پژوهش‌هایی که هیچوقت از نتایج آنها استفاده نشد
استاد مهدی محسنیان‌راد در نشست «کارکردهای اخلاق حرفه‌ای در پژوهش‌های اجتماعی و انسانی» به آسیب‌شناسی پژوهش و پژوهشگری در ایران پرداخت و استفاده از نتایج پژوهش‌ها در تصمیم‌گیری‌هایی که برای اداره کشور می‌شود را راه‌حل اساسی حل مشکلات کشور عنوان کرد.
به گزارش پایگاه خبری گلونی، نشست «کارکردهای اخلاق حرفه‌ای در پژوهش‌های اجتماعی و انسانی؛ تجربه‌هایی از ۴۲ سال پژوهش» با سخنرانی مهدی محسنیان‌راد، استاد ارتباطات و با حضور جمعی از استادان و دانشجویان دوشنبه، ۱۱ دی ماه در دانشگاه امام صادق(ع) برگزار شد.
مهدی محسنیان‌راد، استاد ارتباطات و عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق ابتدا به کتاب «جایگاه اخلاق در پژوهش علمی» اشاره کرد و دیباچه آن را که در ادامه آمده خواند:
«در ایران توجه به پژوهش علمی مسئولانه از پس ناهنجاری‌های گسترده اخلاقی در فرایند تولید دانش رو به فزونی است، امروزه بسیاری از مسئولان و حتی دانشگاهیان از رواج گسترده سرقت علمی، مقاله‌سازی، جعل مدرک دانشگاهی و غیره شکوه می‌کنند، شاید جلوه‌های رفتار غیرمسئولانه پژوهشی در ایران بیش از کشورهای دیگر هویدا است.»
وی با توجه به این مقدمه پژوهش در زمینه علت‌های وضعیت نابسامان پژوهش در ایران را لازم دانست و گفت: رعایت اخلاق حرفه‌ای در پژوهش‌ها ضروری است، ضمن اینکه باید پذیرفت پژوهش علمی همواره در چارچوب و زمینه اجتماعی روی می‌دهد.
استاد ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی در ادامه به کنوانسیون برن که برای حمایت از آثار ادبی و هنری در قرن هجدهم تصویب شد اشاره کرد و افزود: ایران جزء معدود کشورهایی است که عضو این کنوانسیون نیست و این عدم عضویت خود باعث به وجود آمدن پاره فرهنگی غیراخلاقی است.
محسنیان‌راد همچنین به استفاده آزاد از نرم‌افزارهای گوناگون در ایران اشاره کرد و این موضوع را عاملی برای عدم رشد صنعت نرم‌افزار کشور عنوان کرد و برای مثال گفت: در حال حاضر هند جزء کشورهایی است که قسمتی از درآمدش را از راه صادرات نرم‌افزار کسب می‌کند و این را مرهون اخلاق‌مداری و قانون‌مداری است.
عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق به سفارش تحقیق توسط دانش‌آموزان به کافی‌نت‌ها اشاره کرد و افزود: در هیچیک از کشورهای آسیایی، اروپایی و امریکایی شاهد آگهی‌های فروش رساله، پایان‌نامه و مقاله در یکی از خیابان‌های پرازدحام پایتخت، جز ایران نیستیم و خیلی تعجب‌آور است که جلوی این موضوع گرفته نمی‌شود.
این متخصص ارتباطات نسبت به شیوه اداره فعالیت‌های پژوهشی انتقاد کرد، تاثیر این موضوع بر کشور را بسیار مخرب دانست و گفت: به نظر من در حال حاضر بزرگترین بی‌اخلاقی رایج در دانشگاه‌ها و مرکزهای تحقیقاتی کشور دور شدن از اصول حاکم بر تالیف تحقیق و پژوهش است.
وی تاکید کرد: پژوهش جریان نیست بلکه فرآیند است، پژوهش یک نظام است و باید تمام عنصرهای آن رعایت شود و مهمترین و اصلی‌ترین قسمت پژوهش این است که باید هدفش نزدیک شدن به واقعیت باشد.
استاد ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی «واقعیت» و «حقیقت» را تعریف کرد و گفت: هدف پژوهش نزدیک شدن به واقعیت است نه دستیابی به واقعیت چرا که همیشه در قطعی بودن واقعیت تردید وجود دارد.
محسنیان‌راد گفت: با توجه به اینکه «حقیقت» هرچیزی آنگونه که ما فکر می‌کنیم وجود دارد و «واقعیت» هرچیزی آنگونه که وجود دارد است باید تلاش کنیم تا به واقعیت نزدیک شویم و حقایق را به جای واقعیات نگیریم تا بتوانیم به فهم درستی از جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کنیم برسیم و آن را اصلاح کنیم.
عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق به این سخن آرین‌پور که می‌گوید «محقق نباید تیر را پرتاب کند، سپس دورش دایره بکشد و سیبل را درست کند» اشاره کرد و افزود: این کار سال‌هاست در مراکز تحقیقاتی ایران انجام می‌شود و بزرگترین بی‌اخلاقی در عرصه پژوهش است.
این متخصص ارتباطات علت‌های ریشه‌ای عدم رعایت اخلاق حرفه‌ای توسط پژوهشگران و دانشجویان ایرانی را «دور شدن دانشگاه‌های ایران از دانشگاه بودن» و «خود عقل کل پنداری در منابع قدرت ایران» دانست و گفت: مورد اول آسیب حوزه «تولید» پژوهش و مورد دوم آسیب حوزه «مصرف» پژوهش است.
وی در ادامه گفت: تحقیقاتی که انجام می‌شود به علت «خود عقل کل پنداری» بعضی دچار آسیب می‌شوند، آسیب یعنی از آنها استفاده نمی‌شود و افراد و زمامداران بدون توجه به آنها تصمیم می‌گیرند.
استاد ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی افزود: هر خطایی در ایران با پول نفت نادیده انگاشته می‌شود، «خود عقل کل پنداری» باعث درست شدن سازمان‌های پژوهشی ناکارامد شده است، فروش مقاله در دانشگاه‌های کشور در حال رشد و گسترش است و شاهد «پژوهشگرنما»ها هستیم.
محسنیان‌راد کتاب «ایده دانشگاه» را سندی بر آسیب اول پژوهش در ایران که در حوزه تولید اتفاق می‌افتد و «دور شدن دانشگاه‌های ایران از دانشگاه بودن» است عنوان کرد و گفت: نویسنده این کتاب که فیلسوفی آلمانی به نام یاسپرس است، دوره راش را که ایدئولوژی بدون مانیفست بر آلمان حکومت می‌کرد تجربه کرده است، او در تعریف دانشگاه می‌گوید:
«دانشگاه، اجتماعی از دانش‌پژوهان است که بی‌توجه به اینکه امکاناتشان را از چه کسی می‌گیرند به جست و جوی واقعیت می‌پردازند؛ دانشگاه مانند کلیسا دارای خودآیینی است و خودآیینی خویش را همچون کلیسا از یک ایده جاودان که خصلتی جهانی و فراملی دارد می‌گیرد و آن آزادی آکادمیک است.»
عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق در تعریف «آزادی آکادمیک» گفت: افراد علمی باید برای جست و جوی واقعیت آزادی داشته باشند، مسئله‌ای آنها را تهدید نکند و واقعیتی که به آن نزدیک می‌شوند به دانشجویانشان آموزش دهند؛ در حال حاضر چقدر این اتفاق در دانشگاه‌های ما و بین استادان می‌افتد؟
«این آزادی مستلزم تعهد به جست و جوی واقعیت و آموزش آن است، اراده و نیازهای دولت و جامعه است که دانشگاه را برپا می‌دارد اما دانشگاه محل دیدگاه‌های دولت و جامعه نیست بلکه محل تفکر علمی است، تضاد تفکر علمی، گمان‌پردازی غیر روشمند و پذیرش غیرنقادانه ایده‌هاست، دانشگاه محل حضور دارندگان دیدگاه پژوهشی است، دیدگاهی که توانایی کنار گذاشتن موقت ارزش‌ها و سوگیری‌ها برای نزدیک شدن به واقعیت را دارد.»
این متخصص ارتباطات راجع به این پاراگراف از صحبت‌های یاسپرس، نویسنده کتاب «ایده دانشگاه» گفت: این در حالی است که در دانشگاه‌های ما بسیار دشوار است که بخواهیم ارزش‌ها را به طور موقت کنار بگذاریم و برای نزدیک شدن به واقعیت تلاش کنیم.
«اگر بگوییم «واقعیت» همان است که وجود دارد و «حقیقت» همان است که فکر می‌کنیم وجود دارد، گاه حقیقت مساوی واقعیت است، گاه حقیقت متفاوت با واقعیت است.»
وی اظهار کرد: دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی محل تشخیص این «گاه»ها است، یعنی در دانشگاه باید در مورد مسائل مختلف پژوهش کنیم تا مرز حقایق و واقعیات جامعه را پیدا کنیم و این کار رسالت دانشگاه، دانشگاهیان و پژوهشگران است که از آن دور شده‌ایم.
استاد ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی در مورد آسیب حوزه مصرف نتایج پژوهش‌ها در ایران که آن را «خود عقل کل پنداری منابع قدرت» می‌داند گفت: خود عقل کل پنداری منابع قدرت باعث می‌شود تا آنها به دستاوردهای پژوهش برای اداره کشور احساس بی‌نیازی کنند که این رویکرد موجب عدم رعایت اخلاق حرفه‌ای در مصرف پژوهش شده است.
محسنیان‌راد آغاز این رویکرد که زمامداران ما خود را عقل کل می‌پندارند سال ۱۳۰۴ شمسی که دوره روی کار آمدن رضا شاه بود دانست و درباره این موضوع اظهار کرد: مطالعات من می‌گوید در دوره قاجار هیچیک از شاهان خود را عقل کل نمی‌دانستند، اصلا اهل کتاب و مطالعه نبودند، در عالم دیگری بودند و برای همین میرزاها و باسوادها را دور خود جمع کرده بودند؛ از دوره پهلوی «عقل کل پنداری» شروع شد و تا الان ادامه دارد.
عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق تداوم این مشکل تا بعد از انقلاب را تفاوت روش روحانی‌ها و دانشگاهی‌ها دانست و به نتیجه پژوهش‌های ملی‌ای که از سال ۱۳۵۳ تا سال ۱۳۸۶ انجام داده بود اشاره کرد و افزود: در تمام طول این سال‌ها هیچ دولتی از نتایج این پژوهش‌ها استفاده نکرد، درصورتی که توجه به این نتایج و استفاده از آنها در تصمیم‌گیری‌ها برای اداره کشور می‌توانست حجم عظیمی از مشکلاتی که امروزه در جامعه با آنها مواجه‌ایم کاهش دهد.
مهدی محسنیان‌راد در پایان گفت: برخی از این پژوهش‌ها جایزه هم گرفتند اما بی‌اخلاقی‌ها سبب شد که این پژوهش‌ها نتوانند مشکلی از جامعه را حل کنند.
لازم به ذکر است که استادان مختلف که تمام طول عمر علمی خود را صرف پژوهش در مورد مسائل جامعه برای آبادانی و رشد کشور کرده‌اند در محافل مختلف به این عدم توجه به نتایج پژوهش‌هایی که به صورت حرفه‌ای و با رعایت تمام استانداردهای علمی انجام شده است اذعان دارند و شاهد این هستند که سفارش این پژوهش‌ها به آنها صرفا برای صرف بودجه پژوهش که به سازمان‌های مختلف تعلق می‌گیرد است.
فایل صوتی کامل این نشست اینجا می‌شنوید؛
پخش‌کننده صوت
برای افزایش یا کاهش صدا از کلیدهای بالا و پایین استفاده کنید.
پایان پیام
کد خبر : 67328 ساعت خبر : 10:18 ق.ظ