانه‌ها از واژه‌هایی که مقبولیت یا عدم مقبولیتشان در اجتماع مورد تردید بود زمانی یکی از سوژه‌های داغ کارشناسان ارتباطات برای بحث بوده است. اما پیش از اینکه از این بحث‌ها نتیجه ارزشمندی حاصل شود این زبان تازه ترویج شده دامن برخی از برنامه‌های رادیویی، تلویزیونی و حتی خبری را گرفت.
استفاده از واژه‌هایی مثل «خفن»، «آمپرچسپوندن»، «آخرشه»، «اوپدیس کردن»، «تک چرخ زدن»، «آنتی حال زدن»، «آمار دادن»، «آشغالانس»، «آنتن»، «بروبکس»، «پیچاندن»، «تابلو شدن»، «جیک ثانیه»، «خز و خیل»، «در پیت»، «زپرتی»، «چتربازی»، «حال دادن»، «فازدادن»، «ای ول»[۸] و …. در برنامه‌های رادیویی و خصوصاً سریال‌های تلویزیونی مؤید این موضوع است.
باید دقت داشت که برای واژه‌های مختلف در زبان مخفی معادل‌ها و معانی مختلفی وجود دارد که البته داشتن مترادف‌های فراوان یکی از ویژگی‌های آن است.
با این وصف رسانه‌ها در از بین بردن واژه‌های قدیمی یا ایجاد مفاهیم و عبارات جدید نقش کانونی دارند.
گستردگی جوامع امروزی باعث شده است که امکان ارتباط و گفتگوی فرد با فرد محدود شود و این شکل از ارتباط به طور قطع نمی‌تواند موجب شیوع این واژه‌ها شود. اما ظهور رسانه‌های نوین توانسته است حرکت لاک‌پشتی شیوع زبان مخفی را صد چندان کند. برای مثال رسانه‌های نوینی مثل پیامک تأثیر بسیاری بر این موضوع داشته‌اند. هر فرد برای اینکه پیامش را با واژه‌های اندکی برساند مجبور است گاهی از فعل استفاده نکند یا واژه‌هایی را به کار ببرد که اگرچه در حالت عادی چندان بامعنا نیستند اما در این رسانه‌ها می‌توانند پیام او را انتقال دهند. آن‌ها گاهی از واژه‌های لاتینی استفاده می‌کنند که با واژه‌های فارسی چندان همخوانی ندارند. در وبلاگ‌ها هم شاهد نوعی دیگر از این ترویج هستیم. بعضی واژه‌هایی که در این رسانه‌ها استفاده می‌شوند ساخته ذهن نویسنده آن‌ها هستند که فرد بدون هیچ مسئولیت اجتماعی در آن موضوع، دست به خلق و ترویجشان می‌زند اما همین اصطلاحات چون در رسانه‌ای با مخاطبان بسیار آورده می‌شوند می‌توانند تأثیرگذار باشند.
رسانه‌هایی که قدرت، فراگیری و دامنه جغرافیایی آن بیشتر باشد می‌تواند بیشترین تأثیر را بر شیوع زبان مخفی داشته باشد.
رادیو و تلویزیون رسانه‌های قدرتمندی در این زمینه به شمار می‌آیند چه بسا واژه‌هایی که در برخی از سریال‌های طنز و برخی از برنامه‌های رادیویی استفاده شد به سرعت در بین مردم رسوخ کرد، تا آنجا که اگر بخواهیم به دنبال واژه اصلی باشیم با مشکل مواجه خواهیم شد.
بر اساس یک قاعده کلی که زبان هم به عنوان موجودی زنده از این قاعده مستثنی نخواهد بود هر موضوعی که با سرعت زیاد وارد جامعه شود با همان سرعت از میان می‌رود اما هنگامی که به مرور در بطن جامعه رسوخ پیدا کرد از بین رفتن آن مشکل‌تر می‌شود.
استفاده مکرر از برخی واژگان زبان مخفی به‌وسیله شخصیت‌هایی که جایگاه و محبوبیت بالایی در اجتماع دارند خصوصاً در رسانه‌های پرمخاطب مانند رادیو و تلویزیون می‌تواند سبب شود که این واژه‌ها مدت زمان بیشتری باقی بمانند.
از منظر علوم ارتباطات، رسانه بایستی از زبانی استفاده کند که مخاطبان آن رسانه در یافتن مفهوم آن دچار مشکل نشوند.
رسانه‌ها وقتی می‌بینند که یک واژه کوتاه می‌تواند جایگزین ده‌ها جمله ریز و درشت شود از اطناب می‌گریزند و راه اختصار را در پیش می‌گیرند.
از طرف دیگر گاهی رسانه برای جلب احساس و نزدیکی مخاطبانش، از عبارت‌هایی استفاده می‌کند که برای آن‌ها ملموس‌تر است.

واژه‌گزینی در رسانه برمبنای چند مؤلفه استوار است از جمله:
۱– سادگی
۲– شفافیت
۳– روانی و نزدیکی به زبان محاوره [۹]
اگر واژه‌های استفاده شده در برنامه‌های رادیویی، تلویزیونی و خبری منطبق بر زبان معیار باشد ایرادی متوجه آن نیست زیرا هر برنامه زبانش را بر اساس مخاطبانش انتخاب می‌کند اما در این میان تلاش ویژه بایستی بر این نکته مبتنی باشد که استفاده از این واژه‌ها خدشه‌ای به زبان و ادبیات فارسی وارد نکند. در غیر صورت ترویج این واژه‌ها در رسانه‌های قدرتمند و عمومی مثل رادیو و تلوزیون بسیار آسیب زا خواهد بود.
آنچه در برنامه‌های رادیویی و تلوزیونی و خبری مورد توجه سازندگان آن قرار می‌گیرد زمان است. برنامه سازان قصد دارند برای اینکه ریتم و سرعت بیشتری به برنامه ببخشند در کوتاهترین زمان پیامشان را منتقل نمایند و این امر یعنی استفاده از واژه‌های زبان مخفی و نوعی انتخاب راه میانبر است.
البته نباید توقع داشت که جوانان و نوجوانان با زبان استادان زبان و ادبیات فارسی صحبت کنند و یا انتظار داشت که زبان برنامه مخصوص جوانان با زبان یک برنامه خبری یکی باشد اما نکته خائز اهمیت در این خصوص ایجاد تاثیرات نامطلوب بر زبان و ادبیات فارسی به واسطه بسامد بهره گیری از چنین واژه‌هایی که باید با در نظر گرفتن مسئولیت‌های اجتماعی بر آن‌ها کاملاً نظارت شود.
در رسانه ملی به تلاش کارشناسانه در حوزه‌های ویرایشی نیاز مبرم و پیچیده‌ای وجود دارد. از سوی دیگر فرهنگستان زبان و ادب فارسی نیز باید با قدرت بیشتری در زمینه جایگزینی واژه‌ها فعالیت نماید.
از آنجایی که جوانان به عنوان یکی از طبقات اجتماعی در حال تغییر و تحول هستند [۱۰]، زبان مخفی آنان نیز پیوسته در حال تغییر و تحول است و بسامد استفاده و بهره گیری از این زبان دارای فراز و نشیب‌هایی است لذا باید دقت شود که رسانه‌ها با بی توجهی و برای شوخی وخنده، لطمه‌ای جبران ناپذیر به پیکره زبان فارسی وارد نکنند. ضمن این که بایستی زنده بودن و زایایی زبان نیز به عنوان یکی از پیچیده‌ترین موجودات مورد توجه قرار گیرد و ارباب رسانه، برنامه سازان و متخصصان زبان و ادبیات فارسی و زبان شناسان بتوانند در تعاملی هوشمندانه، به دنبال یافتن مسیری صحیح برای حفظ زبان فارسی و نیز حفظ جوهره وجودی زبان به عنوان یک موجود زنده باشند.

نتیجه‌گیری
متن رادیویی متأثر از عواملی چون رسانه رادیو ماهیت آن، مخاطب و قواعد و ویژگی‌های زبان شناختی است. قواعد و ویژگی‌های زبانشناختی در بر گیرنده شکل و معنا و مفهوم جملات وکلمات اند.
از طرف دیگر از کاربرد زبان در هر موقعیتی، گونه‌ای خاص پدید می‌آید که مطابق با خصوصیات همان موقعیت است. بر این اساس زبان و سائل ارتباط جمعی نیز ویژگی‌هایی دارد که آن را تا حد زیادی از گونه‌های دیگر متمایز می‌کند. هر برنامه رادیویی متأثر از ویژگی‌هایی همچون موضوع، قالب و مخاطب برنامه است که این عوامل خود بر زبان برنامه تأثیر گذار است.
موضوعات برنامه‌های رادیویی، گونه زبانی خاص خود را می‌طلبند. مثلاً در موضوعات ادبی، واژه‌ها را می‌توان در معنای غیر حقیقی خود به کار برد و از صنایع ادبی چون استعاره بهره گرفت. اما در موضوعات علمی، واژگان باید دقیق و صریح و به دور از بار عاطفی باشند.
آنچه که مشخص است این است که با بررسی آسیب شناسانه زبان معیار در برنامه‌های رادیو بسیاری از مشکلات زبانی برطرف می‌شود و بدین طریق گویندگان و مجریان از کاربرد زبان عیر معیار که از طریق صدا و سیما همچون الگویی به زنجیره گفتار مردم راه پیدا می‌کند جلوگیری می‌کنند.
از سوی دیگر، هنگامی که شناخت زبان فارسی معیار مورد توجه گویندگان، مجریان و دست اندرکاران صدا و سیما قرار گیرد، لزوم توجه به زبان به دیگر ارکان جامعه و نهادها و اهالی زبان و فرهنگ نیز سرایت می‌کند.
زبان حاوی ساختار بسیار پیچیده است که در آن نشانه‌ها و روابط بین آن‌ها برای برقراری ارتباط به کار می‌رود. هر تبادل فکری که منجر به انتقال پیامی گردد در مقوله زبان قرار می‌گیرد. با وجودی که ساختار زبان حاوی استقلال و اقتدار است، دچار تغییر و تبدیل نیز می‌گردد. همراه با تغییرات و تحولات جامعه زبان مردم نیز تغییر می‌کند. برخی واژه‌ها، کاربرد جدیدی می‌یابند. یا واژه‌های جدیدی وارد زبان می‌شود.
به عبارتی، ماهیت یگانه زبان، خصوصیات چندگانه‌ای را داراست.
در زبان طبقات گوناگون جامعه، برحسب سن، تحصیلات، طبقه اجتماعی و موقعیت جغرافیایی، واژگانی نو در عرصه‌های علمی و هنری مختلف ظهور می به ابد. انتشار این ساختارها و اطلاعات جدید از طریق وسائل ارتباط جمعی به ویژه رادیو امری اجتناب ناپذیر است.
رادیو در راه گسترش و تقویت زبان فارسی مسئولیتی بسیار سنگین دارد چرا که هم از سرعت بالایی در انتشار اطلاعات برخوردار است و هم مورد توجه مخاطبان گسترده‌ای است.
در برنامه‌های رادیویی باید در استفاده بیشتر از امکانات زبان مادری در جهت عرضه پیام‌های رسانه‌ای تلاش شود. مجریان و گویندگان رادیو نباید از زبانی استفاده کنند که به دور از زبان توده مردم است به علاوه اینکه باید شنوندگان را به حفظ زبان فارسی معیار ترغیب کنند. از آنجا که مخاطبان رادیو از فرهنگ‌های اجتماعی متفاوت و زبان‌های متفاوت هستند، شناخت مخاطبان و توانایی زبانی آن‌ها به ویژه برای گویندگان و مجریان برنامه‌ها شایان اهمیت است.
آنان بایستی از زبان عادی، بدون واژه‌های سنگین و غیر معمول و جملات کوتاه استفاده کنند تا برای تمامی شنوندگان قابل درک باشد.
فراموش نکنیم که زبان رسانه‌ها به ویژه رادیو در هر جامعه نمایندگان زبان معیار آن جامعه است و زبان معیار هر جامعه گونه رسمی آن زبان است و از گونه‌های دیگر معتبرتر و با منزلت تر است و اصولاً هیچ عذری در هیچ جامعه‌ای برای بی مبالاتی در زبان رادیو وجود ندارد و از همه مهم‌تر آن که پاسداری از ساخت زبان فارسی که یکی از مهم‌ترین شاخص‌های فرهنگ ایرانیان است، اساساً از اصلی‌ترین وظایف سازمان صدا و سیما به شمار می‌آید.

فهرست منابع و مآخذ

فرهنگ لغات زبان مخفی، دکتر مهدی سمایی، نشر مرکز ۱۳۸۲

تاریخ مختصر زبان شناسی، آر-اچ-روبینز، علی محمد حق شناس نشر مرکز

فرهنگ فارسی عامیانه، ابوالحسن نجفی، نشر نیلوفر ۱۳۷۸

فرهنگ اصطلاحات عامیانه جوانان، مهشید مشیری، نشر آگاهان ایده ۱۳۸۰

کتاب کوچه، احمد شاملو، انتشارات مازیار

فرهنگ لغات عامیانه سید محمد علی جمالزاده،نشر فرهنگ ایران زمین

فرهنگ عوام، امیر قلی امینی، شرکت چاپ و انتشارات عملی

برنامه‌سازی خلاق در رادیو، مک کوی, دکتر ناصر بلیغ؛ تحقیق و توسعه صدا

اسنادی از تاریخچه رادیو در ایران به همت محمد کشاورز نهاد ریاست جمهوری

فرهنگ جبهه، سید مهدی فهیمی ۱۳۷۴، دفتر پژوهش و گسترش فرهنگ جبهه

بررسی کاربردی زبان گفتاری در برنامه‌‌های مجری‌محور، زهرا نامور ۸۸، مرکز تحقیقات صدا و سیمای

زبان و رسانه ، محمد پروری ۸۴ ، تحقیق و توسعه رادیو

زبان شناسی و زبان فارسی، پرویز ناتل خانلری، تهران-انتشارات توس ۱۳۷۳

زبان شناسی اجتماعی، پیتر تراد گیل، تهران-آگاه ۱۳۷۶

نویسندگی برای رادیو و تلویزیون، عذرا خزائلی، مرکز تحقیقات، مطالعات و سنجش برنامه‌ای صدا و سیما ۱۳۷۵

جدول ضمیمه شماره (۱)

برخی از واژه‌ها و لغات زبان مخفی جوانان با تکیه بر زبان جوانان تهران

ردیف
کلمات و اصطلاحات
معانی و مترادفات
۱
خفن بازار
وقتی شدت خفن بودن یک چیز زیاد باشد
۲
خلافی داشتن
شکم بزرگ داشتن
۳
خفن
عالی، ترسناک، بی نقص، خوب و تحسین برانگیز، جالب و دیندنی
۴
رفتم تو سایتش
تو نخ کسی رفتن
۵
سازمان سنجش
کسی که زیاد سؤال می‌کند
۶
آخرشه، تهشه، اندشه
به پایان کار رسیده‌ایم
۷
آشغالانس
ماشین آشغالی‌های جدید تهران که چراغ گردان هم دارند
۸
آلبالو
برای ضایع کردن کسی بکار برده می‌شود
۹
آمار دادن
اطلاعات دادن
۱۰
آمپر دادن
عصبانی شدن
۱۱
آنتن
آدم فروش، خبر چین
۱۲
آنتی حال زدن
حال کسی را گرفتن
۱۳
آواکس
خبرچین
۱۴
آینه بغل اتوبوس
گوشهای پهن و ایستاده و بزرگ
۱۵
اتوب
واژه کوتاه شده اتوبوس
۱۶
اسکل
از همه جا بی خبر/نام پرنده‌ای است که تابستان دانه جمع می‌کند و زمستان یادش می‌رود آن را کجا گذاشته است.
۱۷
اشتب
کوتاه شده اشتباه
۱۸
افتض
کوتاه شده افتضاح
۱۹
اوبس
خیلی خوب، خیلی جالب
۲۰
اوپدیس کردن
صدای ضبط را تا آخر بلند کردن
۲۱
اوت
پرت
۲۲
اومد راه بره تک چرخ زد
کارش را اشتباه انجام داد، کارش را خراب انجام داد
۲۳
باتری قلمی
لاغر مردنی
۲۴
با دنده سنگین رفتن
عجله نداشتن، آرام و با طمأنینه راه رفتن
۲۵
بچه راکفلر
بچه پولدار
۲۶
بچه مثبت
آدم سر به راه
۲۷
بد یوزر
به تمسخر به کاربران ناوارد کامپیوتر که مدام کامپیوترشان خراب می‌شود می گویند کامپیوتر فلانی بد یوزر داره یعنی کامپیوتر مشکلی نداره اما کاربرش بلد نیست با آن کار کند که مدام خراب می‌شود.
۲۸
بروبکس(یا فقط به کس)
همان بروبچ، دوستان و آشنایان
۲۹
بریدن
کم آوردن، ناتوان شدن
۳۰
بندری میزنه
به کسی گفته می‌شود که خیلی ترسیده باشد
۳۱
بیل بورد
نهایت تابلو شدن
۳۲
تابلو شدن
مورد توجه قرار گرفتن (به صورت سوء)
۳۳
پارازیت
سخن بی موقع، اختلال، مزاحمت
۳۴
پایه بودن
حاضر به همراهی (همکاری) بودن
۳۵
پوز زدن
رو کم کردن
۳۶
پیاز
خنگ، مشنگ
۳۷
پیچاندن
از زیر بار مسئولیت شانه خالی کردن
۳۸
پیچ پلیسی
کشیدن ترمز دستی و دور زدن ماشین
۳۹
تابیل
نوعی تابلو، ضایع
۴۰
تریپ(تیریپ)
تیپ، قیافه، فرم، مدل، سبک
۴۱
تو کف چیزی بودن
از چیزی تعجب کردن
۴۲
تیتیش
خیلی وسواسی، خیلی حساس
۴۳
تیکه انداختن
متلک گفتن
۴۴
جاسوئیچی
به ادمهای سیریش و آویزان می گویند آدم‌هایی که خودشان را هر جایی جا می‌کنند
۴۵
جوات-جواتی
بی کلاس، ضایع
۴۶
سجوات مخفی
پژو آردی
۴۷
عروس دهاتی
کنایه از ماشین پرشیا
۴۸
جیک ثانیه
زود، سریع
۴۹
چو خلصیم
خیلی مخلصیم
۵۰
حسش نیست
حوصله‌اش را ندارم
۵۱
خزو خیل (خز و پیل)
بی کلاس
۵۲
درپیت
بی ارزش
۵۳
بی کلاس
کم ارزش
۵۴
خسته
حرفه‌ای و کار کشته
۵۵
سینه سوخته
متحجر، قدیمی، با تجربه
۵۶
خط خطی بودن
خرد بودن اعصاب
۵۷
دودر، (دو دره)
دزدی، دزدیدن، کم فروش کم کاری، گریز زدن، کلک زدن، حقه بازی
۵۸
دور سه فرمان
کسی که خیلی مشکل داره، بسیار قاطی
۵۹
دهن کسی کف کردن
از حرف زدن خسته شدن
۶۰
زاخار
مزاحم، چیز ضعیف و بی کلاس
۶۱
زاق
ضایع، کار اشتباه
۶۲
شاخ شدن
پر رو شدن
۶۳
شصت تیر
با سرعت
۶۴
شلیمف
تنبل
۶۵
شوخی شهرستانی
به شوخی‌هایی می گویند که از حد شوخی می‌گذرند و به اعمال فیزیکی شدید منجر می‌شوند.
۶۶
عمرنات پتاسیم
همان عمراً است. اختراع بچه‌های دبیرستانی که جدول مندلیف یاد می‌گیرند به طور خلاصه عمرنات هم گفته می‌شود.
۶۷
قزل قورت
گرسنگی شدید
۶۸
کف کسی بریدن
برای نشان دادن تعجب زیاد به کار می‌رود
۶۹
گرخیدن
ترسیدن، کپ کردن، کم آوردن، قیافه را باختن
۷۰
گوشتکوب
هر چیز به درد نخور معمولاًقابل حمل مثال: اون گوشتکوبو (تلفن همراه)، بده یه زنگ بزنم
۷۱
گولاخ
به ترکی یعنی گوش و به آدم درب و داغون و نخراشیده می گویند
۷۲
گیر سه پیچ
سماجت بسیار
۷۳
مخ زدن
جلب نظر کردن
۷۴
میرزا مقوا (ابومقوا)
آدم لاغر و لق لقو
۷۵
نافرم
بدشکل، بدجور
۷۶
نبشی دادن
سوتی دادن
۷۷
کف کردن
تعجب کردن، جا خوردن
۷۸
لگن
کنایه از اتومبیل قدیمی
۷۹
سه سوت
سریع
۸۰
گیر دادن
مزاحم شدن، سماجت کردن
۸۱
فاز دادن
لذت بخش بودن
۸۲
در حد بنز
بسیار عالی
۸۳
زپرتی
درب و داغون
۸۴
ماشین جمع کردن
تزیین کردن ماشین
۸۵
سیستم جمع کردن
سیستم صوتی برای اتومبیل نصب کردن
۸۶
ای ول
تحسین کردن
۸۷
دور برداشتن
از خود بی خود شدن در انجام کاری
۸۸
خراب شدن روی سر کسی
مزاحم و وبال شدن
۸۹
چتر بازی
مزاحم و وبال شدن، زرنگی کردن

ضمیمه (۲)

سند شماره ۱۶

مکاتبه نخست وزیری با وزیر فرهنگ (اسماعیل مرآت) در خصوص معرفی یک نفر از فرهنگستان جهت نظارت بر استعمال صحیح واژگان فارسی در رادیو

دفتر نخست وزیر

شماره عمومی:۱۷۲۲

تاریخ ثبت:۱۶/۲/۱۳۱۹

جناب آقای مرآت وزیر فرهنگ

به طوری که خود جنابعالی دقت فرموده‌اید، غالب مردم به طرز تلفظ واژه‌های مصوب فرهنگستان و ترتیب به کار بردن آن‌ها در نوشتن و گفتن آشنا نیستند و هر کس مطابق سلیقه و ذوق خود در این قسمت رفتار می‌کند. مثلاًواژه استان را مردم به شکل‌های مختلف می‌خوانند و همچنین واژه‌های رسیده و فرستاده که برای واردات و صادرات اصطلاح شده در عباراتی از این قبیل به کار برده می‌شود:”گذرنامه فرستاده از سفارت ایران در پاریس” و حال آنکه منظور گوینده صادره نه فرستاده شده. در هر صورت چون یکی از وظایف اساسی دستگاه پخش صدا اصلاح زبان و رفع نواقصی است که در بالا اشاره شد، قدغن فرمائید. یکی از کارمندان شایسته فرهنگستان ایران را به کمیسیون رادیو معرفی نمایند تا هفته{ای}دو سه روز در مرکز فرستنده حاضر شده تعلیمات کاملی به گویندگان فارسی در باب طرز گفتن واژه‌ها و ترتیب به کار بردن آن‌ها بدهد. به علاوه باید در همین زمینه گفتارهایی تهیه کرد که به وسیله رادیو به اطلاع همه برسد و به تدریج زبان فارسی متداول بین مردم اصلاح گردد.

نخست وزیر

رونوشت برای آگاهی کمیسیون رادیو فرستاده می‌شود.

سند شماره ۳/۱۵

دفتر نخست وزیر

شماره عمومی:۲۰۵۵ پاکنویس کننده: محمو پرند

تاریخ ثبت:۲۵/۲/۱۳۱۹ تاریخ پاکنویس:۲۵/۲/۱۳۱۹

جناب آقای حکیمی معاون کمیسیون رادیو

در پاسخ قسمت ۶ نامه شماره ۲۵/۳۳۰۶ به تاریخ ۲۳/۲/۱۳۱۹ راجع به آموزش واژه‌ها به گویندگان اشعار می‌دارد که باید ترتیبی داد که هفته {ای}دو سه روز کلیه گویندگان فارسی رادیو در ساعت معین در نقطه مخصوص در شهر یا در مرکز فرستنده حاضر شده طرز تلفظ واژه‌ها و ترتیب به کار بردن آن‌ها را از آقای سعید نفیسی به طور کلی فرا گیرند و در موارد مختلف به کار برند. چون آقای نفیسی و امثال ایشان گرفتاری‌های دیگری دارند نمی‌توان انتظار داشت که تمام روز را در استودیو حاضر بوده و وقت خود را تنها وقف این کار نمایند. گویندگان شخصاً باید مراقب باشند که اگر تردیدی در طرز تلفظ واژگان خودی بیگانه و مخصوصاً در تلفظ واژه‌های جغرافیایی و اسامی اشخاص دارند، قبل از وقت بپرسند و رفع اشتباه کنند و باید به آنها اخطار شود که اگر در مقام اصلاح خود برنیایند به خدمت آنها خاتمه داده خواهد شد.

نخست وزیر

۲۴/۲/۱۳۱۹

سند شماره ۲/۱۵
سازمان پرورش افکار
کمیسیون رادیو
دفتر
به تاریخ:۲۳/۲/۱۳۱۹

شماره:۲۵/۳۳۰۶

جناب آقای نخست وزیر

در پاسخ نامه شماره ۱۷۲۱ مورخه ۱۶/۲/۱۹ و پیرو گزارش شماره ۲۵/۲۲۵۹ آقای دکتر مهندس داریوش رئیس اداره تلگراف بی سیم پهلوی به عرض می‌رساند:

۱–

۲–

۳–

۴–

۵–

۶-آموزش واژه‌ها به گویندگان:

بر حسب دستوری که به وزارت فرهنگ صادر فرمودید، آقای سعید نفیسی در استودیو حاضر و واژه‌های اخبار به زبان فارسی را به گویندگان می‌آموزد، ولی چون این کار در مورد گفتارها نیز ضرورت دارد و به علاوه اخبار در سه نوبت در ساعات مختلف به استودیو فرستاده می‌شود، یک نفر کافی نیست. متمنی است مقرر فرمایند شخص صلاحیت دار دیگری معرفی شود که متناوباً روزی یک نفر در استودیو حاضر شود.

۷–

۸–

۹–

معاون کمیسیون رادیو

امضاء: محمد حکیمی

سند شماره ۱/۱۶

وزارت فرهنگ

اداره دفتر وزارتی

شماره:۶۰۹۷

تاریخ:۱۷/۲/۱۹]۱۳[

جناب آقای نخست وزیر

در پاسخ نامه شماره ۱۷۲۲ راجع به معرفی یکی از کارمندان فرهنگستان برای تلفظ و مورد استعمال صحیح واژه‌های فرهنگستان در دستگاه پخش صدا، اینکه آقای سعید نفیسی را که هم کارمند فرهنگستان و هم کارمند کمیسیون رادیو است معرفی می‌نماید. متمنی است مقرر فرمائید انجام این خدمت را به ایشان مراجعه نمایند.

وزیر فرهنگ

امضاء: اسماعیل مرآت

کتاب: اسنادی از تاریخچه رادیو در ایران (۱۳۴۵–۱۳۱۸ ه.ش)

مجموعه اسناد تاریخی معاونت خدمات مدیریت و اطلاع رسانی دفتر رئیس جمهور

[۱] – رجوع شود به ضمائم پایان مقاله برگرفته از کتاب ” اسنادی از تاریخجه رادیو در ایران

[۲] – توجه کنید به تغییر تدریجی واژه برگ و برف در زبان فارسی

فارسی امروز فارسی میانه فارسی باستان

Barg Valg Valga

Barf vafr Vafrah

[۳] – دکتر مهدی سمایی فرهنگ لغات زبان مخفی نشر مرکز ۱۳۸۲

دکتر سید مهدی سمایی دکترای زبان شناسی، استاد دانشگاه و مشاور گروه واژه‌گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی یکی از اولین کسانی بود که زبان خفی را جدی گرفت. تا آنجا که فرهنگی برای لغات زبان مخفی نوشت. این فرهنگ با مقدمه‌ای درباره جامعه‌شناسی زبان در سال ۱۳۸۲ به‌وسیله نشر مرکز به چاپ رسید و جنجال‌های بسیاری را برانگیخت. نگارنده با تحقیق میدانی در جامعه جوانان تهرانی (دختر و پسر) توانسته است بسیاری از واژه‌های زبان مخفی را جمع‌آوری و تدوین نماید. آوانگاری برای هر واژه، بررسی حوزه‌های معنایی و حوزه مترادف‌ها از دیگر ویژگی‌های این کتاب است. فرهنگ لغات زبان مخفی به سرعت منبع بسیاری از نویسندگان ادبیات داستانی، فیلمنامه‌نویسان و نویسندگان رسانه‌های مختلف از جمله نویسندگان رادیو و تلویزیون و بلاگ‌های شخصی و مطبوعات … شد.