پاک‌بازان موسیقی لری
به گزارش پایگاه خبری گلونی دکتر فتح‌الله شفیع‌زاده: به‌مناسبت مستند «سیم آخر» اثر پژوهشی آقایان عزیزی (عزت‌الله، حشمت‌الله، کاوه) هوشنگ صالحی‌پور (موسسه فرهنگی باور ساد فیلم)
مستند سیم آخر قصه تراژدی و مهجوریت عیارانی است که سال‌ها در انزوا و محرومیت و درعین حال با عزت نفس و پرهیزکاری، زیسته و با خلق نغمات جادویی و ماندگار و با زخمه‌های تار و تال و ضرب‌آهنگ تنبک و دهل و ساز (سرُنا)، تنبور و نی، در وجوه مختلف زندگی مردم از قبیل سور و سوگ، مراسم آئینی، اعیاد، وجوه مختلف کار و تلاش، بزم و رزم، جان و جسم سوخته تا به محافل مردم، شادمانی و وجاهت هدیه کنند. عیارانی نادره‌کار که هیچ رخدادی از زندگی بدون حضور آن‌ها رونق نداشته است به قول حافظ:
مطرب از درد محبت عملی می‌پرداخت
که حکیمان جهان را مژه خون پالا بود
پاک‌بازان موسیقی لری
این عیاران، همانگونه که در مستند اخیر اشاره دارد، اغلب در محله‌های حاشیه شهر و در منازل اشتراکی از قبیل باجگیران (گل اسِپی) اسدآبادی (کوروش سابق) بدون برخورداری از امکانات و تسهیلات مدرن شهری و با تحمل بی‌مهری، روزگار گذرانده و آنگونه که استاد سکندر امان‌اللهی بهاروند در کتاب قوم لر ذکر کرده‌اند (این قوم که از طوایف بیساوند، شَمَه، کُنار، حیدر، یادگاری، مراسل (marasal)، شامری، لَلِکه (laleka)، کولی، امید، روزبن (Ruzban) هستند، حافظانی کم توقع و طلایه‌دارانی راستین در موسیقی مقامی لرستان بوده و آثار گرانقدرشان پشتوانه و گنجینه غنی فرهنگ لرستان را رقم زده است که توسط اساتیدی گرانقدر از قبیل زنده‌یاد حمید ایزدپناه، علی‌اکبر شکارچی، محمود مدیری، سیدمحمد سیف‌زاده ودیگر اساتید گرامی ضبط وثبت گردیده‌اند.
این اقوام خنیاگرانی آریایی تبارند که به روایت حمدالله مستوفی از زمان بهرام گور ساسانی (۴۳۹-۴۲۱ م) حدود دو هزار سال قبل از کشور هندوستان در فلات ایران و دیگر نقاط دنیا از قبیل اروپا، آسیا، جزایر هاوایی سکنی گزیده، و درپهنه ایران زمین به اسامی مختلف از قبیل لُوتی (لرستان، ایلام، کرمانشاه، کردستان و قسمتی از خوزستان) توشمال (بختیاری)، عاشیق (آذربایجان) نامبردار شده‌اند.
آنگونه از معنای لغوی واژه لوتی مستفاد می‌شود، این واژه به معنای طعام و غذا است و این گروه به علت تلاش در معاش همواره به مشاغلی از جمله درود‌گری، نوازندگی، سنت، شبانی، دامداری، کشاورزی آهنگری، غربال‌بندی، وغیره اشتغال داشته‌اند. به قولی:
چون طفل خرد کو شود از لوت‌ها بزرگ
جسم صغیر من شود از اسرار من کبیر
همچنین لوت نام سازی است زهی در اروپای قدیم (سبک باروت) و نیز اصطلاحی است مرسوم در بین دراویش و صوفیان و آنگونه که علامه دهخدا ذکر کرده‌اند خنیاگر واژه‌ای فارسی به معنای مغنی و مطرب است و حامل باری متعالی است که درخصوص خواننده و نوازنده آلات موسیقی به کار می‌رفته است. به روایت ساقی‌نامه حافظ:
مغنی از آن پرده نقشی بیار
ببین تا چه گفت از درون پرده‌دار
چنان برکش آواز خینا‌گری
که ناهید چنگی به رقص آوری
بزن چنگ در پرده ارغنون
رهایم کن از دست دنیای دون
و به تعبیر روبرت شومان «آهنگ‌های بومی، سرچشمه‌های بی‌پایان زیبا‌ترین ملودی‌های بشری هستند که چشم‌های تازه را به صفت‌های مشخصهٔ ملل باز می‌کنند» و خنیاگران لرستان از گذشته تا حال در یاد و خاطره مردم ماندگار بوده و تلاش آن‌ها سبب ساز انتقال این نغمات زیبا به نسل‌های آینده است.
به قول مولانا:
آب حیات عشق را در رگ ما روانه کن
آینه صبوح را ترجمه شبانه کن
ای پدر نشاط نو بر رگ جان ما برو
جام فلک‌نمای شو وز دو جهان کرانه کن
استاد کریمی عزیز: با سلام و درود، شما در مستند سیم آخر در فرازی از گفته‌هایتان به غم‌نامه و گلایه‌هایی اشاره داشتید و به تقدیرنامه‌های دیوار اطاقتان که به گفته خود ارزش مادی نداشته‌اند.
به قول سهراب:
مرد بقال از من پرسید
چند من خربزه می‌خواهی
من از او پرسیدم
دل خوش سیری چند
و با گلایه از واژه «لُوتی» نام بردید، شما نیک آگاهید که این اظهارات از سر ناآگاهی و عدم شناخت از معنای لغوی آن است نه از منظر تعبیری سخیفانه و تحقیرآمیز، و شاید علت کوچتان از خرم‌آباد بخشی از این دست بوده که نماد آن بغضی بود که راه برگلویتان بست و اشکی بود که بی‌اختیار افشاندید.
باید اذعان کنم که دراین لحظه عنان اختیار از من نیز سلب گردید، همان لحظه می‌خواستم فریاد بزنم و از جانب خود و از طرف آن کج‌باوران و نابخردانی که شما را رنجانده‌اند از شما عذرخواهی کنم. اما چاره را در قلمی‌کردن این احساس دیدم تا رسا‌تر پیام‌رسان این حقیقت باشم که شما اساتید گرانقدر قوچعلی راج، زلفعلی بنیادیان، همت‌علی سالم، رحمان، علی‌خان شفایی، علیرضا حسین‌خانی، شمه، پیرولی کریمی، صیدمیرزا عزیزی و… این اشک باید عرق شرم آن نابخردانی باشد که ناخواسته شما را رنجانده‌اند، شما نه تنها مطرود نبوده‌اید، بلکه در زمره هنرمندانی پاک‌طینت قرار دارید که با پیوندهای سببی و نسبی با ایلات و طوایف مختلف لرتبار، شمع محفل همگان بوده‌اید.
پاک‌بازان موسیقی لری
شما به حق، راویان قصه‌ها و نغمات و آوازهای کهن این مرز و بوم هستید و جامعه کنونی جایگاه شما را به واقع درک کرده و به شما و هم‌نسلانتان به دیده احترام می‌نگرد. گواه این مدعا نیز علاقه و اشتیاق خانواده‌ها به آموزش موسیقی به فرزندان خود و کثرت آموزشگاه‌هایی است که هنرجویان بسیاری در کلاس‌های آن‌ها به آموزش موسیقی پرداخته‌اند. نمونه بارز آن نیز هنرنمایی، دختر خردسال نوازنده (مرضیه زهتاب) کمانچه در این مستند است که یکی از ملودی‌های لری را در دستگاه شور به زیبایی نواخته است و قدر مسلم اگر روزگاری دانشکده و یا اکادمی موسیقی اقوام، تاسیس گردد، جایگاه و منزلت شما بیشتر نمایان خواهد بود. شما راویان آوازهای کهن این مرز وبوم هستید. بیائید به سرنای احسان عبدی‌پور در انتهای این مستند گوش دهید که چه سان، پازن‌ها و کبک‌های سفیدکوه، مخمل‌کوه و یافته را به هم‌صدایی جاودانگی شما فرا می‌خواند و چه نیکو سازندگان مستند سیم آخر حق مطلب را ادا کرده‌اند. و درپایان با دست مریزاد به این گرانقدران برای شما آرزوی پویایی دارم.
بس حکیمان گفته‌اند این لحن‌ها
از دوار چرخ بگرفتیم ما
بانک گردش‌های چرخ است
اینکه خلق می‌سرایندش به تنبور و به حلق
(مولانا)
پایان پیام