بلایی که گازکشی سر تنها روستای نوسنگی شمال ایران آورد

به گزارش پایگاه خبری گلونی، جاده‌ای که ساری، نکا و بهشهر را به یکدیگر متصل می‌کند، در میانه‌های جاده ورودی نکا به سمت بهشهر و بین جداره‌های خیابان، باستان‌شناسان حضور دارند و تا کنون ترانشه باستان‌شناختی به صورت عمودی باز کرده‌اند و بررسی‌های‌شان را برای پیدایش منشأ شکل‌گیری نخستین روستاهای بخش جنوبی دریای خزر و نحوه‌ی دوره‌ی گردآوری خوراک و شکار در شمال ایران آغاز کرده‌اند و حتی تا کنون به چند سازه معماری نیز رسیده‌اند.

حسن فاضلی نشلی، سرپرست هیات کاوش در محوطه تاریخی “کمیشانی” به عنوان «مهم‌ترین» کلونی غارهای باستانی شمال ایران است، محوطه‌ای که هر چند درگذشته صفت «بزرگترین» را نیز با خود یدک می‌کشید، اما امروز به واسطه‌ی عبور جاده از میانه‌ی آن، لوله‌کشی و ساخت‌وسازها فقط باید برای زنده ماندنش دعا کند…

اما «کمیشانی» تنها نیست، این وضعیتِ نگران‌کننده به دو غار “هوتو” و “کمربند” –یکی از خاستگاه‌های اصلی انسان پیش از تاریخ- که در فاصله یکصدمتری از یکدیگر و در این محوطه قرار گرفته‌اند نیز  سرایت کرده و حتی تخمین‌هایی درباره‌ی احتمال تخریب کامل غار کمربند زده می‌شود.

سرپرست هیات کاوش که در نخستین فصل کاوش در این محوطه، ترانشه باستان‌شناختی خود را درست در کنار دیواره جاده ساری – بهشهر به صورت عمودی باز کرده، نتیجه این مطالعات و کاوش‌های فعلی را بسیار مهم می‌داند و معتقد است: محوطه باستانی کمیشانی منطقه‌ای است که میان اوراسیا و خاورمیانه قرار گرفته و مطالعات آن نه‌تنها برای باستان‌شناسی خاورمیانه که برای منطقه اوراسیا نیز بسیار حایز اهمیت است.

وی با بیان این فرضیات که «زیستگاه جوامع نوسنگی تنها در داخل غارها نبود و آنها بیرون از غار نیز زندگی می‌کرده‌اند»، پیشنهاد ایجاد چند گمانه در محوطه شمالی و جنوبی کمیشانی در دو سوی جاده ساری – بهشهر را به پژوهشکده باستان‌شناسی می‌دهد و در ادامه اولویت مطالعات به منطقه کمیشانی داده می‌شود، هر چند بعد از ان آسیب‌هایی به این منطقه وارد می‌شود. 

این مدرس دانشگاه تهران، یکی از دلایل آغاز همکاری دانشگاه تهران و پژوهشگاه میراث فرهنگی در این محوطه تاریخی را «تمرکز عمده پژوهش‌های مرتبط با دوره نوسنگی در غرب ایران» می‌داند که بر آن اساس باستان‌شناسان و محققان پژوهش‌های گسترده خود را درباره جوامع نوسنگی در زاگرس ایران، عراق، بخش‌های از ترکیه و مناطقی در سوریه، لبنان و فلسطین متمرکز کرده‌اند. حتی در ایران در همین سالیان اخیر تقریبا ٩٠‌ درصد کاوش‌های جوامع نوسنگی به غرب ایران و منطقه زاگرس مرکزی ارتباط دارد.

فاضلی‌نشلی تعداد پژوهش‌های باستان‌شناسان را در این بخش از کشور  کم می‌داند و می‌گوید: پژوهش‌هایی که در شمال ایران در کلونی غارهای باستانی صورت گرفته با اهداف دیگری مانند یافتن زیستگاه و بقایای انسان‌های نئاندرتال انجام شده است.

این مدرس دانشگاه تهران تاکید می‌کند: باید توجه داشت در اوراسیا و شرق دور، دوره‌ی نوسنگی بسیار دیرتر آغاز شده و بیشترین فرضیات این موضوع را مطرح می‌کنند که جوامع نوسنگی از منطقه زاگرس به منطقه شمال کشور کوچ کرده‌اند، از سوی دیگر سبک جدیدی متفاوت از منطقه زاگرسی در دوره نوسنگی در شمال ایران گسترش پیدا کرده است، به این‌ترتیب دوره نوسنگی در این منطقه ٣‌ هزار سال دیرتر آغاز شده است.

این باستان‌شناس با طرح این پرسش‌ها که نمی‌توانیم تصور کنیم جوامع شکارورز و گردآورنده خوراک زندگی خود را به یک‌باره رها کرده و وارد سبک جدیدی از زندگی شده‌اند و مرحله انتقال چگونه صورت گرفته است؟‌ می‌گوید: باستان‌شناسان در بررسی محوطه باستانی کمیشانی با سوالات زیادی مواجه شده‌اند. آنها به دنبال پاسخ به این پرسش نیز هستند که پسروی و پیشروی دریا در دوره باستان در شمال ایران چگونه بوده است؟

به گفته‌ی او؛ بر اساس کاوش‌های باستان‌شناسی “کارلتون کان” و مطالعه بقایایی که از استخوان فوک دریایی عصر باستان در اختیار باستان‌شناس‌ها قرار گرفته؛ مشخص می‌شود که انسان عصر نوسنگی در روستای کمیشانی در آن دوره کنار ساحل خزر زیست می‌کرد و به شکار فوک‌های دریایی مشغول بود. با مطالعه محوطه باستانی کمیشانی مشخص شده است که دریای خزر اکنون نسبت به دوره نوسنگی بیش از ٢٠ کیلومتر عقب‌نشینی کرده است.

فاضلی نشلی، سایت مورد کاوش در محوطه کمیشانی را محوطه‌ای می‌داند که یکی از بزرگترین و قدیمی‌ترین روستاهای دوره نوسنگی در آن وجود داشته و می‌گوید: تا این لحظه به جز این منطقه هیچ محوطه نوسنگی پیش از سفال در ایران یافت نشده و کمیشانی قدیمی‌ترین روستای نوسنگی خارج از غار در شمال ایران است.

او ادامه می‌دهد: وقتی مسیر لوله گاز و آب از این محوطه عبور کرد، تعداد زیادی ابزار سنگی، ‌هاون و اشیا و استخوان انسانی به دست آمد که اکنون در اداره میراث فرهنگی استان مازندران نگهداری می‌شود. از سوی دیگر به دلیل تخریب‌های گسترده انجام شده در محطوطه کمیشانی، ما تلاش کردیم گمانه‌های باستان‌شناسی را به گونه‌ای ایجاد کنیم که کمترین آسیب را به آثار تاریخی محوطه برساند و از این طریق بتوانیم حجم آسیب‌دیدگی محوطه را به‌ طور دقیق مورد بررسی قرار دهیم.

وی گمانه‌ی عمودی باستان‌شناسی ایجادشده در کمیشانی را بیانگر لایه‌هایی از عصر مفرغ و تدفین‌های این دوره می‌داند و ادامه می‌دهد: لایه سوم به هزاره پنجم پیش از میلاد برمی‌گردد که دو هزار ‌سال قدیمی‌تر از عصر مفرغ است. در لایه‌های چهارم و پنجم نیز حدود دو متر قلوه سنگ، ابزار سنگی و خشت قالب گرفته‌شده وجود دارد که این لایه ما را با ابهامات بسیار مواجه کرده است.

او می‌گوید: کاملا مشخص است که در دوره نوسنگی قبل از سفال، خشت پخته قالب گرفته‌شده، وجود دارد و ما نیز در مساحت بیش از یک متر مربع بالغ بر صد کیلو خشت پخته کشف کرده‌ایم، اما هنوز نمی‌دانیم به جز ابزار سنگی و قلوه‌سنگ‌های طبیعی، وجود این گلِ پخته در این لایه به چه دلیل است؟ به همین دلیل این نمونه‌ها را برای دانشگاه کاشان ارسال کردیم تا با تاریخ‌گذاری دقیق قدمت آنها مشخص شود.

فاضلی ‌نشلی ادامه می‌دهد: بخشی دیگر از آثار به دست آمده در ترانشه عمودی باستان‌شناسی در این محوطه‌ی تاریخی نشان از وجود یک جامعه روستایی در دوره نوسنگی پیش از سفال دارد که اگر با تاریخ‌گذاری دقیق به نتیجه برسیم، می‌توانیم اعلام کنیم یکی از مهم‌ترین نوآوری‌های تکنولوژیکی در عهد باستان در شمال ایران کشف شده است که تقریبا در خاورمیانه باستان بی‌نظیر است.

سایت موزه راهی برای نجات باقی مانده‌های کمیشانی

حفاری‌های غیرمجاز، بلایی که نه محوطه تاریخی می‌شناسد و نه تاریخ و نه ارزش بناهای تاریخی را، در کنار تخریب‌هایی که از گذشته گریبان این محوطه را گرفته است، به «کمیشانی» هم رسیده!

فاضلی‌ نشلی توضیح می‌دهد: در حال حاضر غار “کمربند” به ‌طور کامل از بین رفته است و دیگر آثاری در این غار باستانی وجود ندارد. از غار باستانی “هوتو” نیز تنها یک بخش سالم باقی مانده که قرار است دوباره بازنگری شود. غار “رستم‌کلا” نیز از معدود غارهای سالم منطقه است که آن هم به دلیل فعالیت‌های معدنی تهدید می‌شود.

او با بیان این‌که هیچ نقطه‌ای از ایران به اندازه منطقه بهشهر از آثار تاریخی و فرهنگی ارزشمندی برخوردار نیست، اضافه می‌کند: از سوی دیگر  هیچ نقطه از کشور به اندازه این منطقه دستخوش حفاری‌های غیر مجاز نشده است.

وی تاکید می‌کند: غار کمیشانی با حفاری‌های غیرمجاز گسترده مواجه شد و با ورود بولدوزرها به داخل غار تمامی آثار تاریخی موجود در غار تخریب شد، اما بهترین راه برای جلوگیری از تعارض و دست‌اندازی به غارهای باستانی و محوطه‌های تاریخی شمال کشور تبدیل‌کردن این منطقه به سایت موزه و گسترش فعالیت‌های پژوهشی مداوم و معرفی این مناطق به مردم و جامعه دانشگاهی است.

باستان‌شناسان می‌گویند؛ «احتمال ادامه‌دار بودن جاده‌سازی در این محوطه تاریخی وجود دارد، اتفاقی که اگر نهائی شود، قطعا بخش مهمی از تاریخ دوره نوسنگی را به طور کامل تخریب می‌کند»، آن هم در شرایطی که این متخصصان به تازگی پا در راه مستندنگاری و مطالعه‌ی این محوطه‌ی تاریخی مهم گذاشته‌اند.