جنگل‌ها مستعد آتش‌سوزی

جنگل‌ها مستعد آتش‌سوزی شده‌اند

دکتر «عباس بانچ‌شفیعی» در گفت‌وگو با ایسنا، در پاسخ به این پرسش که علت گسترش آتش‌سوزی در جنگل‌های کشور به‌ویژه در سال‌های اخیر چیست؟ اظهار کرد: یکی از علل اصلی تغییرات اقلیم است به این مفهوم که افزایش گرمای زمین و کاهش نزولات جوی باعث شده استعداد جنگل‌ها برای آتش گرفتن بیشتر شود و وقتی رطوبت چوب کاهش پیدا کند و دما بالا رود طبیعی است که کوچکترین شروع آتش‌سوزی می‌تواند فاجعه بیافریند.

وی ادامه داد: از طرفی دیگر در مناطق غیر از جنگل‌های شمال کشور به‌علت رطوبت زیاد شمال کشور هم‌چنین وابستگی کمتر روستانشینان شمالی به جنگل، پدیده آتش‌سوزی بیشتر در سایر نواحی رویشی علی‌الخصوص نواحی زاگرس رواج بیشتری دارد. بنابراین می‌توان گفت تغییرات اقلیمی و وابستگی زیاد مردم به منابع جنگلی، عواملی هستند که دست به دست هم داده و باعث گسترش آتش‌سوزی در سال‌های اخیر شده است.

«چرا ممنوع» و تأثیر آن بر میزان آتش‌سوزی‌ها

دانشیار دانشگاه ارومیه در باره تأثیر ایجاد مناطق «چرا ممنوع» در افزایش آتش‌سوزی‌هاست، گفت: ایجاد این مناطق می‌تواند در این زمینه موثر باشد چون وقتی منطقه‌ای از لحاظ چرا، ممنوع اعلام می‌شود مواد قابل اشتعال زیاد شود که معمولاً در ترسالی‌ها پوشش علفی کف جنگل بیش از حد رشد می‌کند و این پوشش در فصل خشک سال، به مواد قابل اشتعال تبدیل شده و چون در سطح پیوستگی دارد باعث می‌شود آتش‌سوزی به سرعت گسترش یابد.

بانچ‌شفیعی تصریح کرد: با منطق «چرا ممنوع» موافق نیستم البته در برخی مناطق برای حمایت از گونه‌های جنگلی باید این کار را انجام داد اما باید در کنار آن راهکارهای جایگزین را پیش‌بینی کرد، مثلاً به دامداران باید اجازه داد خودشان به مناطق چرا ممنوع آمده و به‌صورت دستی علوفه‌ها را برداشت کنند بدون این‌که به درختان و نهال‌ها آسیب بزنند و یا این‌که خود ادارات مرتبط این پوشش علفی را برداشت کرده و از منطقه دور کنند و یا در اختیار دامداران قرار دهند.

عضو هیئت علمی دانشگاه ارومیه در ادامه در خصوص ارزیابی از عمق آتش‌سوزی‌ها و تأثیری که بر مناطق جنگلی دارند، گفت: هر چقدر به سمت جلو می‌رویم، سال به سال بر شدت و تعداد آتش‌سوزی‌ها افزوده می‌شود و با توجه به این‌که ایران از نظر منابع جنگلی و پوشش گیاهی جزو کشورهای فقیر محسوب می‌شود این پدیده به یک چالش بزرگ تبدیل شده و اثرات آن جبران‌ناپذیر می‌شود.

بانج شفیعی با اشاره به این‌که  عمده آتش‌سوزی‌ها در جنگل‌های زاگرس است، افزود: این جنگل‌ها نقش عمده‌ای در ذخیره آب، حفاظت خاک و فراهم آوردن یک محیط زیست سالم برای انسان‌ها دارد که اگر آتش‌سوزی این اکوسیستم ارزشمند را از میان ببرد می‌توان گفت که آینده کشورمان با مشکل مواجه خواهد شد.

خسارت آتش‌سوزی‌ها قابل جبران است اگر …

وی در پاسخ به این پرسش که آیا جبران خسارت ناشی از آتش‌سوزی ممکن است یا خیر؟ افزود: در چارت سازمان جنگل‌ها مدیریت اطفای حریق شامل ۳ قسمت اقدامات قبل از آتش‌سوزی ، اقدامات حین آتش‌سوزی و اقدامات بعد از آتش‌سوزی است  که اقدامات بعد از آتش‌سوزی به این دلالت دارد که ما باید خسارت ناشی از آتش‌سوزی را بعد از این‌که آن‌را کنترل کردیم بتوانیم جبران کنیم.

دانشیار دانشگاه ارومیه ادامه داد: راجع به این موضوع هنوز مطالعات جامع و اصولی صورت نگرفته است اما خسارت آتش‌سوزی‌ها قابل جبران است، به شرط آن‌که بررسی و مطالعه شود که چقدر آسیب زده و به چه چیزهایی آسیب زده. ما باید برنامه‌ریزی کنیم که برای جبران آن چه اقداماتی شامل(بذر پاشی، نهالکاری، خراش دهی، قرق کردن و …) انجام دهیم تا جنگل را به شرایط قبل از آتش‌سوزی برگردانیم.

امکانات اطفای حریق برای شرایط بحرانی مناسب نیست

بانچ‌شفیعی در تشریح امکانات اطفای حریق و آموزش پرسنل در کشورمان جهت مقابله با آتش‌سوزی جنگل‌ها، خاطرنشان کرد: علیرغم این‌که در چند سال گذشته حرکات و اقدامات مناسبی در جهت تجهیز ادارات منابع طبیعی از سوی سازمان جنگل‌ها صورت گرفته، اما به جرأت می‌توان گفت که آنقدر شرایط بحرانی بود که این کارهای کوچک به چشم نمی‌آیند و  تأثیری در مراقبت از جنگل‌ها ندارند. امکاناتی که تهیه شده پاسخگوی واقعی نیازهای جنگل‌های کشور نیست. در بازدیدهایی که از ادارات منابع طبیعی نقاط مختلف کشور صورت گرفته مشاهده می‌کنیم، پرسنل ادارات جهت استفاده از تجهیزات و ماشین‌آلات اطفای حریق آموزش خاصی ندیده‌اند، به عبارتی چگونگی استفاده از تجهیزات را بلد نیستند. بنابراین برخی از این تجهیزات در انبار ادارات بلا استفاده مانده است.

پرسنل رسمی هم آموزش‌دیده نیستند

وی افزود: آموزش خاص و اصولی به پرسنل جهت مقابله و اطفای حریق آن طور که باید داده نشده است، مثلاً در هنگام آتش‌سوزی باید از کدام سمت به آتش حمله کرد، امکانات نقشه ، امکانات مدیریت و تقسیم وظایف خاصی صورت نگرفته و در هنگام آتش‌سوزی همگی سردرگم هستند و مشخص نیست که چه کسی فرمانده میدان است؟! فرمانده میدان افراد زیر دست خود را نمی‌شناسد؟! از موارد مهم دیگر می‌توان به نقش مردم و جوامع محلی اشاره کرد، مردم محلی سازماندهی نشده‌اند و آگاهی ندارند به محض وقوع آتش‌سوزی و مشاهده آن چکار کنند. شماره ۱۵۰۴ را از افراد مختلف بپرسیم عده زیادی نمی‌دانند این شماره متعلق به کی و کجاست. یعنی نقش ترویج کمرنگ، و خوب صورت نگرفته است.

هماهنگی در  بخشنامه و مانور؛ ناهماهنگی در میدان

عضو هیئت علمی دانشگاه ارومیه با بیان این‌که در بخشنامه‌ها و مانورها هماهنگی وجود دارد اما متأسفانه در صحنه عمل شاهد کمترین هماهنگی هستیم، تصریح کرد: در سال‌های اخیر، خیلی‌ها نبود هلی‌کوپتر و هواپیمای اطفای حریق را باعث گسترش و  نابودی جنگل‌ها بر اثر آتش‌سوزی می‌دانند اما این واقعیت را باید بپذیریم که با توجه به وضعیت جنگل‌های کشورمان و وضعیت توپوگرافی آن‌ها، هلی‌کوپتر و هواپیما کارآیی آنچنانی ندارد، به جای این‌که چنین هزینه‌های گزافی را صرف کنیم بهتر است آموزش و ترویج را در میان مردم محلی و روستاییان جنگل‌نشین گسترش دهیم چون آنها در خط مقدم برخورد و مقابله با آتش‌سوزی هستند.

بانچ شفیعی یادآور شد: اگر یکسری امکانات در اختیار جوامع محلی قرار داده شود تا بتوانند پیش از رسیدن ادارات مرتبط به اطفای آتش‌سوزی بپردازند، می‌توان از شدت و وسعت آتش‌سوزی کاست.

وی در پاسخ به این پرسش که آیا با خروج خشکه‌دارها از جنگل جهت کاهش شدت آتش‌سوزی در جنگل موافقید؟ گفت: اگر با موضوع حریق به قضیه نگاه کنیمبله، وجود خشکه‌دارها در جنگل به عنوان یک ماده قابل اشتعال می‌تواند به گسترش آتش‌سوزی کمک کند. اگر از دیدگاه آتش‌سوزی نگاه کنیم، خروج خشکه دارها و سایر موارد سوختنی و اشتعالزا در جنگل می‌تواند قابلیت آتش‌پذیری در جنگل را کم کند، اما از لحاظ اکولوژیک برخی با خروج خشکه دارها موافق نیستند که آن هم جای تامل دارد.

بیش از ۹۰ درصد آتش‌سوزی‌ها ناشی از عوامل انسانی است/ باید معیشت مردم را با جنگل‌ها ارتباط داد

دانشیار دانشگاه ارومیه ادامه داد: سوابق و تجربیات نشان می‌دهد که علل بیش از ۹۰ درصد از آتش‌سوزی‌ها ناشی از عوامل انسانی است که به دو صورت عمدی و غیرعمدی صورت می‌پذیرد. در این حالت باید ریشه‌یابی کنیم و به‌دنبال چرایی موضوع برویم، یکسری دانش بومی در استفاده از جنگل وجود دارد که ما از آن بی‌اطلاعیم مثلاً در کشور اسپانیا جنگل‌های شاه بلوطی وجود دارد که روستاییان از میوه آنها برای فروش استفاده می‌کنند، در فصل پاییز کف جنگل را به‌صورت کنترل شده آتش می‌زنند، چون عقیده دارند دود ناشی از آتش‌سوزی که به شاخه‌های بالای درخت می‌رسد باعث ضدعفونی شدن درختان و باعث از میان رفتن قارچ‎‌ها و آفات می‌شود و حتی موجب افزایش قارچ‌های خوراکی ‌شود که به معیشت آن‌ها کمک می‌کند. شاید این باورها هم در بین مردم ما وجود داشته باشد، که باید آن را هدایت کرد و به آنها آموزش‌های کافی جهت آتش‌سوزی های عمدی و کنترل شده داده شود.

بانچ‌شفیعی تصریح کرد: در جنگل‌های زاگرس عوامل انسانی باعث آتش‌سوزی می‌شوند که آموزش به این افراد، شناسایی دانش آنها، شناسایی احتیاجات آنها، هدایت اصلاح و آموزش آن‌ها برای جلوگیری از آتش‌سوزی‌ها ضروری است. برخی به‌علت ناآگاهی معتقدند که آتش روشن شده برای تهیه چایی یا خوراک خود به خود خاموش می‌شود، اما واقعیت این است که همان آتش اندک ممکن است باعث شود جنگلی بسوزد. یکسری از افراد دیگر هم هستند که به‌صورت عمدی باعث آتش‌سوزی می‌شوند که باید از طریق قانون با آن‌ها برخورد کرد.

آموزش و ترویج بسیاری از مشکلات را حل می‌کند

وی یادآور شد: آموزش و ترویج و اجرای قانون در مقابل عوامل انسانی می‌تواند جلوی بسیاری از آتش‌سوزی‌ها را بگیرد نیروها باید سازمان یافته و به حداقل تجهیزات اطفای حریق مجهز شوند. هم‌چنین متأسفانه دستگاه‌های اجرایی با دانشگاه‌ها هماهنگ نیستند و اندیشه‌های این دو گاهی در تضاد با هم است. کارشناسان فائو به منطقه آورده می‌شوند، در حالی که به شرایط منطقه هیچ گونه آگاهی ندارند، اما در همین حوالی دانشگاه‌ها و دانشجویان علاقه‌مندی هستند که در این زمینه مطالعاتی داشته‌اند، و ده‌ها فکر و ایده در میان آنها هست که اگر به آنها میدان داده شود می‌توان به نتایج خوبی دست یافت.