آهنگ‌ها و ترانه‌های مراسم سرور و شادی

پایگاه خبری گلونی، : در لرستان آهنگ‌های رقص که با سُرنا و دُهل اجرا می‌شوند، مثل سایر نقاط ایران، معمولا بدون کلام‌اند، ولی با برخی از آن‌ها مثل «سنگین سماع» ترانه‌هایی (بنابنا، هربزازکه) همراه می‌شده است.

موسیقی سُرنا و دُهل را در فضاهای باز و میدان‌های روستایی اجرا می‌کنند و در خانه‌ها و فضاهای بسته کمانچه و تمبک می‌نوازند که سابقه کمتری در موسیقی لری دارد. ترانه‌خوانی با کمانچه و تمبک انجام می‌گیرد. ترانه‌ها دو گونه قدیمی و جدید دارند. ترانه‌هایی که بر اساس آهنگ‌ها و مقام‌های اصلی موسیقی لرستان یعنی مقام‌های رقص (سُرنا و دهل) ساخته شده‌اند، قدمت بیشتری دارند. مانند زنگ زنگ (در ارشاری همین مجموعه) و برخی دیگر برگرفته از این مقام‌ها هستند.

امروزه تمامی مقام‌های رقص را با کمانچه و تمبک نیز اجرا می‌کنند و ترانه‌های شادیانه با آن‌ها همراه می‌شوند. مضامین ترانه‌های مراسم جشن و سرور تغزلی، حماسی و گاه حُزن‌آورند.

در مراسم عروسی آن‌گاه که همگان از پای‌کوبی و دست‌افشانی فراغت می‌یابند، به ابیاتی از منظومه خسرو و شیرین، سروده نظامی یا منظومه‌های مشابه محلی گوش فرا می‌دهند که در آن راوی می‌خواند: «شکر تلخ است اگر شیرین نباشد» و گاه شاهنامه‌خوانی فرا می‌رسد و از دلدادگی تهمینه و رستم و زال و رودابه و دلاوری گُردآفرید و سیاوش و سهراب و توس و گودرز نغمه سر می‌دهد و گاه در میان کِل‌های پیاپی زنان، حنا بر دست عروس می‌بندند و خواننده می‌خواند: «دست بیارُم بار گُل، یار حنا» و عروس را دلداری می‌دهد که خانه داماد از خانه پدر بهتر است و داماد را سفارش می‌کند که به‌هنگام کشاورزی خیشی از طلا برای عروس بیاورد و به دستش النگو کند و به گوشش گوشواره بیاویزد. چراکه همراهی یار و ستیز با دشمنان ایل و تبار را آسان می‌کند. از آن‌جاست که عشایر لرستان به هنگام وداع با یاران در میان هلهله و کِل‌زدن‌های زنانه به جنگ روانه می‌شدند و آن‌گاه که اسب‌ها بی‌سوار بازمی‌گشتند نیز زنان با سُرنا و دهل و کِل‌های عروسی به استقبال کُشته خود می‌شتافتند.

از آهنگ‌های آغازگر که در عروسی‌ها نواخته می‌شده، نقاره است. شاید نَقَره که کردهای کُرمانج خراسان اجرا می‌کنند، نقاره و نوایی مشترک بین کُردان و لران بوده باشد. چنان‌که سوارانی یا سواربازی را کُردان نیز اجرا می‌کنند. «قنه‌قنه» (qanaqana) نیز با کلام و بدون آن با سُرنا و دهل در بزم عروسی اجرا می‌شده است.

جنگه‌را (jangarâ) یا سواربازی (savârbâzi) مقامی است حماسی که سُرنا و دهل آن را می‌نوازند و به آن سوارانه (savârâne) نیز می‌گویند که به وقت جنگ برای ایجاد روحیه و ترغیب جنگاوران اجرا می‌شده است. این مقام را در عروسی‌ها می‌نوازند و وقتی عروس را به خانه داماد می‌برند، مادر عروس چند «لقو» (ترکیبی از کشمش، گندم سرخ‌کرده و گردو) به‌جای شیرینی که امروزه مرسوم است به سواران می‌دهد. در این مراسم عده‌ای اسب‌سوار در فضای باز جمع می‌شوند و به‌دنبال مرغ و خروس یا گوسفند و بز یا در مقابل سنگ و نشانه‌ای شروع به تیراندازی می‌کنند.

در گذشته هنگامی که داماد، عروس را از روی اسب پایین می‌آورد، او را روی دست یا دوش می‌گرفت و به سیاه‌چادری جدا از چادرها به‌نام «چیت‌جا»که جنس آن از نی و حصیر است، می‌بُرد (احمدعلی رضایی، کوهدشت). سُرنا و دهل برای مشایعت عروس و داماد می‌نواختند و زنان سیت‌بیارم می‌خواندند. «سیت بیارم پاپی» لحنی دیگر از آهنگ «سیت بیارم» است که با نام «پاپی مراد» از ایل پاپی نامیده شده است و ریتمی تندتر از سیت‌بیارم (عروس) همین مجموعه دارد. پاپی پَپی Papi) در شرق لرستان (سپیددشت) به معنای پروانه است و از مناطق باستانی و مشهور لرستان است و گویش لری آنان با گویش متداول لری تفاوت‌هایی دارد.

در بین لرهای بالا گریوه مراحل مراسم عروسی با تشریفات خاصی انجام می‌گیرد که «سرنجه‌گیرو» (شناسایی)، کیخایی‌کنو (خواستگاری)، خرج‌برو (تعیین شیربها)، شیرینی حر و (شیرینی‌خوران)، نکاح‌کنو (عقدکنان)، داوت (عروسی و پاگشونه (پاگشایی) از آن جمله‌اند.

پایان پیام