با مدعی بگویید یا مگویید اسرار عشق و مستی
با مدعی بگویید اسرار عشق و مستی.
پایگاه خبری گلونی، علی ساکی: در سال ۱۳۸۷ به کوشش علی فردوسی کتابی با عنوان «غزلهایی از حافظ: نخستین نسخه یافت شده از زمان حیات شاعر» چاپ شد.
این نسخه را که شخصی به نام علا مرندی گردآوری کرده است.
این نسخه خطی در کتابخانه بادلیان دانشگاه آکسفورد نگهداری میشود. آقای فردوسی که به پژوهش در تاریخ دوران ایلخانیان و تیموریان میپردازد، به طور اتفاقی این نسخه خطی را مشاهده و بعد از کسب مجوز طبع از کتابخانه بادلیان این نسخه را در ایران چاپ میکند. در این نسخه ۴۱ غزل و یک تک بیت از حافظ ضبط شده است.
من در این مقاله قصد ندارم در مورد تفاوتهای این نسخه با دیگر نسخهها و اصولا بررسی ضبط و تصحیح این نسخه سخن بگویم. فقط در این باب از استاد ایرج افشار متن زیر را میآورم:
«انتشار کتاب غزلهای حافظ از زمان حیات شاعر، به کوشش دلپذیر علی فردوسی که در انتشارات دیبایه به زیبایی و تازهآوری چاپ شده، یادآور بخت بلند شاعر جاودانی ما است و برای دوستداران گلبانگ او ارمغانی اتفاقی و استنثنایی در تاریخ ادبیات. کدام شاعر نامور قدیم از اقران حافظ و سعدی است که حدود پانصد بیت از سرودهاش بازمانده از روزگار زندگی او باشد.»(۲)
تفاوت در نسخ ادبیات کلاسیک ایران چیز تازهای نیست، علامه قزوینی ۱۸ مورد نسخه را در تصحیح ارجمند خود از غزلیات حافظ نام میبرد(۳).
بنابراین تفاوت در نسخ و به طریق اولی، تفاوت در ترتیب غزلها و تفاوت کلمات چیز عجیب یا تازهای نیست. اما در نسخهای که توسط علا مرندی گردآوری شده است یکی از بیتهای معروف حضرت حافظ متفاوت از تمام نسخههای موجود است. این بیت به این صورت در هیچ کدام از تصحیحهای استادان خانلری، فرزانه، غنی و قزوینی، اسلامی ندوشن و ثروتیان دیده نمیشود(۴).
بیت مورد نظر در نسخههای متداول این چنین است:
با مدعی مگویید اسرار عشق و مستی // تا بیخبر بمیرد در درد خود پرستی
اما علا مرندی این بیت را این گونه ضبط کرده است(۵):
با مدعی بگویید اسرار عشق و مستی // تا بیخبر نمیرد در درد خود پرستی
این که کدام یک از ابیات فوق معتبرتر است به عهده حافظشناسان و ادیبان، من فقط بعنوان یک دانش آموز ادبیات گمان میکنم که ضبط علا مرندی به دنیای ذهنی حافظ و روح انسانی شاعر نزدیکتر است. انسانی همچو حافظ بهسانِ اسلاف خود هرگز در صدد آزار و بد خواهی دیگران نیست.
به قول علی فردوسی منِ این بیت، منی است بزرگوار که خواهان آن است که مدعی پیش از رخت بربستن از این جهان حداقل از احوال عشق و مستی آگاه شود(۶).
البته شاید برخی خورده بگیرند که مثلا حافظ در غزل دیگری گفته است: «یا وفا یا خبر وصل تو یا مرگ رقیب» و در غزلی دیگر «ای دل بشارتی دهمت محتسب نماند» حال تناسب روح لطیف شاعر با این ابیات چگونه است؟ پاسخ این است که اولا صحبت در مورد ضبط تازه بدست آمدهای است، که اگر نبود من حق نداشتم به گمان و استنباط، نظری در این باره بدهم.
ثانیا به قول دکتر عبدالحسین زرین کوب شک نیست که تمام دیوان حافظ در یک زمان و تحت تاثیر عامل واحدی به وجود نیامده است. گذشته از تفاوت مراتب احوال، حوادث و سوانح فردی و اجتماعی عصر حیات شاعر هم در این سخنان انعکاس دارد(۷).
با این همه چاپ این نسخه از دیوان حافظ بابِ جدیدی را برای حافظدوستان و حافظشناسان باز خواهد کرد که با نگاه دیگری به دنیای لطیف این شاعر پرآوازه نظر افکنند.
پایان پیام
(۱) اندیشه ی این نوشتار از آقای م.ح آریان است.
(۲) آینه میراث، دوره جدید، سال ششم، شماره چهارم، زمستان ۱۳۸۷ ص ۶
(۳) دیوان حافظ، غنی و قزوینی، انتشارات ققنوس، ۱۳۹۴ ص ۲۱
(۴) در دیگر تصحیح ها از جمله تصحیح استادان شاملو، ابتهاج و الهی قمشه ای نیز این بیت به همین صورت است.
(۵) به روایت کتاب:غزل هایی از حافظ: نخستین نسخه یافت شده از زمان حیات شاعر، گردآوری علاهرندی، به کوشش علی فردوسی، نشر دیبایه ۱۳۹۱
(۶) همان صفحه ۹۲
(۷) از کوچه رندان، درباره زندگی و اندیشه حافظ،دکتر عبدالحسین زرین کوب، صفحه هشت،انتشارات امیر کبیر۱۳۸۲
کد خبر : 93348 ساعت خبر : 4:59 ب.ظ