اشرف پسر خلف رضا شاه

نصرالله حدادی مورخ و تهران‌شناس در گفت‌وگو با پایگاه خبری گلونی درباره اشرف پهلوی گفت: نکته جالب توجه این است که اشرف پهلوی بیش از سی‌وچهار سال بیشتر از برادرش عمر کرد چون او و محمدرضا پهلوی دوقلو بودند، شمس که خواهر بزرگ آنها بود و علیرضا، اینها فرزندان تاج‌الملوک بودند یعنی یکی از چهار زن رسمی و اعلام شده پهلوی اول. گویا که پهلوی اول چند زن اعلام نشده دیگر هم داشته است اما معروف‌ترین آن چهار زن رسمی، همان تاج‌الملوک بوده که پسرش محمدرضا جانشین پهلوی اول می‌شود. هم‌قل بودن اشرف با محمدرضا پهلوی نکته‌ای بود که همواره بارز بود. اصولا در ایران نگاهی که به زنان قدرتمند هست یا بسیار سفید است یا بسیار سیاه. نمونه واضحی که بخواهم بگویم سیده ملک‌خاتون است که مادر مجدالدوله دیلمی است که بر اثر توطئه پسرش سرانجام از بین می‌رود اما به خوبی می‌تواند جانشین شوهرش فخرالدوله شود و حکومت سلطان محمود را سی‌و‌دو سال مجبور کند که به ملک ری حمله نکند. او جمله معروف دارد که خودش می‌گوید: «اگر بر زنی پیروز شوی به تو خواهند گفت بر زنی پیروز شده‌ای و اگر از زنی شکست بخوری خواهند گفت از زنی شکست خورده‌ای». او سلطان محمود و همچنین آل‌زیار را مجبور می‌کند کاری به حکومت او نداشته باشند و در آرامش حکومت او انسان‌های بزرگی مثل ابن‌سینا رشد می‌کنند اما سرانجام بر اثر دسیسه فرزندش، مجدالدوله دیلمی به شهادت می‌رسد. اما از آنجایی که نسب از خاندان عصمت و طهارت و امامان شیعه (ع) می‌برده می‌بینیم که برایش بارگاهی درست می‌کنند همان زمان،  و سیده ملک‌خاتون می‌شود امامزاده‌ای که هم اکنون در شرق تهران وجود دارد.

حدادی با اشاره به دوره ناصری ادامه داد: نگاه دیگری که به زنانی که به گونه‌ای در سیاست دخالت داشته‌اند وجود دارد مهد علیاست که می‌بینیم که او را زنی محیل و فتنه‌گر و در عین حال زنی فاسق جلوه می‌دهند. اسناد و مدارکی که وجود دارد گویای همین مسئله است. ارتباطات او با علیقلی میرزا اعتضادالسلطنه و همچنین میرزا نصرالله خان نوری و حاج علی خان فراش‌باشی و چندین مرد دیگر و ماجرای واگذاری سفارت انگلیس در قلهک که به گونه‌ای دسیسه مهد علیا است که در منطقه شمیرانات با سفرای روس و انگلیس سَر و سِر داشته است. می‌بینیم که نسبت به او همواره در به شهادت میرزا تقی خان امیرکبیر نگاه سیاهی وجود دارد و همین دسیسه است که چیزهای دیگر را تشدید می‌کند. به هر حال در طول تاریخ کم نبودند زنانی که فتنه‌گر بوده‌اند و شاید این فتنه آنها از آنجایی که منجر به ضربه‌ای نشده، پررنگ دیده نشده. همچنین نقش زنان حرم‌سرای ناصرالدین شاه،‌ مثل ماجرای جیران که به عنوان زنی مفتن نقش داشته است.

این پژوهش‌گر تاریخ افزود: اما بعد از دگرگونی قاجار و آمدن پهلوی‌ها، چون پهلوی خودش اصل و نسبی نداشته سعی می‌کنند برای پهلوی اصل و نسبی درست کنند. حتی تاریخ تولد ۲۴ اسفند را برای پهلوی اول درست می‌کنند در حالی که پهلوی اول در بین راه به دنیا آمده است و در بین راه در طویله‌ای گذاشته شده و گرمای طویله باعث شد که او از سرما نمیرد. خود پهلوی اول سعی می‌کند صاحب بچه‌های متعددی شود از زن‌هایش، و نکته جالب این است که دو تا فرزند به نام فاطمه دارد از زن اول و زن چهارمش و اما در میان آنها اشرف شاخص است. شمس به عنوان فرزند بزرگ وقتی از رضا شاه دستور می‌دهد ازدواج کند، فریدون جم را قبول می‌کند و اشرف پهلوی پسر قوام‌الملک شیرازی، علی قوام را می‌پذیرد. ارتشبد جم بعدها رئیس ارتش شد و زنی را اختیار کرد به نام فیروزه ساعد مراغه‌ای که گویا زمانی قبل از گرفتن فوزیه معشوقه محمدرضا پهلوی بوده است. اشرف پهلوی در دوران پدر، زن علی قوام است و بعد از شهریور ۱۳۲۰ از او طلاق می‌گیرد و شوهرهای متعددی می‌کند و حتی گفته می‌شود که با  یکی از هنرپیشه‌های مرد معروف آن زمان هم رابطه داشته و برای مدتی با هم ازدواج کرده‌اند. اشرف در کودتای ۲۸ مرداد حضور داشته و این موضوع باعث می‌شود او به عنوان شخصی که در سیاست دخالت می‌کند و ارتباط مستقیم با عوامل خارجی دارد نقش اشرف را تعیین کننده نشان دهد.

یک نکته جالبی که در مورد او گفته می‌شود این بود که می‌گفتند او سلطان هروئین و وارد کننده هروئین بوده. از این شایعات در مورد او بسیار بسیار وجود داشت. کشتن کریم‌پور شیرازی بعد از ۲۸ مرداد گفته می‌شد که به دستور او صورت گرفته است چون کریم‌پور‌ شیرازی بسیار به او بد و بیراه می‌گفته است به خصوص در هفته نامه «شورش». حتی شایعه‌ای درست کرده بودند که زمانی که مردم ایران گرسنه بوده‌اند او پالتویی از پوست پلنگ داشته است.
این مورخ تاریخ ایران معاصر بیان کرد: اشرف در راس سازمان خدمات شاهنشاهی و به عنوان کسی که در امور زنان در پهلوی  دخالت داشته مورد توجه اذهان و افکار عمومی در دوران پهلوی دوم بود. در جامعه‌شناسی اصولا این گونه است که زنی که وجاهت و زیبایی چهره ندارد و در عالم سیاست قدرتمند است او را محیل می‌دانسته‌اند. اشرف و شمس پهلوی چندان وجاهت و زیبایی نداشته‌اند و شاید دلیل این همه شایعه این است اما اگر هر دو را در کفه ترازو بگذاریم باید بگوییم چرا در مورد شمس این اتفاقات نمی‌افتد؟ فقط در مورد شمس پهلوی گفته می‌شد که مسیحی یا بهایی شده و از دین خود برگشته است اما در مورد اشرف پهلوی بسیار بسیار شایعه‌ها و حرف‌ها وجود داشت و چون در کودتای ۲۸ مرداد او نقش پررنگی داشت این زن را دروغگو و حیله‌گر می‌دانستند و کسی که دسیسه می‌کرد. به هر رو آنچه که مسلم است این است که اشرف پهلوی چهره‌ی سفیدی ندارد هر چند برخی از شایعه‌ها هنوز ثابت نشده است.

حدادی با ذکر خاطره‌ای از علم گفت: برداشت شخصی من از شخص اشرف پهلوی نمی‌تواند مثبت باشد چون او بالاخره در کودتای ۲۸ مرداد شرکت داشت اما به عنوان شخصی که اندکی با تاریخ آشناست می‌توانم این را بگویم که بسیاری از چیزهایی که در مورد او گفته می‌شد در حد شایعه و یا بزرگنمایی بود و بیشتر از سوی مخالفین او و پهلوی بود. چیزی که هست این است که در خاطرات علم کم‌وبیش هست از درگیری‌های اشرف پهلوی و برادرش محمدرضا. این که به کرات پول می‌خواهد و جاهای مختلف می‌رود. در بخشی از خاطرات اسدالله علم، آمده که ارتشبد فتح الله مین‌باشیان، در جلسه‌ای با وزیر دارایی پیشنهاد داده بوده که کمک مالی که به افسران ارتش می‌شده تا برای مداواهای خاص به خارج بروند، افزایش یابد و در بحث بر سر این قضیه گفته بود: «این کار اگر با هزینه‌های فسق‌وفجور والاحضرت اشرف مقایسه شود مثل قطره‌ای در اقیانوس است.» حتی در گفت‌و‌گویی که بین علم و شاه رخ می‌دهد علم به شاه می‌گوید که مثلا اشرف آن قدر پول خواسته برای کارهای عام‌المنفعه و شاه می‌گوید به او بگو عوام‌فریبی نکند.

و این نشان می‌دهد که اشرف پهلوی در دربار و نزد برادرش هم جاه و منزلت خاصی نداشته است. و چیزی که مسلم است به هر حال خواهرش بوده و مجبور به تحملش بوده است.

روی هم رفته من مهم‌ترین نکته منفی زندگی اشرف پهلوی را به عنوان واقعیت و سند تاریخی کودتای ۲۸ مرداد می‌دانم و بقیه چیزهایی که در مورد او گفته می‌شد برخی در مورد زندگی خصوصی اوست. در مورد دخالت در خرید و فروش هروئین من نمی‌توانم به ضرس قاطع بگویم که بوده یا نبوده بلکه باید سندی وجود داشته باشد ولی آنچه مسلم است به هرحال او دختر رضا شاه و برای خودش صاحب قدرت در دربار بوده است.
ختم کلام اینکه گفته می‌شد محمدرضا پهلوی هیچ شباهتی به پدرش نداشته است. رضا شاه را دارای جدیت، تصمیم گرفتن‌های سریع و قدرتمندانه می‌دانسته‌اند و معتقد بودند که محمدرضا پهلوی فاقد همه این خصوصیات بوده و همه این خصوصیات در اشرف پهلوی تجلی پیدا کرده است.

پایان پیام