تکنیک نوازندگی کمانچه فقط سرعت نیست
به گزارش پایگاه خبری گلونی، فرشاد سیفی آهنگساز و نوازنده کمانچه در گفت‌وگو با خبرنگار گلونی در مورد نوازندگان کمانچه و نوآوری در نوازندگی این ساز گفت: اگر ما مکتب بزرگان موسیقی لری را به درستی درک کنیم و جایگاه موسیقی لرستان را به درستی بشناسیم، این را درمی‌یابیم که ما امروز راوی ترانه‌های شهر و منطقه و استانمان هستیم و این بار مسئولیت را برای ما و سایر کسانی که به‌عنوان مربی، ساز کمانچه را در خرم‌آباد تدریس می‌کنند، خیلی سنگین می‌کند. مسئولیت خیلی خطیری داریم، باری که اساتید خیلی بزرگ این موسیقی را تا این‌جا رسانده‌اند و تا این‌جا به گوش جان مردم سپرده‌اند، الان در دست ما و نوازندگان و مربیان هم نسل ماست و امروزه وظیفه داریم که به درستی هنرجویان جدید را ما بیاییم و راهنمایی کنیم.
تکنیک نوازندگی کمانچه فقط سرعت نیست
سیفی ادامه داد: متاسفانه در بعضی جاها ما مشاهده می‌کنیم که روش‌های تدریس خیلی غلط، یا تعبیر نادرست از قدرت نوازندگی نوازندگان را ما می‌آییم به کار می‌بریم و متاسفانه این‌ها آسیب‌هایی است که بر نوازندگی ما دارد امروزه وارد می‌شود. احاطه‌نداشتن بر مقام‌های موسیقی، احاطه‌نداشتن بر آوازها و بر مقام‌های ضربی لرستان امروز دارد بیداد می‌کند.
فرشاد سیفی که در مراسم نکوداشت زنده یاد علیرضا حسینخانی به سخنرانی پرداخت افزود: خیلی خوشحال هستم که امروز به بهانه چهل و ششمین سالگرد درگذشت استاد علیرضا حسینخانی توانسته‌ایم دور هم جمع شویم و یاد این استاد بزرگ را گرامی بداریم. این‌جا اشاره کنم که شهروندان خرم‌آباد خیلی کم ایشان را به اسم فامیل می‌شناسند و صدا می‌زنند و هر نوازنده‌ای یا شهروندی در خرم‌آباد، راوی ترانه‌های ایشان باشد، می‌گوید که ترانه فلان از مرحوم علیرضا است. مرحوم علیرضا را من به اختصار در شش بخش مورد بررسی اجمالی قرار می‌دهیم. بخش اول که به نظر بنده یکی از شاخصه‌های ویژه مرحوم علیرضا است، همکاری با وقایع و اتفاقات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی‌ای که در سطح شهر یا در سطح کلان در کشور اتفاق می‌افتاده است، ایشان خیلی ثابت‌قدم و محکم پیگیری می‌کردند، رصد می‌کردند، آنها را به ترانه تبدیل می‌کردند.
اتفاقات سیاسی مهمی مثل ملی‌شدن صنعت نفت یا کودتای ۲۸ مرداد یا خیلی وقایع دیگر که در سطح کشور اتفاق می‌افتاده است، ایشان به‌عنوان یک هنرمند متعهد و یک چهره شاخص در شهر خرم‌آباد، آنها را منزل به منزل و محفل به محفل روایت می‌کردند و برای مردم شهر همه این اتفاقات را به شعر درمی آوردند که این نشان از دانایی و بینش یک هنرمند متعهد و میهن‌پرست است که به وقایع اجتماعی و سیاسی روز خودش واکنش نشان دهد.
بخش دوم بررسی هنرنمایی مرحوم علیرضا به نظر بنده، احاطه بی‌چون و چرای ایشان بر نوازندگی کمانچه، ابداع سبک نوازندگی به خصوص برای خودشان در نوازندگی کمانچه که بعد از سالیان سال شاید بعد از نیم قرن همچنان در شهر خرم‌آباد و در لرستان پیروانی دارد و خیلی از نوازندگان بزرگ خرم‌آباد سعی می‌کنند این فرم را پیگیری کنند و نکته مهم‌تر این‌که اجرای بی‌نقص و کم‌نظیر نوازندگی کمانچه توسط ایشان در مقام‌های آوازی و ضربی موسیقی لرستان و اجرای بی‌نقص ایشان در ضربی‌های مخصوص خودشان و ابداع فرم‌های نو در موسیقی آن زمان مثل آثار زیادی را ایشان دارند، مثلا ساعت‌ها آواز اجرا کردند، مقام‌های آوازی لرستان را اجرا کردند، بعد از این می‌آیند آوازها را به قطعات ضربی تبدیل می‌کنند که این قطعات بعدا معروف می‌شوند، از ابداعات خاص مرحوم علیرضا است.
تکنیک نوازندگی کمانچه فقط سرعت نیست
متاسفانه امروز اگر بخواهیم بررسی کنیم و از نوازندگان امروزی سوال کنیم که از خصوصیات مرحوم علیرضا نکته‌ای را برای ما بیان کنند، می‌گویند اجرای بی‌چون و چرای پوزیسیون‌های دقیق و منطقی در آوازها و در قطعات ضربی. این نکته، نکته درستی است، اما به نظر بنده امروزه ما داریم خطا می‌کنیم یا شناخت کافی نداریم از نوازندگی مرحوم علیرضا. یکی از بی‌بدیلی‌ترین اتفاقاتی که در زندگی هنری مرحوم علیرضا می‌افتد، سیطره کامل ایشان بر نوازندگی کمانچه و اجرای همزمان آواز است. امروزه ما همیشه داعیه‌دار این هستیم که لرستان مهد کمانچه است و نوازندگی کمانچه پایتختش یا پایگاهش در لرستان است. اما در همین مهد کمانچه، متاسفانه امروزه ما به اندازه انگشتان یک دست کسانی که کمانچه بزنند و بخوانند را پیدا نمی‌کنیم. نه این‌که منظورم نوازندگان باشد که ساز می‌زنند و بروند ترانه بخوانند، اجرای همزمان ساز و آواز با همدیگر و اجراهای بی‌نقص مرحوم علیرضا ما را یاد سیستم‌های دیجیتالی امروزه می‌اندازد که گاها فکر می‌کنیم که مثلا اگر امروز بود، ایشان یک خواننده بوده، رفته در استودیو خوانده و یک نوازنده روی آن میکس کرده است.
این مدرس ساز کمانچه ادامه داد: خواندن و زدن که امروزه متاسفانه ما از آن غافل ماندیم و به آن پرداخته نمی‌شود از شاخصه‌های موسیقی شرقی است. متاسفانه جوان‌ترهای ما قدرت نوازندگی و تکنیک نوازندگی را در سرعت می‌دانند. شاید سرعت یکی از مولفه‌های نوازندگی خوب باشد، اما یک اشتباهی که امروزه ما داریم این مسیر را طی می‌کنیم و اشتباه داریم طی می‌کنیم، قدرت و سرعت را تکنیک نوازندگی می‌دانیم. در صورتی که تکنیک نوازندگی، درست اجراکردن تمامی قطعات است. حالا می‌خواهد قطعات سرعتی باشد یا آواز باشد. شما نمی‌توانی بگویی کسی که آواز می‌زند، نوازنده ضعیفی است. اگر نوازنده‌ای به این درجه رسید که آوازهای موسیقی سنتی یا موسیقی ایرانی باشد، موسیقی مناطق باشد، موسیقی محل خودش باشد و… آوازها را درست خواند و اجرا کرد، به نظر بنده خیلی نوازنده خوبی است.
تکنیک نوازندگی کمانچه فقط سرعت نیست
فرشاد سیفی ویژگیهای هنری علیرضا حسینخانی را برشمرد و گفت: از ویژگیهای دیگر مرحوم علیرضا، احاطه کامل بر ترانه‌های روز، به غیر از ترانه‌های مقامی لرستان است. این هم شاید به نظر بنده به دلیل این بوده که جمعیت شهرنشین خرم‌آباد، جمعیت خیلی کمی بودند و مخاطبان خیلی محدود بودند. برای این مخاطبان محدود، همیشه باید ابداع و نوآوری کرد و محصول جدید ارائه داد. برای این کار مرحوم علیرضا، مرحوم پیرولی یا سایر نوازندگان می‌آمدند از روی رادیوهای سراسری، ترانه‌هایی را که می‌شنیدند، گاها به زبان فارسی یا همان را به زبان لری تبدیل می‌کردند و با شعر لری این را اجرا می‌کردند که این آثار با احاطه کامل مرحوم علیرضا اجرا شدند. از نمونه‌های بارز این آثار می‌شود به اثر ماندگان «مرا ببوس» به خوانندگی زنده یاد حسن گلنراقی اشاره کرد که مردم لرستان بیش از نیم قرن است بر این باور هستند که «مرا ببوس» را اول مرحوم علیرضا اجرا کرده و بعد حسن گلنراقی. در واقع اینطوری نیست، این‌ها را در تهران اجرا می‌کردند، بعد از طریق رادیو که پخش می‌شدند، نوازندگان و اساتید ما می‌شنیدند و می‌آوردند اجرا می‌کردند. منتها این ترانه‌ها را با چنان احساس و قدرتی اجرا می‌کردند که حس خودشان را بر ترانه قالب کردند. ترانه‌هایی که توسط خانم پوران اجرا شدند یا خیلی از ترانه‌هایی که مثلا دلکش یا مرضیه اجرا کردند یا خوانندگان دیگر را به محافل مردم خرم‌آباد می‌آوردند و شما اگر الان از شهرنشینان قدیم خرم‌آباد بپرسید، خیلی از این ترانه‌ها را به روایت اساتید خرم‌آباد می‌شناسند. همچنین یکی از نکات خیلی بارز مرحوم علیرضا، بحث آموزش است. آموزش را به دو تعبیر من روایت می‌کنم. ۱- آموزش مستقیم ۲- آموزش غیرمستقیم. آموزش مستقیم آن مجموعه آلبوم‌هایی است که فرزندان خودش را تربیت می‌کرده و موسیقی می‌آموخته و این‌که تمامی مقام‌های آوازی را کامل به فرزندان آموختند و روی صفحات مختلف ضبط کردند که در اختیار مردم است. وجه دوم آموزش ایشان بیش از نیم قرن است که صفحات و آثار به جا مانده از ایشان، منبع اصلی و به قول امروزی‌ها رفرنس نوازندگی در لرستان است و محققان، آهنگسازها یا تنظیم‌کنندگانی که بخواهند آثارشان حال و هوای خرم‌آباد داشته باشد، حتما سری به آثار مرحوم علیرضا خواهند زد.
پایان پیام