از نگاه باستان‌شناسانه در کشور محرومیم
به‌گزارش پایگاه خبری گلونی، سیدمحمد بهشتی رئیس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، امروز شنبه ۲۶ فروردین ۹۶، در نخستین همایش ملی «کاربرد روش‌های آماری در پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران»، برگزاری این همایش را از اتفاق‌های خوبی وصف کرد که در یکی از حوزه‌های بین‌رشته‌ای میان آمار و باستان‌شناسی درحال برگزاری است.
بهشتی افزود: «از زمانی که باستان‌شناسی به کسوت علم و رشته پژوهشی درآمد، شاهد بودیم که چگونه مستقل از رشته‌های دیگر فعالیتش را آغاز کرد؛ مسامحتاً من اسم این اتفاق را ”تلقی قرن‌نوزدهمی از باستان‌شناسی“ می‌گذارم.»
او اظهار کرد: «البته در طی قرن بیستم هم خیلی از فعالیت‌های باستان‌شناختی که باستان‌شناسان انجام دادند قرن‌نوزدهمی بود و این رشته در بین رشته‌های دیگر احساس استقلال می‌کرد.»
رئیس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری با بیان اینکه حتی همین امروز، در قرن بیست‌ویکم، هستند باستان‌شناسانی که قرن‌نوزدهمی می‌اندیشند، اظهار کرد: «رفته‌رفته با گسترش فعالیت‌های باستان‌شناسی پرسش‌هایی مطرح شد که به‌دنبال آن‌ها احساس نیاز ورود رشته‌های دیگر به این عرصه قوت گرفت؛ ازاین‌رو، در مرحله دوم شاهد چندرشته‌ای شدن باستان‌شناسی بوده‌ایم.»
بهشتی تصریح کرد: «اسم این رویداد را هم مسامحتاً ”تلقی قرن‌بیستمی از باستان‌شناسی“ (چندرشته‌ای شدن) می‌گذارم؛ در این روند باستان‌شناسان وقوف یافتند که رشته‌هایی مانند معماری و حفاظت هم در این حوزه به‌کار می‌آیند.»
رئیس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری گفت: «البته در قرن نوزدهم هم باستان‌شناسانی داشتیم که قرن‌بیستمی کار می‌کردند و درمقابل، الآن که قرن بیست‌ویکم است فعالیت‌هایی در حوزه باستان‌شناسی داریم که همچنان قرن‌بیستمی است.»
او با بیان اینکه از اواخر قرن بیستم کم‌کم باستان‌شناسی وارد فاز جدیدی به‌نام «فاز بین‌رشته‌ای» شد گفت: «در قرن نوزدهم نشنیدم که هیچ باستان‌شناسی با نگرش ”قرن‌بیست‌ویکمی“ (بین‌رشته‌ای) کار کرده باشد، ولی باستان‌شناسانی در قرن بیستم داشته‌ایم که کارشان را بین‌رشته‌ای پیش برده باشند.»
بهشتی، با بیان اینکه هیچ رشته‌ای بی‌ربط به باستان‌شناسی نیست، تصریح کرد: «رشته‌هایی مانند انرژی هسته‌ای، پزشکی و آمار همه به باستان‌شناسی مربوط‌اند، زیرا باستان‌شناسی با انسان و طبیعت و فرهنگ و جز آن سروکار دارد.»
رئیس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری گفت: «قاعدتاً باید درِ باستان‌شناسی به‌روی تمام علوم باز باشد، به‌نحوی‌که با این علوم به‌کیفیتی برخورد شود که شاهد پدیده‌های بین‌رشته‌ای باشیم.»
علم آمار تجانس خاصی با باستان‌شناسی دارد
به‌گفته او، در بین همه علوم، بعضی از علوم تجانس خاصی با باستان‌شناسی دارند، و یکی از این علوم آمار است که به‌صورت ذاتی با باستان‌شناسی مأنوس است.
او با بیان اینکه باستان‌شناسان بهترین مثالی که می‌زنند این است که کارشان مثل کاری است که کارآگاهان در صحنه جرم انجام می‌دهند افزود: «کارآگاهان در صحنه جرم یک سری دیتا (داده) جمع می‌کنند تا دریابند مجرمی که مرتکب قتل شده و تلاش کرده کسی متوجه کار و نحوه انجام دادنش نشود چه‌کسی بوده و چگونه این کار را انجام داده است؛ درحالی‌که مجرم تمام تلاشش را کرده تا کسی نفهمد او چه‌کاری انجام داده است.»
بهشتی گفت: «شما اطلاعاتی به‌دست می‌آورید که مجرم بی‌اراده در صحنه جرم جا گذاشته؛ زیرا بخش زیادی از اتفاقات از حیطه تسلط اراده می‌گریزد، مانند به‌جا نهادن اثر انگشت، چکه کردن خون و افتادن تار مو، و این اتفاقات امکان را برای کارآگاه فراهم می‌کند تا از نحوه وقوع جرم اطلاع یابد.»
او با اشاره به تفاوت‌های نشانه‌هایی که از روی اراده ایجاد می‌شوند با مواردی که بی‌ارادگی منشأ آن‌هاست گفت: «ما به این قائلیم که انسان جایزالخطاست و این در مورد موجود دیگری گفته نشده است؛ اراده تفاوتی میان انسان و دیگر موجودات عالم است که او را جایزالخطا می‌کند.»
رئیس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری افزود: «یعنی انسان به‌صرفِ داشتنِ اراده جایزالخطاست و اگر چیزی از روی بی‌ارادگی از ما سر بزند در آن خطایی وجود ندارد.»
او گفت: «باستان‌شناسان با مواد فرهنگی سروکار دارند و مواد فرهنگی همه از روی بی‌ارادگی باقی مانده‌اند؛ ازاین‌رو در آن‌ها خطایی وجود ندارد.»
به‌گفته او، مواد فرهنگی‌ای که از یک محوطه تاریخی به‌دست می‌آید ممکن است کافی نباشد، کامل نباشد، ولی آنچه هست از روی بی‌ارادگی است، و درست به همین دلیل متقن است.»
بهشتی گفت: «اگر کسی مثلاً سفالی متعلق به دوره ساسانی را درون یک محوطه دوره اشکانی بیندازد، بلافاصله باستان‌شناس تشخیص می‌دهد.»
او ادامه داد: «ممکن است تمام لوازم و شواهد فرهنگی برای اینکه امری یقینی شوند کافی نباشد، برای همین است که باستان‌شناسان همیشه مطالب را با تردید مطرح می‌کنند و همواره از روی حدس و گمان و پیشنهاد سخن می‌گویند و همیشه قضیه را با قید تردید همراه می‌کنند، چون این اطلاعات ممکن است برای به‌یقین رسیدن کافی نباشد، چراکه از روی بی‌ارادگی است و در آن خطایی وجود ندارد.»
به‌گفته رئیس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، این همان نقطه مشترکی است که بین باستان‌شناسی و آمار وجود دارد.
او افزود: «شما با هر موضوعی که سروکار دارید با چیزی آن را شمارش می‌کنید، و آن چیز از روی بی‌ارادگی‌اش برای شما موضوعیت دارد نه از روی اراده‌اش؛ از روی بی‌ارادگی‌اش به آن متوسل می‌شوید و قصدتان این است که دستتان را به جای محکمی بگیرید. باستان‌شناسی هم دقیقاً همین کار را می‌خواهد بکند.»
بهشتی گفت: «باستان‌شناسی با آمار کارهای زیادی دارد و آمار هم با باستان‌شناسی در ارتباط است؛ البته باستان‌شناسی با خیلی رشته‌های دیگر هم همکاری دارد و برعکس، که ممکن است متولیان این رشته‌ها خودشان از وجود و نوع این همکاری آگاه نباشند.»
بین باستان‌شناسی و گنج نسبتی وجود دارد
او با اشاره به این نکته که بین باستان‌شناسی و گنج نسبتی وجود دارد افزود: «از بیرون، گنج معادل با طلا و نقره است، ولی از درون عالم باستان‌شناسی، گنج عبارت است از زباله‌دان؛ یعنی در هر محوطه تاریخی اگر زباله‌دانیِ تاریخ آنجا راه یابد گویی گنج پیدا کرده‌اید، چراکه هیچ‌چیز از این سطل زباله پدید آمدنش محصول بی‌ارادگی نیست.»
رئیس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری گفت: «باید مطالعه‌ای در سطل زباله خود انجام دهیم و ببینیم چه اتفاقی در این سال افتاده است؛ شاید بشود تغییرش داد.»
به‌گفته او، داشتنِ نگاه باستان‌شناسانه چیزی است که در نقطه تلاقی رشته‌های مختلف باستان‌شناسی با یکدیگر رخ می‌دهد و این نگاه باستان‌شناسانه می‌تواند خیلی از موارد را آشکار کند.
او افزود: «ما در کشورمان در خیلی از موارد از نگاه باستان‌شناسانه محرومیم و شاید این ارمغان جامعه باستان‌شناسی ما به جامعه علمی کشور باشد.»
بهشتی تصریح کرد: «فکر نکنید که اگر مشکل اشتغال جامعه باستان‌شناسی را حل کنید مشکلی از مشکلات کشور را حل کرده‌اید ــ البته این هم در جای خود درست است ــ ولی اگر می‌خواهید مشکلی را اساسی حل کنید به حل شدن فقدان نگاه باستان‌شناسانه کمک کنید.»
کد خبر : 40536 ساعت خبر : 0:15 ق.ظ