داغ ترین هامیراث و صنایع دستیگزارش تصویری

گنبد سلطانیه بزرگترین گنبد آجری جهان

در ۹ تیر ۱۳۹۷ 0

پایگاه خبری گلونی، علی ساکی: خرداد سال ۹۲ بود که از تهران قصد کرده بودم برای دیدن سلطانیه،

طبق نقشه گوگل از تهران تا سلطانیه ۳۰۴ کیلومتر و حدود سه ساعت و نیم راه بود، باید از اتوبان کرج می‌رفتم سمت قزوین، تاکستان و ابهر و بعد هم سلطانیه. از آنجا تا شهر زنجان حدود ۴۰ کیلومتر راه بود، بنابراین می‌توانستم سری هم به زنجان بزنم و نهار را آنجا بخورم،

خاصه اینکه دلم می‌خواست موزه رخت‌شورخانه و بازار زنجان را ببینم. ده کیلومتری سلطانیه هم نقش معروف داش‌کسن بود که می‌توانستم بعدازظهر و هنگام برگشت به تهران آن را ببینم. تصمیم گرفتم گرگ و میش راه بیفتم تا اول صبح سلطانیه باشم، در سلطانیه بجز گنبد سلطانیه چند بنای معروف دیگر مثل خانقاه چلپی اوغلو بود.

بخش سلطانیه در ناحیه مرکزی استان زنجان با ارتفاع ۱۸۸۰ متر از سطح دریا در ۳۹ کیلومتری جنوب شرقی زنجان واقع گردیده است.

منطقه سلطانیه از دیرباز مورد توجه اقوام مختلف قرار گرفته است. بر اساس کتیبه‌های به‌دست آمده از شاهان آشور در قرن هشتم پیش از میلاد سلطانیه محل سکونت طایفه جنگاور(ساکاراتی) بوده و در عهد فرمانروایان ماد به نام اریباد خوانده شده است و پارت‌ها آن را به نام نخستین پادشاه خود ارساس نامیدند.

پس از استقرار مغولان در ایران و پایتختی تبریز با توجه به شباهت دشت سلطانیه به چمنزارهای مغولستان، توجه ایلخانان به این منطقه که در آن زمان قنقور اولانگ نام داشت، جلب شد.

بر اساس متون تاریخی هنگام ورود مغولان به ایران نام سلطانیه شرویاز بوده و بعد از ورود ایلخانان، سلطانیه نام گرفت.(به نقل از پایگاه میراث جهانی گنبد سلطانیه)

گنبد سلطانیه بزرگترین گنبد آجری جهان

ساعت هنوز ۹ صبح نشده بود که رسیدم سلطانیه، از همان بَر جاده گنبد فیروزه‌ای سلطانیه خودنمایی میکند، مثل قلعه فلک‌الافلاکِ خرم‌آباد، شهر انگار گِرد این گنبد جمع شده است.

هر چه به شهر نزدیک‌تر می‌شدم، گنبد بیشتر جلوه و آدم را کنجکاوتر می کرد. وقتی رسیدم، ماشین را نزدیک گنبد پارک کردم و به داخل محوطه گنبد رفتم. چون روزِ تعطیل بود گنبد خیلی شلوغ بود، از نگهبانی بروشور را گرفتم که شرح و مشخصات کامل گنبد را نوشته بود.

شاید بیشتر از ۵ نفر راهنما در طبقات مختلف گنبد بود اما باز هم به‌نظر کم می‌آمد. داخل گنبد را مثل کارگاه‌های ساختمانی تماماً داربست کشیده بودند گویا برای مرمت و بازسازی. این داربست‌ها از یک طرف و سیل جمعیت از طرف دیگر من را نگران بنا می‌کرد. با خودم فکر کردم که اگر من مسئول این بنا بودم تا اتمام برنامه مرمت بازدید را متوقف می کردم،

آن هم با گردشگرانی که ما داریم که دائماً در حال تکیه دادن و دست زدن به دیوارهای ابنیه تاریخی هستند.

بنای تاریخی گنبد سلطانیه با ارتفاع ۴۸ونیم متر و قطر دهانه داخلی ۲۵ و نیم متر به دستور سلطان محمد خدابنده از سال ۷۰۳ تا ۷۱۳ هجری قمری در داخل ارگ سلطنتی ساخته شده است، که ارگ مذکور با پلان مربع، دارای ۱۶ برج و دو دروازه شمالی و جنوبی، با استفاده از سنگ‌های آهکی سبز ساخته شده است. گنبد سلطانیه از نظر ارتفاع پس از کلیسای سانتاماریا دلفوره فلورانس(۸۶متر) و مسجد ایاصوفیه استامبول (۵۶متر) سومین گنبد مرتفع جهان می باشد. این بنای هشت ضلعی، الهام گرفته از مقبره سلطان سنجر در مرو است.

تاثیر گنبد سلطانیه بر معماری جهان

گنبد سلطانیه بزرگترین گنبد آجری جهان

عمده‌ترین مصالح به‌کار رفته در سازه این بنا آجر است. ابداع گنبد دو پوسته پیوسته برای اولین بار در تاریخ معماری جهان در این بنا صورت گرفته است.

پوسته بیرونی گنبد با کاشی‌های فیروزه‌ای پوشیده شده است. تزئینات به کار رفته در این بنای تاریخی انواع کاشی‌کاری، نقاشی روی گچ، آجر‌کاری مشبک، مقرنس‌کاری گچی و آجری و گچ‌بری بر روی پارچه، کتیبه‌هایی با مضمون آیات قرآن و احادیث است.

گنبد سلطانیه یکی از مهمترین نمونه‌های معماری ایلخانی است که تاثیر بسزایی در معماری بناهای تاریخی جهان گذاشته است و می‌توان نمونه بارز این تاثیر را در معماری کلیسای سانتاماریا دلفیوره (مریم مقدس) در فلورانس دید. گنبد سلطانیه در سال ۱۳۱۰ با شماره ثبت ۱۶۶ در فهرست آثار ملی ایران و در سال ۱۳۸۴ به عنوان هفتمین اثر ملی ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.

الجایتو هشتمین پادشاه ( ۷۰۳-۷۱۶ هجری قمری) سلسله ایلخانان، برادر و جانشین غازان‌خان است که در ۵ ذی‌الحجه ۷۰۳ ق در تبریز به مسند ایلخانی نشست و به نام سلطان محمد خربنده یا خدابنده معروف شد.

الجایتو شهر سلطانیه را بنا کرد و آنجا را مرکز سلطنت قرار داد (۷۰۴ ق). گیلان را که تا آن هنگام به تصرف مغول در نیامده بود فتح کرد (۷۰۶ ق). الجایتو در آخر رمضان ۷۱۶ ق به سن ۳۵ سالگی در سلطانیه وفات یافت و مقبره او هم آنجاست. وی در کودکی بر حسب میل مادر غسل تعمید کرده بود و نیکولاس لقب یافته بود اما در جوانی بر حسب میل زوجه خویش قبول اسلام کرد (مصاحب، “الجایتو”).(فرهنگ‌نامه معماری ایران در مراجع فارسی”اعلام”، ناشر:دانشنامه تاریخ معماری ایرانشهر، سال ۱۳۸۸ ، ص ۸۱)