آشنایی با سمتی‌های لرستان

آشنایی با سَمَتی‌های لرستان

شاید شما هم بیشتر هنر لرستان را با نام آثار مفرغی‌اش بشناسید اما باید بدانید که تمدن مفرغ و فلزکاری‌های بی‌نظیر تمدن کاسی فقط بخشی از هنر لرستان است.

در سال ۱۳۵۸ و با غارت غار «کَلماکَره» توسط افراد محلی و بعد در کاوش‌های سال۱۳۷۱ برگی دیگر از تاریخ لرستان ورق خورد و فصل تازه‌ای در تاریخ ایان باستان گشود. ظروف طلا و نقره‌‌ای که از کلماکره به دست آمد وجود یک سلسله حکومت محلی را در لرستان آشکار کرد که قبلا از آنها بی‌خبر بودیم.

غار کلماکره به عنوان ششمین گنجینه باستان‌شناسی دنیا معرفی شده است. «شیردال» معروف که در زمان آقای نجفی به ایران برگردانده شد از آثار این غار است. صورتک‌های طلا هم از دیگر آثار کشف شده آن است که برای مراسم آیینی استفاده می‌شده است. برخی از آثار غار را در موزه ایران باستان تهران و گنجینه قلعه فلک‌الافلاک خرم‌آباد می‌توانید ببینید.

به گزارش پایگاه خبری گلونی، دکتر لیلا خسروی در کتاب «گنجینه غار کلماکره» می‌نویسد:

با توجه به کتیبه‌های منقور روی اشیاء کلماکره، شاهکان «ساماتورا» صاحبان گنجینه کلماکره هستند که از اقوام هندواروپایی بودند که در هزاره اول اول قبل از میلاد در کنار رود سیمره در جنوب لرستان ساکن شدند و سلسله محلی «سَمَتی» را پایه‌گذاری کردند.

روی برخی از این اشیاء کتیبه‌هایی به خط آرامی کهن، آشوری نو و ایلامی دیده می‌شود که اشاره به نام پنج نفر از فرمانروایان محلی سمتی دارد. سران این خانواده به دومین نسل، عنوان پادشاه ساماتورا دادند که بیشتر اشیاء کلماکره متعلق به این پادشاه است. اسامی خاص آنها به ما این اجازه را می‌دهد که این اشیا را به گنجینه‌ای از اشیای قیمتی جمع شده در یک خانواده سلطنتی محلی منتسب بدانیم اما نام سرزمین ساماتورا تا امروز به درستی شناخته نشده است.

احتمالا ساماتورا نام یکی از ممالک کوچک لرستان بوده است که در طول قرن هفتم و اوایل قرن ششم قبل از میلاد به وسیله شاهکان محلی سمتی که در آن زمان، در میان قلمروهای سیاسی پرشمار زاگرس موقعیت ممتازی داشت اداره می‌شده است.

«فرانسوا والا» از آنها به عنوان حکمرانان سمتی نام می‌برد. حال آن که سرزمینی آنها در یک مهفوم وسیع مادی در نظر گرفته می‌شود. آنها در حال که ایلامی‌مآب بودند اما روابط دوستانه‌ای با آشوریان داشتند ولی آشور همیشه برای آنان دشمنی خطرناک به حساب می‌آمد. به همین دلیل آنها از ترس و غارت و دستبرد توسط آشوریان، گنجیبنه سلطنتی اجدادیشان را در غار صعب‌العبور کلماکره پنهان می‌کنند.

مطالعه این اشیاء مجب آشکار شدن نام یک سلسله گمنام محلی ایرانی گردید که عرصه جدیدی را در مطالعات باستان‌شناسی دوران تاریخی به وجود آورد. «آم‌پی‌ریش» که نامش روی بیشتر ظروف کلماکره نقر شده، یکی از شاهکان ایلام و پادشاه سرزمین سمتی بوده است. احتمالا ساماتورا نام سرزمین کوچکی در جنوب لرستان است که در زمان داریوش اول به پادشاهی ایران محلق شد. از ۲۲ نام ایلامی استخراج شده از کتیبه‌های کلماکره توسط لامبرت، فقط چهار نام به شرح زیر با عنوان شاه سمتی خوانده شدند:

• آم‌پی‌ریش
• آنی شیلهک
• اونزی کیلیک
• اون ساک

بعضی از این ۲۲ نام در متون ایلام نو هخامنشی در تخت جمشید دیده شدند. احتمالا آنها از سوارکاران بیابانگرد ایرانی (سیمریان) بودند که به تدریج تمام نمنطقه را به تصرف خود درآوردند و نام خود را به آن جا دادند.

آنها خود دادرای فرهنگ مکتوب نبودند و به منابع دیگر به‌ویژه منابع ایلامی مراجعه می‌کردند و با سختی‌های خط میخی انس گرفته بودند. نام اشخاصی که جام‌های نقره را هدیه کردند حاکی از به‌هم‌ریختگی سنن مختلف است زیرا برخی از نام‌ها مانند «دابالا» و «ساماتورا» به دسته زبان‌های هندواروپایی و گروه دیگر که فرزندان دابالا هستند به زبان ایلامی تعلق دارند.

به نظر نگارنده صاحبان این اشیا که از شاخه اقوام هند و ایرانی بودند از قفقاز به ایران مهاجرت کرده و در بخشی از لرستان (حوضه رود سیمره) که خود بر آن نام ساماتورا نهاده بودند ساکن شدند و به تدریج در آن جا یک حکومت محلی تشکیل دادند. گر چه سرزمین آنها جزو قلمرو حکومت ایلام محسوب می‌شد ولی هیچ گاه تحت نفوذ مستقیم ایلامیان نبودند و فقط تحت تاثیر هنر و زبان آنها قرار گرفتند به همین دلیل نام حاکمان بعدی به اسامی ایلامی شباهت دارد.»

تاثیر ظروف کشف شده از غار کلماکره بر هنر و تمدن هخامنشی را در این کتاب بخوانید. ناشر: پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، ۱۳۹۲

پایان پیام