رسم چراغ برات در ایران و خاورمیانه

مراسم گوناگونی برای تجلیل از مردگان و شادی روح آنها و طلب آمرزش‌شان در نقطه‌های مختلف ایران وجود دارد.

پایگاه خبری گلونی، بیتا اسماعیلی: ما ایرانی‌ها برای درگذشتگان احترام زیادی قائلیم و همیشه سعی می‌کنیم که روح آنان را از خود راضی نگه‌داریم بر همین اساس مراسم گوناگونی برای تجلیل از مردگان و شادی روح آنها و طلب آمرزش‌شان در نقطه‌های مختلف ایران وجود دارد.

در استان خراسان به این رسوم «چراغ برات» می‌گویند. برات به معنی اعمال نیک است. بدین ترتیب، در این شب، آمرزش یافتگان از مجازات تبرئه می‌شوند و به تعبیر مجازی، سند آزادی آنان از کیفر دوزخ صادر می‌شود که موضوع شناخته شده‌ای دربین ایرانیان به خصوص خرااسانی‌هاست ابوریحان بیرونی دانشمند بزرگ ایرانی نیز در این مورد می‌گوید: سیزدهم و چهاردهم و پانزدهم این ماه ایام البیض نام دارد و شب پانزدهم این ماه شب بزرگ است و لیله الصک و لیله البرات نام دارد، و عوام مردم بر این عقیده‌اند که صورت افرادی را که در آن سال باید بمیرند خداوند در آن شب به ملک‌الموت نشان می‌دهد.

این رسم در شب چهاردهم ماه شعبان است که در کشورها و مناطق مختلف خاورمیانه و شبه قاره هند مثل ایران، پاکستان، مناطق کردنشین و از جمله خراسان با عناوین مختلف وجود دارد.

در بجنورد، در این شبها مردم با روشن کردن شمع بر گلزار مردگان خود برای شادی روح آنها دعا می‌خوانند و این چراغانی کردن مزار مردگان به چراغ برات معروف شده که با گذشت چندین سده همچنان در فرهنگ مردم استان تجلی داردالبته این سنت حسنه در بین مردم استانهای دیگر نیز وجود دارد در پاره ای از نواحی کردستان در مساجد وتکیه ها دعا ونماز مخصوص خوانده می شود و عقیده براین است که در شب برات روزی بندگان از نو تقسیم خواهد شد و هر کس آن شب سیر نخورد در طول سال سیر نخواهد شد.

در دزفول، زنان و دخترانی که مراد یا حاجتی دارند، در این شب چادر بر سر کرده و به در هفت خانه که رو به قبله قرار داشت، می‌روند. صاحبخانه می‌گوید: «کیه؟»، «مرادمند» در جواب می‌گوید: «مرادمند هستم، ثواب یا جواب؟» اگر صاحبخانه می‌گفت: «جواب»، مرادمند ناامید می‌شد و می‌رفت و اما اگر «ثواب» می‌شنید، یعنی صبر کن و آن وقت مرادمند می‌ماند و اگر از اولین خانه شیرینی تحویل می‌گرفت، آن را به فال نیک می‌گرفت و به همین منوال تا شش خانه بعدی ادامه می‌داد..اعتقاد اغلب مردم خراسان بر این است که در این ایام سرنوشت رقم می‌خورد، به طوری که در نقاط روستایی خراسان در شب پانزدهم نیمه شعبان به پشت بام رفته و در مهتاب (اگر شب مهتابی باشد) ایستاده و به سایه خود نگاه می‌کنند و از این طریق سرنوشت خود و اقوام خود را در آن سال پیش‌بینی می‌کردند در عین حال دست به دعا برمی‌دارند و از خداوند طلب سالی خوش می‌کنند در خراسان دراین شب انواع نان سنتی مانند روغن جوشی، چلبکی، کماچ، ساچ، حلوا در بین مردم پخش می‌کنند مردم این منطقه از کشورمان اعتقاد دارند پخت این خوراکی‌ها باید قبل از آفتاب صورت گیرد مردم این خطه از کشورمان نیز اعتقاد دراند که اگر عروس خانواده روغن جوشی را بپزد ارواج تازه گذشتگان از این خیرات بهره بیشتری می‌برند.

در کاشمر در آخرین ساعات ۱۴ شعبان بعد از نماز مغرب و عشا نیز هر فرد به تعداد آرزوهای پاک و خالصانه اش ترکه‌ای از درختی پاک‌سرشت (انار و انگور) مهیا می‌کرد و در چهار گوشه پشت بام خانه‌اش نصب می‌کرد. بر انتهای هر ترکه تکه‌ای پنبه یا پارچه‌ای پاک به نیت آرزوی مورد نظر وصل می‌شد. فرد به تنهایی یا در حضور خانواده نیت و آرزویش را بعد از حمد و ثنای خدا مطرح می‌کرد. البته این رسم چند دهه است که به صورت جمعی برگزار نمی‌شود و فردی شده است. ولی در یزد این مراسم به گونه دیگری است در نیمه شعبان د رعقدای یزد همه اعضای خانواده به حمام می روند ولباس نو بر تن می کنند و صبح روز عید ضمن نظافت منزل و اسپند دود کردن ، بزرگا خانواده درجایی جمع می شود و به دیدار بزرگ ده می‌روند. در منزل بزرگ روستا ، کدخدای ده از مهمانان با چای، شیرینی، نقل و گلاب پذیرایی می‌کرد.

این رسم در نقاط مختلف شبه قاره هند نیز برپا می شود که زیارت اهل قبور، اطعام و صدقه به مساکین برای آمرزش مردگان از آن جمله است. پختن نوعی حلوا و شیرینی از مراسم این شب است. از دیگر سرزمین هایی که در آن ها این مراسم شب برات برگزار می‌شده است دمشق، مصر، افغانستان،مکه عراق بوده است.

شب برات(برات کاندیلی) در ترکیه نیز شب با ارزش ومقدسی به شمار می‌رود. روایت است که در این شب پیامبر گرامی‌ اسلام(ص) به قبرستان بقیع مشرف می‌شدند. برای همین مردم پاکستان برای رفتن به قبرستان در این شب تلاش می‌کنند که رفتن به قبرستان بقیع هم از آرزوهای آنهاست. چون این کار را سنتی‌ از پیامبر و از ارکان شب برات می‌دانند. باتوجه به اینکه در دین و آیین ما برای درگذشتگان جایگاه بسیار خاصی داریم ولی به نظر می‌رسد که چراغ برات درحال خاموش شدن است.

پایان پیام