لرزه در آرامسـتان

جدا از نحوه بازسازی آرامستان امامزاده عبدالله رفتاری که با آن به‌ عنوان مجموعه‌ای که در فهرست میراث فرهنگی کشور ثبت شده و خانه ابدی بسیاری مشاهیر این سرزمین، به هیچ‌ عنوان صحیح نیست. بسیاری چهره های نامدار کشور که هر کدام نقش مهمی در تاریخ فرهنگی، سیاسی و اجتماعی ایران داشته اند مانند ادیب پیشاوری، عمادالکتاب، علی اکبر شهنازی، یدا… سحابی، وحید دستگردی و سه دانشجوی شهید ۱۶ آذر، در امامزاده عبدا…(ع) شهرری دفن هستند اما کوچک‌ترین اثر و نشانه ای که برای یافتن مزار آن‌ها راهنما و معرف باشد، وجود ندارد.

به گزارش پایگاه خبری گلونی، روزنامه قانون نوشت: «آفتاب نیم‌بند زمستان به خیابان فداییان اسلام تابیده ‌و گویی خیابان آرام و موقر سرسپرده به سودای مسافران است. چندین متر آن‌طرف‌تر از سه راه ورامین، آرامش در یکی از کوچه‌باغ‌های منشعب از این خیابان می بارد. رهگذران در حال تردد از خیابان فداییان اسلام به سر این کوچه که می رسند، آرام تر قدم برمی‌دارند. انگار که می‌خواهند رسم ادب را به جای آورده باشند. میان شلوغی و دود و صدای ماشین‌ها آرامش می‌بارد در خیابانی که تابلوی کوچکی بر سر آن آدرس می‌دهد: «امامزاده عبدا…(ع)»

امامزاده‌ای تاریخی که ساختمان اصلی بقعه آن از زمان صفویه بر جای مانده و تزیینات و ایوان شرقی رواق فعلی آن توسط میرزاکاظم خان نظام الملک در سال ۲۷۴ قمری انجام شده است. کتیبه کاشی خشتی ایوان بقعه اشعاری به خط نستعلیق دارد در مدح بانی، که تاریخ حک شده در پایین آن گواهی از احداث بنا در سال ۱۲۷۴ قمری می دهد. اینجا آرامگاه مشاهیری چون وحید دستگردی، یدالله سحابی، مهدی برکشلی، محقق نامدار در عرصه موسیقی نظری عبدالحسین تیمورتاش، وزیر دربار مغضوب و مقتول رضاشاه پهلوی و مرحوم صوراسرافیل است که در سال ۱۳۷۸ در فهرست میراث فرهنگی ثبت شده است. از لحظه ای که قدم در کوچه باغ ورودی می‌گذاری، از تمام هیاهوی «ری» کنده و غرق در آرامش می شوی. اولین دوشنبه اسفند است و ابرها آرام آرام سایه می افکنند به جان همان آفتاب بی رمقی که تا چند دقیقه پیش بی‌دریغ و بی شایبه می‌تابید. همین‌ که داخل حیاط قدم بگذاری، صدای پرنده و آرامش ورودی جایش را می دهد به صدای گوشخراش ماشین آلاتی که بی رحمانه بر دل گورستان می زنند. طرح یکسان‌سازی محوطه گورستان امامزاده عبدا…(ع) در حال اجرا و قرار است سنگ‌قبرهای حیاط اصلی این امامزاده تخریب و جای آن سنگ‌فرشی یکسان جایگزین شود. کارگرها بی وقفه در حال تخریب سنگ قبرهای ضلع شرقی بقعه هستند و مردمی که برای زیارت به امامزاده آمده اند، به دقت شاهد آن چه با یکی از قدیمی ترین گورستان‌های تهران می‌شود، هستند.

هر از گاهی کسی می ایستد، سوالی می پرسد و بعد جواب می‌شنود: «قرار است درست شود» و بعد دوباره صدای مته و تیشه در فضا می پیچد. هر گوشه حیاط را که نگاه می‌کنی، سنگ قبری شکسته، سنگ‌فرشی خرد شده و تله انباری از خاک به چشم می خورد. سنگ قبرهای قدیمی یکی یکی از جا کنده و به کناره های حیاط منتقل می شوند اما تکلیف آنها چه می‌شود؟ آن طور که مدیریت امامزاده در بنری نوشته و ابتدای ورودی نصب کرده است: صاحبان مزارها باید نسبت به بردن و تحویل گرفتن سنگ قبرها اقدام کنند و اگر قبری گربه‌کنی نداشت، سنگش شکسته و با سنگفرش جدید یکسان می‌شود. حیاط امامزاده که در حقیقت آرامستان آن نیز محسوب می‌شود، دارای پنج در ورودی است که گورستان را به بخش های مختلف تقسیم می‌کند. بالای هر یک از ورودی‌ها تابلویی به نام یکی از مشاهیر آرمیده در آن قسمت گورستان، نصب شده‌است و هر کدام از محوطه ها توسط دری فلزی از باقی قسمت ها جدا ‌می‌شود؛ دری که در بیشتر ایام هفته به بهانه وجود معتادان بسته است و فقط در دو روز آخر هفته به بازدیدکنندگان اجازه ورود می دهد.

ماجرای تخریب‌ها چیست؟

آن چه در توضیح انجام این عملیات تخریبی در امامزاده عبدالله(ع) بیان شده، بهسازی فضای آرامستان بوده است. یک بار پیش از این و در سال ۹۱ نیز، آرامش این آرامستان خراشیده و روی بسیاری سنگ قبرها سنگ‌فرش شد. بهانه آن تخریب‌ها، طرح گسترش شبستان بود و بهانه تخریب های امروز، طرح همسطح سازی صحن اصلی است. اما سوال اصلی اینجاست که همسطح‌سازی، بهینه‌سازی یا هر اسم دیگری که روی این طرح بگذاریم، هزینه انجام آن چقدر است؟ واقعیت اینجاست که گورستان ها در تمام دنیا نقش مهمی در بازخوانی دوره های مهم تاریخی ملت‌های مختلف دارند و آرامستان امامزاده عبدا…(ع) نیز جدا از این موضوع نیست. نحوه احترام به قبور، نقوش و خوشنویسی‌های قدیمی کار شده روی آنها و حتی شکل بناهای یادبود کار شده در بالای قبور، هر کدام حکایت از دوره‌ای تاریخی دارد که بر این مردم رفته است. سنگ‌فرش‌های یکسان و قبور یک دست و یک شکل، نادرست ترین تصمیمی است که برای چنین آرامستان تاریخی می توان گرفت؛ تصمیمی که برای کشته شدگان حوادث یا وقایعی مانند جنگ، کشتار های جمعی یا حوادثی مانند زلزله گرفته می شود، نه برای آرامستانی که سرمداران تاریخی این کشور را از سال ۱۳۲۰ در خود جای داده و خانه ابدی افرادی شده که نام هر کدام‌شان به مثابه بازخوانی بخشی از تاریخ این کشور است.

مشاهیر مجهور

جدا از نحوه بازسازی این آرامستان، رفتاری که با آن به‌ عنوان مجموعه ای که در فهرست میراث فرهنگی کشور ثبت شده و خانه ابدی بسیاری مشاهیر این سرزمین، به هیچ‌عنوان صحیح نیست. بسیاری چهره های نامدار کشور که هر کدام نقش مهمی در تاریخ فرهنگی، سیاسی و اجتماعی ایران داشته اند مانند ادیب پیشاوری، عمادالکتاب، علی اکبر شهنازی، یدا… سحابی، وحید دستگردی و سه دانشجوی شهید ۱۶ آذر، در امامزاده عبدا…(ع) شهرری دفن هستند اما کوچک‌ترین اثر و نشانه ای که برای یافتن مزار آن‌ها راهنما و معرف باشد، وجود ندارد. اگر بخت با بازدیدکنندگان یار باشد، یکی از متولیان این آرامستان که مسئولیت حفاظت از آن را دارد، حوصله کند و نشان قبرها را به آن‌ها بدهد، وگرنه مشاهیر در این آرامستان آنچنان گمنام آرمیده اند که یافتن‌شان به سادگی ممکن نیست. بیشتر سنگ قبرها شکسته، تخریب شده و از آنها چون چندخطی ناخوانا برجای نمانده است.رفتاری که به هیچ عنوان قابل مقایسه با آن چه در خارج از کشور در خصوص آرامگاه های مشاهیر صورت می گیرد، نیست. سنگ قبر صادق هدایت ایرانی در گورستان فرانسوی پرلاشز به یکی از جاذبه های گردشگری تبدیل شده و اینجا در آرامستان امامزاده عبدا…(ع) سنگ قبر ادیب نیشابوری در میان انبوه سنگ ها، گم و بی نشان است.

واکنش شورای شهر به تخریب‌های امامزاده

تخریب های انجام شده در مجموعه امامزاده عبدا…(ع) واکنش های بسیاری تا کنون داشته است.حسن خلیل آبادی، رییس کمیته میراث فرهنگی شورای شهر در جلسه ۲۹ بهمن این شورا در خصوص تخریب های صورت گرفته در این آرامستان گفت : «در این آرامستان افراد مهمی همچون شهدای ۱۶ آذر، نیما یوشیج، دکتر سحابی و … دفن شده‌اند اما در روزهای گذشته شاهد آن بودیم که اداره اوقاف شهر ری به بهانه ساماندهی بدون هماهنگی با اداره میراث فرهنگی شهر ری و بدون انجام بررسی‌های تخصصی و همچنین به بهانه باز پیرایی، اقدام به تخریب قسمت بزرگی از قبرستان کرده است که تعداد بسیاری از قبور از بین بروند.

رییس کمیته‌ میراث فرهنگی شورای شهر تهران در صحبت هایش خبر از این داده بود که اداره اوقاف ری بدون توجه به حکم معاون دادستان در خصوص متوقف شدن فعالیت های عمرانی در این آرامستان به روند تخریب ها ادامه می‌دهد: «در روزهای گذشته اداره اوقاف ری دوباره بدون توجه به حکم قضایی بخش قابل توجهی از این محوطه را به بهانه بازپیرایی تخریب کرده است.»

بی‌تفاوتی میراث نسبت به مجموعه‌های ثبتی

تجربه و عملکرد سازمان میراث فرهنگی کشور از سال‌های گذشته تا کنون نشان داده است که این سازمان قادر نیست در حفاظت از بناها و مجموعه های ثبتی به نحوه شایسته به وظایف خود عمل کند. سازمان میراث فرهنگی کشور در سال های اخیر به سازمانی تبدیل شده که بدون توجه به شرایط پس از ثبت بناها وتنها نسبت به ثبت آثار اقدام می کند. خلیل آبادی در تذکر خود به این نکته ‌نیز اشاره کرده و گفته بود: «از سازمان میراث فرهنگی درخواست می‌شود در انجام ماموریت‌های خود در پیشگیری از آسیب رساندن به اماکن تاریخی دقت کند. امیدواریم که دیگر شاهد حوادث تلخ فرهنگی نباشیم و مسئولان سازمان اوقاف نیز از این تریبون مورد تذکر قرار خواهند گرفت.»

نامه شهرداری به اوقاف برای توقف تخریب قبور

در ادامه اعتراضات به روند تخریب قبور قدیمی امامزاده عبدالله، مدیر بافت و بناهای تاریخی شهر تهران نیز به مدیر اوقاف استان تهران نامه‌ای نوشت و خواهان توقف عملیات اجرایی در این محوطه شد. آن‌طور که ایسنا خبر داده، علی محمد سعادتی در این نامه آورده است: «متاسفانه در روزهای اخیر شاهد اقدام سوال برانگیز و دور از انتظار اداره اوقاف شهرستان ری در خصوص تخریب قبور قدیمی و جمع‌آوری سنگ مزار بسیاری مفاخر فرهنگی – هنری کشورمان در آستان متبرک امامزاده عبدا… (ع) بودیم. بدون شک صیانت از ارزش‌های هویتی و فرهنگی ایران اسلامی در این مجموعه از سوی متولی آن یعنی سازمان اوقاف امور خیریه مورد انتظار است. با توجه به افزایش حساسیت‌های اجتماعی در این خصوص و ضرورت پاسداری هر چه بیشتر از میراث و هویت فرهنگی – تاریخی شهرری و تهران، خواهشمند است دستور فرمایید، مسئولان ذی‌ربط ضمن توقف هرگونه عملیات اجرایی در این محوطه نسبت به بازگرداندن شرایط آرامستان به حالت اولیه اقدام و تمام مدارک و طرح‌های توسعه‌ای آن مجموعه را به معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران ارسال کنند تا زمینه همکاری مشترک میان شهرداری و سازمان اوقاف درخصوص ساماندهی آرامستان‌های تاریخی شهر تهران، ری و شمیرانات بیش از پیش آماده شود.»

ضرورت توجه به حفاظت از امامزاده عبدالله(ع)

در خصوص اجرای عملیات عمرانی در امامزاده عبدالله(ع) آن چه بیش از هر چیز دیگری اهمیت دارد، ضرورت نگاه ویژه به حفظ مجموعه‌های تاریخی – فرهنگی کشور است. این مجموعه‌ها جدا از ماهیت یا کاربردشان، هر کدام نقش بسزایی در بازخوانی تاریخ دارند و حفظ و نگهداری از هر کدام به مثابه حراست از تکه‌ای از پازل میراث فرهنگی و تاریخی این کشور است. خورشید برای پنهان شدن عجله می کند. صدای اذان مغرب چون طنینی در فضا می‌پیچد؛ عطرآگین، سیال، پرآرامش.

کارگرها دستگاه‌ها را خاموش کرده و دست‌هایشان را از کار شسته‌اند. آرامش بار دیگر به کوچه خلوت شده منتهی الیه سمت راست خیابان فداییان اسلام بازگشته است. پیرمردی سینی چای در دستانش‌ را تعارف می‌کند و می پرسد: «همه قبرها را پیدا کردید؟» منتظر جواب نمی ماند و می گوید: «اگر زرین کلاهی عاقبت هیچ

اگر خود پادشاهی عاقبت هیچ

اگر ملک سلیمانت ببخشند

در آخر خاک راهی عاقبت هیچ

اینجا خیلی از قبرها گریه کن ندارند خانوم!»

پایان پیام