با ۱۵ واژه در فرهنگ موسیقی لرستان آشنا شوید

با ۱۵ واژه در فرهنگ موسیقی لرستان آشنا شوید

به گزارش پایگاه خبری گلونی، سیدمحمد سیف‌زاده، شما را با ۱۵ واژه در فرهنگ موسیقی لرستان آشنا می‌کند:

اِشکاری eškari
در اصطلاح عامیانه، نوازندگان منطقه دوره چگنی شکار کردن دُهل توسط سرچوپی را اشکاری می‌نامند. در این مراسم سرچوپی در تلاش است تا با حرکات دست و پا ضربه‌ای محکم بر دُهل وارد سازد. اگر پوست دُهل پاره شود سرچوپی برنده است و اگر دُهل زن که گریزان از سرچوپی بوده سالم بگریزد او برنده خواهد شد. در این مراسم، سرچوپی و دُهل‌زن همچون دو قوچ جنگی با هم درگیر شده و فریادهایی سر می‌دهند. برخی معتقدند که این مراسم مانند برخی از رسوم سایر ملل یک نوع جشن پیروزی در شکار بوده است.

بازنه bazena
بازیگر یا بازیکن مراسم رقص چوبی را بازنه می‌نامند. واژهٔ بازنه ریشه در لغت بازی داشته مثلا می‌گویند بازنه خو موازه. یعنی بازیکن خوب بازی (رقص) می‌کند.

تنیا باز tanyabaz
در دنیای باستان بعضی از رقص‌ها به همراه سلاح انجام می‌شد. مثل: رقص شمشیر عرب‌ها و در ایران کهن نیز بر اساس اسناد معتبر رقص‌های متعددی با سلاح وجود داشته مثل رقص تیر واچیک به معنی تیربازی که با تیر و کمان انجام گرفته است یا سپر واچیک (رقص سپر‌ها) که امروزه یک نوع ساده آن در تعزیه دیده می‌شود و نیز زین واچیک که بازی زین و رقص اسلحه بوده که در بختیاری امروزه سوار بر اسب حرکات موزون انجام می‌دهند یا شمشیر واچیک که هنوز در آذربایجان مرسوم است و خوشبختانه بسیار اصیل باقی مانده است در لرستان نیز در ایام دور پس از خستگی و از میدان به در رفتن شرکت‌کنندگان در مراسم سرور و پایکوبی حرکات موزونی توسط یک نفر با دستمال یا چوب یا تفنگ اجرا می‌شد. این مراسم توسط نوازندگان منطقه دورهٔ چگنی اجرا و به صورت تصویری در مجموعه مستند «سور و سوگ» ضبط شده است. در سایر مناطق نیز این رسم با اندک تفاوت‌هایی با تفنگ یا شمشیر اجرا می‌شود. تنیا باز همان‌گونه که از معنی آن پیداست بازی تنها و تک نفری بوده که امروزه تغییراتی در آن حاصل شده است.

با ۱۵ واژه در فرهنگ موسیقی لرستان آشنا شوید

چوب‌بازی
رقص چوب بازی همراه با موسیقی و نمایش اجرا می‌شود. در این بازی دو نفر شرکت می‌کنند که یکی چوبی بزرگ برای دفاع و یکی ترکه‌ای به دست دارد. این بازی را معمولا در مراسم عروسی انجام می‌دهند و پس از شنیدن آهنگ ساز و دُهل بازی شروع می‌شود. کسی که چوب بزرگی برای دفاع از خود در دست دارد جلو‌تر از کسی که ترکه به دست گرفته حرکت می‌کند. البته حرکت این دو نفر توام با یک نوع رقص محلی است، که در هنگام حرکت و رقص هرکدام چوب‌های خود را به پشت گردن قرار داده و با هر دست اطراف چوب را گرفته‌اند. بعد از چند گردش دورانی کسی که ترکه در دست دارد به نفر جلوی خود می‌گوید: هاو haw (آماده باش، منظور هشدار دادن است) و کسی که جلو‌تر حرکت می‌کند سریع جهت دفاع کردن از خود برمی‌گردد و یک سر چوب را نزدیک نوک پاهای خود و سر دیگر چوب را نزدیک یکی از شانه‌های خود نگاه می‌دارد. سپس در پی او می‌رود و به وسیله دست ترکه را فرود می‌آورد. اگر ترکه به زیر زانوی دفاع کننده برخورد کرد، بازی ادامه دارد اما اگر به چوب بزرگ مقابل برخورد می‌کند، چوب‌ها تعویض شوند.

جفته jefta
به هنگام نواختن وقتی دو سیم کمانچه را نوازندگان محلی روی هم بگذارند در اصطلاح نوازندگان چگنی به آن جفته می‌گویند.

دنگ کر dangkar
دنگ به معنی صدا + کر (پسوند) به کسانی در گذشته اطلاق می‌شد که در آواز خوانی مراسم‌های مختلف تبحر داشتند. برخی آن‌ها را دنگ‌چی و راوچی نیز می‌نامند.

دوپا ییله dopayilla
نوعی رقص چوبی محلی که با آهنگ مخصوص دو قدم پیش می‌روند و یک قدم عقب می‌آیند.

ریش اسبی بازی rišesbebazi
پس از آنکه جوانان روستا در مراسم پایکوبی شرکت کردند، ریش سپیدی نزد نوازنده رفته و مبلغ پولی به او می‌دهد، دهل زن نیز سه ضربه به اطراف پوست زده و ریتم را تغییر داده و با نواختن ریتم سنگین ریش‌ سپیدان به میدان آمده و با آهنگ سنگین مراسم چوبی را برپا می‌کنند.

ساز Saz
سُرنا، نوعی آلت موسیقی بادی است.

سازنه Sazena
کسی که سُرنا می‌نوازد، در بیتی چنین آمده است:
سازنه پُف کو دِ سازت تا خوم بوم مرحبا / نوکته طلا بیرم قد و بالات طلا

سر پا سَختَک پایار تو خدا با
هنگامی که تازه کودکی را می‌خواهند روی پا نگه دارند و او را بلند می‌کنند، بزرگ‌سالی پاهای کودک را روی دو دست می‌گیرد و این ترانه را می‌خواند.

سرچوپی Sarcupi
کسی که پیشاپیش دسته‌ای در رقص محلی حرکت می‌کند و هدایتگر سایر بازیگران است به او سرچوکی Sarcuki نیز گفته‌اند که معمولا دستمالی به دست دارد به او چوپی‌باز نیز می‌گویند.

شوا šava
شاباش، پولی که در مراسم شادمانی به شاباش‌گو داده تا به افتخار کسی جار بزند.

کلیمه Kalima
کلیمه به تک بیت سرودهای یارسان «کلیمه» و به جمع آن «کلام» می‌گویند.

کلام‌وش Kalamvaš
به کسی که کلام سرودهای یارسان را می‌خواند کلام وش می‌گویند.

منبع: لرستان‌پژوهی (سال اول، شماره ۳ و ۴ زمستان ۱۳۷۷)

پایان پیام