زبان و سرزمین مردم لر

زبان و سرزمین مردم لر

به گزارش پایگاه خبری گلونی، «لر» نام بخشی از جغرافیا و فرهنگ ایران زمین است که دارای تنوع زبانی، فرهنگی و اجتماعی بالایی است.

غیر از بخش‌‌های لرنشینِ استان‌های کرمانشاه، ایلام، لرستان، همدان، اصفهان، چهارمحال و بختیاری، خوزستان، کهگیلویه‌و‌بویراحمد، بوشهر و فارس و…

بخشی از سرزمین اصلی لرنشین نیز در مرزهای سیاسی کشور عراق (میسان، دیاله و واسط) قرار گرفته است.

زیستن در این جغرافیای وسیع و پر جمعیت، و در همسایگی و هم زیستی با مردم فارس، کُرد، عرب و تُرک‌نژاد باعث شده است حوزه فرهنگی لری مجموعه‌ای از خرده‌فرهنگ‌ها باشد تا جایی که بررسی هر یک از مؤلفه‌های فرهنگی لری از موسیقی و زبان گرفته تا لباس و سبک زندگی، به ما نشان می دهد که «لری» فرهنگ و هویتی یک دست و یک رنگ نیست بلکه رنگارنگی و تنوع بالایی دارد.

یکی از مؤلفه‌های فرهنگی لر که نشان دهنده این تنوع و رنگارنگی است «زبان‌های لری» است.

زبان و سرزمین مردم لر

تا کنون تحقیقات مدوّن زیادی برای دسته‌بندی زبان‌های لری صورت نگرفته است، از تحقیقات انجام شده می‌توان از امان‌اللهی بهاروند (۱۳۸۵)، اریک جان آنونبی (۲۰۰۳)، قائدرحمت (۱۳۹۳) و کریمی حنسوند (۱۳۹۵) نام برد، اما ابهامات زیادی که این تحقیقات دارد نشان می‌دهد لازم است محققان زبان‌شناسی، مردم شناسی، ایران شناسی و سایر حوزه های تحقیقاتی توجه بیشتری به این مقوله داشته باشند.

زبان و سرزمین مردم لر

زبان و سرزمین مردم لر

آن چه تحت عنوان «داده‌نمای پایگاه گلونی» درباره «زبان‌ها و گویش‌های مردم لر» ارائه شده است، در واقع چکیده‌ای از تحقیق  مشترک وهاب کریمی حسنوند (کارشناس ارشد زبان‌شناسی) و ابراهیم خدایی (کارشناس ارشد مردم‌شناسی) است که اخیرا مقالاتی از آن در برخی نشریات و همایش‌‌های زبان‌شناسی ارائه شده و یا زیر چاپ است. شایان ذکر است نتیجه تفصیلی این پژوهش به زودی به صورت تألیفی مستقل انتشار خواهد یافت.

خدایی و کریمی حسنوند حوزه فرهنگی-تاریخی لرنشین را به سه قسمت لر بزرگ، فیلی (لر کوچک) و ثلاث تقسیم کرده‌اند. مردم لر بزرگ به دو زبان بختیاری و جنوبی و مردم ثلاث به زبان لری ثلاثی صحبت می‌کنند، اما زبان‌های رایج در منطقه لرستان فیلی عبارت از لکی، کلهری، ملکی و مینجایی (خرم‌آبادی) هستند.

آن ها تأکید کرده‌اند گویش‌ها و زبانهای گوناگون لری با سایر زبان های ایرانیِ غربی اشتراکات بسیار زیادی دارند اما با توجه به موازینی که درباره تقسمات کلاسیک ارانسکی از زبان‌های ایرانی وجود دارد نمی‌توان این مجموعه زبان را با قاطعیت در دسته ایرانی شمالِ غربی یا جنوبِ غربی مکان‌یابی کرد. برخی از گویش‌های این منطقه مخصوصا گویش مینجایی (خرم آبادی) درست در میانه دو دسته شمال غربی و جنوب غربی قرار می‌گیرند، اما به طور کلّی زبان‌های رایج در لرستان فیلی متمایل به گروه ایرانیِ شمال غربی هستند در حالی که زبان‌های رایج در منطقه لر بزرگ بیشتر متمایل به گروه ایرانی جنوب غربی به نظر می‌رسند.

منابع:

امان اللهی بهاروند، سکندر (۱۳۸۵). قوم لر. تهران: آگاه

بهرامی، اردشیر (۱۳۹۵). «ضرورت بازاندیشی و بازسازی هویت زبان های لکی، بختیاری و مینجایی». گفتار ما، سال دوم، شماره ۹

کریمی حسنوند، وهاب (۱۳۹۵). «فاکتور مینجایی در معادله چند مجهولی لکی». در: گفتار ما، سال دوم، شماره ۹

قائدرحمت، عیسی (۱۳۹۳) لباس لرهای فیلی. قم: مطیع

John Anonby, Erik. (2003). “Luri How Many Languages”. IN: Journal of the Royal Asiatic Society

زبان و سرزمین مردم لر

لری زبان است و یا گویش، یا لهجه؟

تا جایی که به تحقیقات زبانی در حوزه‌های لرنشین مربوط است، دانشجویان، معلمان، اساتید رشته ادبیات فارسی و پژوهشگرانی که در اصل متخصص فارسی‌شناسی بوده‌اند هم از نظر کمّی و هم از نظر کیفی و هم از نظر سیاسی کاملاً دارای تسلط هستند و همین باعث شده است خود را مختار بدانند درباره تمام اجزاء و ابعاد لری قضاوت کنند.

بی‌شک از میان پرسشی که در تیتر این مطلب آمده است (یعنی تعریف زبان، گویش و لهجه و تعیین زبان بودن، گویش‌بودن و یا لهجه‌بودن لری) نظر علم زبان‌شناسی بیش از هر علم دیگری صائب است.

اما زبان‌شناسی نیز محدودیت‌های خود را دارد، مثلاً علم زبان‌شناسی می‌تواند تعیین کند دو گونه ایکس و وای دو زبان مختلف هستند یا گویش‌های یک زبان واحد، اما نمی‌تواند تعیین کند که کدام یک زیبنده نام لری است و کدام نیست، در اینجا باید از تاریخ یا انسان‌شناسی کمک گرفت.

به عبارت دیگر، طبق تعاریفی که در ادامه از زبان دکتر محمد دبیرمقدم، استاد زبان‌شناسی دانشگاه علامه طباطبایی، خواهد آمد، این سه جمله؛

الف) نمی‌دونم چی می‌گی تا تو رو راهنمایی کنم

ب) نمه ذانم چه موشی تا رهومنیت کم

ج) ناونم چئ مؤیی تا رهمونیت بکم

متعلق به سه زبان جدا از هم هستند، (ولو این که هر سه در گروه زبان‌های ایرانی قرار گیرند) اما این که لری یا فارسی نام کدام یک از آن‌هاست و نام کدام یک از آن‌ها نیست، در حوزه صلاحیت انسان شناسی و تاریخ است و زبان شناسی نمی‌تواند بر اساس استدلال و روش تحقیق خود حرف آخر را بزند بلکه زبان‌شناس‌ها باید بر اساس بررسی‌های علوم دیگر قضاوت کنند، البته در ادامه پای قدرت سیاسی، عملکرد رسانه‌ها و مسائل غیر علمی زیادی نیز به میان می‌آید که در این یادداشت قصد ورود بدان مبحث را ندارم.

مردم لر

زبان و سرزمین مردم لر

لرستان نامی تاریخی برای سکونت‌گاه قوم لر بوده است، نخستین مردمی که بر مناطقی از لرستان حاکمیت داشته‌اند، عیلامیان بوده‌اند، اما اطلاع درستی از چگونگی تشکیل جوامع و ابتدای تاریخ آن‌ها در دست نیست و این در حالی است که توانسته بودند پیش از ورود اقوام آریایی به ایران در حدود هزاره چهارم پیش از میلاد در بخش‌هایی از غرب ایران کنونی دولتی بنا کنند.

از شهرهای مهم حکومت عیلامی‌ها در سرزمین لرستان، شوش و اهواز بوده است.

پس از عیلامیان، کاسی‌ها در نواحی کنونی سکونت‌گاه مردم لر ساکن شدند.

کاسیان قبل از مادها و پارسیان از ارتفاعات قفقاز و آذربایجان به جنوب غربی ایران وارد شدند، ولی در ابتدای سکونت در فلات ایران، در نواحی اطراف دریای مازندران ساکن شدند و نام خود را به این دریا داده و آن را دریای کاسپی نامیدند.

این قوم همزمان با عیلامیان بر بخش‌هایی از لرستان تسلط داشته و مهمترین قبایل کوهستانی زاگرس محسوب می‌شدند و پیشه دامداری داشته و با زبانی که با عیلامی قرابت داشت، سخن می‌گفتند.

از زمان حکومت هخامنشیان تا ساسانیان، منطقه لرستان که سکونتگاه اصلی مردم لر به شمار می‌آ‌ید، به نام «پهله» یا پَهلَو، نام‌گذاری شده است.

سرزمین وسیعی که بیشتر شهرها و نواحی زاگرس فعلی را بر داشته است.

در روز هخامنشیان، لرستان کنونی، به اتفاق ایلام و خوزستان ایالت سوم این امپراطوری عظیم بودند.

در زمان اشکانیان، این سرزمین یکی از ساتراپ‌های (ایالت) این سلسله بوده است و سرانجام در زمان ساسانیان این منطقه به نام «پهله» نام‌گذاری شده است.

پایان پیام