عمارت مجیدآباد از حاجب‌الدوله تا موزه گرافیک ایران

پایگاه خبری گلونی: بنابر شواهد و مستندات تاریخی، عمارت مجیدآباد یا ارباب‌هرمز، بنایی متعلق به اواخر دوره قاجاریه بوده که در قریه‌ای به همین نام قرار داشته است. بنابر اسناد، زمین‌های این منطقه ابتدا در تصرف عین‌الدوله صدراعظم دربار قاجار بود، اما نخستین مالک این اراضی و عمارت که به روشنی در اسناد تاریخی از وی نام برده شده، مرحوم حاج محمد خان ابری (بسطامی) معروف به حاجب‌الدوله است. پس از وی این اراضی به فرزندش محمدحسین‌خان مشیرخلوت می‌رسد و پس از او و در زمان مظفرالدین‌شاه، در تصرف میرزانصرالله ناصرالسلطنه قرار می‌گیرد.

بعد از استیلای مشروطه‌طلبان بر تهران، مالکیت این اراضی از ناصرالسلطنه که از طرفداران محمدعلی‌شاه بود، به لطفعلی‌امیرمفخم، فرزند امامقلی‌خان (حاجی ایلخانی) که از سران بختیاری بوده منتقل می‌شود. نحوه تملک یا تصرف این اراضی مشخص نیست و پس از امیرمفخم، این ملک به فرزندش ابوالقاسم‌خان بختیار می‌رسد.

هرمز آرش معروف به ارباب‌هرمز یکی از زرتشتیان‌زاده شده در محله خیرآباد یزد بود و با حاصل کار و تلاش خود در هندوستان به ایران بازگشته و در سال ۱۳۲۷ خورشیدی، تهران‌پارس فعلی را که درحدود ۳۶ میلیون متر مربع مشتمل بر سه قریهٔ مجیدآباد، مهدی‌آباد و حسین‌آباد بود از بیوه ابوالقاسم خان بختیار-بی بی‌عظیمه خانم بختیار-سه دانگ به نام خود و سه دانگ به نام همسرش، پری آگاهی‌آرش، خریداری نمود. سپس با مشارک آقایان وفادار تفتی و رستم مرزبان و کمک آقایان مهندس ناصرزاده، پورتیمور و مهاجر، اقدام به نقشه‌برداری، خیابان‌کشی، تفکیک‌اراضی و احداث مراکز عام‌المنفعه شامل درمانگاه، مراکز پلیس، منابع آب، برق‌رسانی، مدارس، مسجد و… می‌نماید.

عمارت فعلی معروف به ارباب‌هرمز با مساحت تقریبی ۹۰۰ مترمربع به سبک ترکیبی از معماری سنتی با معماری غربی در دو طبقه به همراه زیرزمینی کوچک، در ابتدا در باغی به وسعت یک میلیون متر مربع بنا شده بود که در حال حاضر ۴۲۰۰۰ متر مربع آن باغ باقی مانده است.

فرم بنای موجود با شکل اولیه آن بسیار متفاوت بوده و بنا حداقل در چهار مرحله دچار تغییرات اساسی شده است. مطابق شواهد، بنای اولیه منطبق با الگوی کوشک‌های ایرانی و با ابعادی کوچک‌تر بوده است که تزئینات گچ‌بری و کاشی‌کاری آن به صورت نخاله ساختمانی در گمانه‌زنی‌ها به دست آمد. در مرحله بعد، به شکل یک کوشک تابستانی با فضای باز، بازسازی می‌شود و نهایتا با حضور ارباب هرمزدر بنا، پس از توسعه بنا در دو جبهه غربی و شرقی، قسمت‌های ستون دار داخلی با اجرای جرزهای باربر از هم جدا می‌شوند.

این بنا در سال ۱۳۸۴ به شماره ۱۴۶۱۰ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید. با پیگیری‌های دوستداران میراث فرهنگی از سال ۱۳۸۵، مرمت و احیای این بنا در دستور کار شورای شهر تهران قرار گرفته و پس اتصویب این امر، در ۱۵ اسفند ۱۳۹۰ خورشیدی، سازمان زیباسازی شهر تهران اقدام به مرمت و بازسازی این بنا نمود که در اوایل سال ۱۳۹۳ مرمت آن به اتمام رسید. در بازسازی بنا تلاش شده تا کلیه شواهد دوره‌های مختلف آن قابل شناسایی باشد.

هم‌اکنون از این بنا به عنوان «موزه گرافیک ایران» استفاده می‌شود. این موزه اولین موزه طراحی گرافیک در آسیاست و در آن نمایشگاه‌ها، گالری‌ها و رویدادهای هنری برگزار می‌شود.

نشانی: بزرگراه شهید‌بابایی، خیابان استخر، بلوار استقلال، خیابان توحید، محوطه شمالی پارک پلیس.

پایان پیام

گزارش‌گر و عکاس: علی ساکی