تفاوت شهرنشینی و شهرگرایی

تفاوت شهرنشینی و شهرگرایی

به گزارش پایگاه خبری گلونی، سلیمان میرزاپور رشنو: شهرگرایی یکی دیگر از مفاهیم پایه مرتبط با فرهنگ شهری و شهروندی است که ناشی از مناسبات و روابط پیچیده اجتماعی و فرهنگی است. شهرگرایی به مثابه شیوه تفکر تلقی شده و عبارت است از مجموعه ارزش‌­ها، هنجارها و تفکراتی که در هر جایی به وجود نمی‌­آید مگر در شهر. معمولاً شهرگرایی با تغییرات و دگرگونی در ارزش‌­ها، آداب و رسوم، رسوم اخلاقی و رفتارهای جمعیتی همراه است. ویژگی­‌های شهرگرایی عبارتند از تناقضات در هنجارها، تغییرات فرهنگی، تحرک اجتماعی و فردگرایی. با توجه به دو مفهوم شهرنشینی و شهرگرایی در شهرها و به ویژه کلانشهرها، معمولاً اکثریت افراد شهرنشین هستند تا شهرگرا، به عبارت دیگر، شهرگرایی به میزان کمتری نسبت به شهرنشینی وجود دارد. به عنوان مثال، در شهرهای کشورهای در حال توسعه، بخش عمده­‌ای از جمعیت را مهاجران روستایی تشکیل می‌­دهند، اما با گذشت سال‌ها هنوز بر آداب و رسوم و فرهنگ غیر شهری خود پایبند هستند (اشراقی، ۸۲، ۱۲).

تفاوت شهرنشینی و شهرگرایی

شهرگرایی به معنای سبک‌­های زندگی، ارزش‌ها و نقطه نظراتی است که خصوصیات برخی ساکنان شهرک‌­ها و شهرها است. این سوال به طور قابل افزایشی مطرح شده است که تا چه درجه‌­ای جوامع شهری و روستایی واقعا نسبت به این سه معیار(سبک­‌های زندگی، ارزش‌ها و نقطه نظرات)متفاوت هستند (سیف الدینی،۱۳۸۵). جامعه شهری با ویژگی‌­ها و خصوصیات خاص خود، نشانه­‌های رفتاری و ارزش‌های شخصیتی خاص را در قشرهای شهرنشین ایجاد می‌­کند. جامعه شهری و رفتار شهرنشینان اثراتی متقابل روی یکدیگر دارند، یعنی اینکه محیط شهری رفتارهای خاصی را در شهرنشینان به وجود آورده و رفتار و شخصیت شهرنشینان نیز محیط ویژه شهری را ایجاد، حفظ و تداوم می‌بخشد(شیخی، ۱۳۸۴). البته خصوصا در جهان سوم، رفتار و ویژگی‌­های شهروندان یک شهر کاملا موثر از شهر نیست و زندگی در شهر نتوانسته آنان را شهرگرا کند، در نهایت اغلب شهروندان اینچنینی شهروندان شهرگرایی نخواهند بود و صرفا شهرنشین هستند.

تفاوت فراوانی بین دو کلمه شهرنشین و شهرگرا وجود دارد، شهرنشینی بیشتر بار کمی دارد و به معنای جمعیتی است که در شهر حضور دارد، فارغ از روحیات، علائق، خواسته­‌ها و سایر شاخصه‌­های کیفی، اما شهرگرایی به معنای نوعی علاقه شهروندان به شهر که بیشتر از سر آگاهی است و پیش زمینه آن داشتن حس تعلق به شهر است.

برخی تعداد سال‌های سکونت افراد را در شهرگرایی دخیل می‌دانند، در صورتی که این عامل به تنهایی کافی نبوده و چه بسا افرادی که خانواده آنها چند نسل در شهر زندگی کند اما شهرگرا نباشد، البته تعداد سال‌های سکونت در شهر به عنوان یکی از ده‌ها شاخصه موثر بر حس تعلق مکان قلمداد می­‌شود، اما فقط یک شاخصه است.

حس تعلق به شهر خود موثر از عوامل بسیاری مانند، قدمت، بافت، معماری، منظر، اجتماع، فرهنگ و …. در شهرهاست و ایجاد حس مکان در بافت‌های شهری یکی از وظایف مدیران و برنامه‌ریزان شهری است.

‌در مطالعهای که در سال ۸۸ در سطح محلات شهر خرم‌­آباد انجام گرفته، اطلاعات قابل اعتمادی از وضعیت حس تعلق به مکان در محلات شهری به دست آمده است، نتایج تحقیق مذکور نشان داده که در اغلب محلات شهری خرم‌­آباد مردم احساس تعلق پایینی نسبت به محل زندگیشان دارند و یکی از دلایل اصلی این وضعیت، نبود برنامه‌ریزی شهری متناسب با فرهنگ و اجتماع این شهر بوده است (میرزاپور، ۱۳۸۸).

بنابر این می‌­توان گفت که ضعف­‌های بنیادی برنامه‌ریزی، معماری و طراحی شهر یکی از مهمترین دلایل حس تعلق پایین شهروندان  است و البته عوامل دیگری مانند تضعیف هویت قومی (و نه طایفه‌­ای)، نبود برنامه‌ریزی‌های فرهنگی مناسب و …. همگی بر حس تعلق شهری پایین و به دنبال آن شهرنشین صرف بودن شهروندان (خصوصا خرم‌­آبادی) موثر بوده است. در شهری که معماری منظر آن از هیچ چارچوبی تبعیت نمی‌کند و بومی نیست و اغتشاش بصری از سر و روی آن می­‌بارد، نباید انتظار داشت حس تعلق بالایی را در شهروندانش نهادینه کند. شهری که طرح برخی المان‌­های آن از چین به عاریه گرفته شده است و شهری که ساخت و سازهای جدید آن سراسر بی‌هویتی است، توانایی ایجاد حس تعلق در افراد را ندارد.

نبود شهرگرایی شهروندان عواقب زیادی برای شهر دارد، از جمله مشکلاتی مانند وندالیسم یا تخریب اموال عمومی تا نبود مشارکت شهری و عدم پرداخت مالیات و ….

در صورتی که وجود شهروندان شهرگرا سرمایه‌­ای اجتماعی برای توسعه شهر است و علاوه بر سرمایه­‌های مادی و زیرساخت‌های شهری، شهروندان شهرگرا نیز از دارایی‌های شهر محسوب می‌شوند چرا که یکی از مهم ترین عوامل شکل دهنده شهر، فرهنگ انسان است و شهروندان به عنوان یکی از مولفه‌های توسعه شهری تا حد زیادی می‌توانند در روند تصمیم‌سازی و اجرای برنامه‌های شهری موثر باشند.

پایان پیام

منابع:

• شیخی، محمد تقی ، جامعه شناسی شهری، انتشارات سهامی انتشار، چاپ دوم- ۱۳۸۴
• اشراقی، محمود و محمدی، اصغر، مفهوم شهرنشینی و شهرگرایی، چکیده مقالات راهکارهای توسعه فرهنگ شهروندی، شهرداری مشهد
• سیف الدینی، فرانک، زبان تخصصی برنامه ریزی شهری، انتشارات آییژ، چاپ سوم، ۱۳۸۵
• میرزاپور، سلیمان، مقایسه تطبیقی حس تعلق به مکان در محلات شهری خرم آباد، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه زابل، ۱۳۸۸