از مدرسه خان شیراز بیشتر مراقبت کنیم

در ۲ آذر ۱۳۹۷ 0

یکی از بناهای تاریخی که در شیراز بیشتر نیاز به مراقبت و توجه دارد، مدرسه خان است.

به گزارش پایگاه خبری گلونی، همه ما شهر شیراز را با شاعران و ادیبان و دانشمندان و عطر بهار نارنج‌های خوشبویش می‌شناسیم؛ با تاریخی به درازای تمدن بزرگ پارسی و تخت جمشید و بناهای زیبا.

اگر برای سفر به شیراز برنامه‌ای دارید، یکی از بناهای تاریخی که باید حتما ببینید مدرسه خان است.

اما به تازگی خبری در فضای مجازی منتشر شده است مبنی بر این‌که کاشی‌های دیوار مدرسه خان در حال به سرقت رفتن است.

‏و هر کاشی که از دیوار مدرسه خان شیراز دزدیده می‌شود در بازار به قیمت ۱۵۰ تا ۲۰۰ یورو فروخته می‌شود.

کاشی‌هایی که به گفته شاهدان سرقت شده اند

تاریخچه مدرسه خان شیراز

مدرسه خان شیراز به فرمان و همت الله‌ وردی خان افشار، حاکم شیراز و سپه سالار شاه عباس صفوی احداث شد.

داستان زندگی الله وردی خان شنیدنیست. او در ابتدا به عنوان یک غلام به دربار صفوی راه یافت و پس از پذیرفتن دین مبین اسلام، شاه عباس صفوی او را حاکم و والی شیراز و سپهسالار سلطنت خود نمود.

داستان زندگی او نمونه بارز جمله معروف از فرش به عرش رسیدن است. الله وردی خان در زمان حکومتش خدمات شایسته ای در راستای بهبود اوضاع شیراز انجام داد.

فضای مدرسه دارای زیربنایی برابر با ۷۶۸۶ متر مربع است و مساحت کل فضا برابر با ۵۰۰۳ متر مربع می‌باشد.

صحن مدرسه دارای ۵۱ متر طول و ۴۵ متر عرض است. سردر مدرسه دارای طاق ضربی است و پوشیده از کاشی‌های رنگی است که با تصاویر گل و ترنج تزیین شده است و در زیر سقف طاق نیز با کاشی‌های معرق رنگین تزیین شده است.

بدنه، پیشانی، جرزها و بخشی از دیوارهای دو طرف پوشیده از کاشی‌های رنگینی است که دارای طرح های گل و بوته اسلیمی متفاوتی است.

بر روی این کاشی‌ها و در میان ترنج ها، طرح های مختلفی از تصاویر پرندگان، گل‌ها، درختان و خطوط اسلیمی بر روی زمینه‌های مختلف وجود دارد.

در بالای پیشانی سردر و در کمرکش زیر طاق دو کتیبه وجود دارد که بر روی آن آیات قرآنی به خط ثلث و با قلمی درشت نوشته شده است.

در کاشی کاری سر در این مدرسه، آیات قرآنی به گونه ای نگاشته شده که تمام اول و آخر حروف «لام، الف، لام»ها به هم پیوسته است.

در دو سوی سردر مدرسه، طاق نماهایی از آجر وجود دارد. در گذشته در انتهای دو طرف این سمت، دو برج مرتفع وجود داشته که هم اینک تنها قسمت پایینی از آن باقی مانده است که بر روی آن معرق به کار رفته است.

کاشی کاری سردر این مدرسه در زمان ناصر الدین شاه به علت تخریب، تعمیر شده است و به همین جهت در کمرکش زیر دو طاق نام ناصرالدین شاه قاجار نگاشته شده است و در پایان عبارت: «فی شهرِ جَمادی الاخِر سَنه ۱۲۹۵» نوشته شده است.

در ابتدا در چهار طرف مدرسه در دو طبقه، ۱۰۰ حجره برای طلاب وجود داشته که هم اینک هفتاد حجره آن پابرجاست.

هر حجره در جلو دارای یک ایوانچه است و از پشت نیز به یک راهرو متصل می‌شود.

چهار طاق غربی، شرقی، جنوبی و شمالی نیز با ارتفاع ۱۶ متر در چهار طرف مدرسه وجود دارد که پیشانی کلیه این حجره‌ها، طاق نماها و جرزها از کاشی‌های رنگین پوشیده شده و در میان آنها نیز ترنج‌هایی وجود دارد که با تصاویر گل و بوته تزیین شده و بر روی آن‌ها، اسامی خداوند نگاشته شده است.

همچنین در چهار طرف مدرسه و در زیر رخ بام‌ها، وسط جرزها و بالای طاق‌ها، کتیبه‌هایی به خط ثلث و نسخ وجود داشته که هم اینک قسمتی از آن ویران شده است.

در دو طرف مدرسه نیز باغ‌هایی برای تفریح طلاب وجود داشته که هم اینک به خانه، خیابان و کوچه تبدیل شده است.

در وسط حیاط نیز حوضی هشت ضلعی وجود دارد و در اطراف آن نیز شش باغچه است که در آن درختان نخل و نارنج کاشته شده است.

در درون مدرسه، یک هشتی ورودی به شکل هشت ضلعی با طرح مشبک آجری (فخر مدین) وجود دارد که سقف آن با کاشی های معرق و خطوط اسلیمی مانند کاشی کاری مسجد نصیر الملک پوشیده شده است.

سقف هشتی طاق بندی آمودی و دارای گنبد است. در دو طرف هشتی دو دالان کوچک وجود دارد که در انتهای آنها پلکانی برای رفتن به طبقه دوم (حجره ملاصدرا) وجود دارد.

این دو دالان به صحن مدرسه متصل می‌شوند. گرداگرد این دالان نیز، آیات قرآنی به خط ثلث نگاشته شده است و در پایان این کتیبه عبارت «کمترین خلاق ساعی عزّدین حسین شماعی ۱۹۲۴ ه.ق» نگاشته شده است.

در لچکی‌های دو طرف طاق ها نیز، کاشی معرق به کار رفته است. در بالای هشتی ورودی، تالاری وجود دارد که محل تدریس ملاصدرا شیرازی (فیلسوف قرن یازدهم) بوده و به همین جهت به تالار صدرا معروف گردیده است.

در این تالار کتابخانه کوچکی نیز دایر شده است. از میان ۴ طاق موجود در مدرسه طاق ضربی که در پشت هشتی مدرسه، واقع است، باشکوه‌تر از دیگر ایوان‌هاست.

پیشانی و زیر طاق و جرزهای آن از کاشی هفت رنگی پوشیده شده که در میان آن‌ها مجالس و ترنج‌هایی وجود دارد که بر روی زمینه‌های مختلف با خطوط اسلیمی و تصاویر گل تزیین شده است.

بالای هر کدام از پیشانی ایوان‌ها نیز کتیبه‌ای است که بر روی آن آیات قرآنی به خط ثلث نگاشته شده است، در لبه داخلی زیر طاق آیات قرآنی به خط ثلث عالی نوشته شده است.

در وسط بدنه طاق در مجلسی که با تصاویر گل و پرندگان مزیّن شده، عبارت «قل الله تبارک و تعالی شأنه اِنَ المتقین فی جَنات و عیون، سنه ۱۲۴۹» نوشته شده است.

این مدرسه در سال ۱۲۲۹ ه.ق در اثر زلزله تخریب شد و حاجی لطفعلی تاجر شیرازی به مرمت آن پرداخت و بر کاشی‌های دیوار آن، آیات قرآنی نگاشت.

وی در سال ۱۲۴۹ ه.ق مرمت آن را به پایان رساند. در سال ۱۲۶۹ ه.ق دیگر بار، حجره‌های طبقه دوم مدرسه روبه ویرانی نهاد و حاجی میرزا علی اکبر قوام الملک شیرازی در سال۱۲۷۳-۷۴ ه.ق به تعمیر آن پرداخت و تا سال ۱۲۸۵ ه.ق مرمت آن را به اتمام رساند.

این مدرسه بار دیگر در سال ۱۳۳۶ ه.ق توسط اداره باستان شناسی استان فارس تعمیر و مرمت شد.

در سال‌های اخیر نیز دیگر بار این بنا مورد مرمت قرار گرفته چنان‌که تاکنون کلیه حجره‌ها مرمت شده و تنها ایوانی که در مقابل در ورودی وجود دارد، در حال تعمیر است.

هم اینک این مدرسه، زیر نظر آیت الله ملک حسینی به حوزه علمیه تبدیل شده است. در تابستان سال ۱۳۷۷ در این مدرسه، کنگره بزرگداشت ملاصدرا برگزار گردید.

این مدرسه در تاریخ ۱۳۱۰/۱۰/۱۵ با شماره ۷۵ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.