قرارداد صلح اسلو و فرآیند صلح رژیم صهیونیستی- فلسطینی

حنانه آصفی، دانشجوی کارشناسی ارشد روابط بین‌الملل:

مقدمه

هدف این مقاله بررسی قرارداد اسلو بین رژیم صهیونیستی و فلسطین بوده و تلاش دارد تا حد امکان جنبه‌ها و ویژگی‌های آن را بررسی کند. پرسش اصلی آن است که چرا قرارداد اسلو علی‌رغم داشتن مولفه‌های یک قرارداد صلح پایدار، در عرصه‌ی عمل چندان با موفقیت‌های چشمگیری بین طرف رژیم صهیونیستی و فلسطینی دست نیافت؟ و فرضیه‌ی این پرسش نیز آن است که علی رغم تلاش‌های دو طرف منازعه هنوز چندان زمینه‌های روانی و افکار عمومی رسیدن به راه حل صلح پایدار بین طرفین منازعه و جامعه جهانی شکل نگرفته بود.

قرارداد اسلو

پیمان اسلو با نام رسمی بیانیه اعلام اصول اولویت‌های موقت دولت خودگردان نخستین موافقتنامه رودروی حکومت رژیم صهیونیستی و سازمان آزادیبخش فلسطین (ساف) بود که در سال ۱۹۹۳ به امضای دو طرف رسید. پیمان اسلو تلاشی برای تعیین یک چارچوب مشخص بود که به حل‌وفصل کامل منازعه رژیم صهیونیستی و فلسطین بی‌انجامد.

مذاکراتی که منجر به امضای این پیمان شد به طور مخفیانه در اسلو پایتخت نروژ انجام شده و در ۲۰ اوت ۱۹۹۳ به پایان رسید این مذاکرات به صورت سری در بنیاد فافو در اسلو، واقع در نروژ انجام شد و در ۲۰ آگوست ۱۹۹۳ به پایان رسید. پس از آن در یک مراسم رسمی در واشنگتن دی سی در ۱۳ سپتامبر ۱۹۹۳ با حضور یاسر عرفات، رئیس وقت ساف؛ اسحاق رابین، نخست‌وزیر وقت رژیم صهیونیستی و بیل کلینتون، رییس جمهور وقت آمریکا برگزار گردید و سند این پیمان همچنین توسط محمود عباس از سوی ساف، شیمون پرز از سوی رژیم صهیونیستی، وارن کریستوفر، وزیر امور خارجه وقت آمریکا و آندره کوزیرف از جانب روسیه امضا شده است.

بیل کلینتون در سخنرانی‌اش گفت: «امروز از صمیم قلب و با تمام وجود به آنها پیشنهاد صلح می‌دهم.»

به این ترتیب پایه‌های استقلال سرزمین فلسطین گذاشته شد و اگرچه هنوز هم مسایل مهمی بین این دو دشمن دیرین وجود دارد اما همه امیدوارند که درنهایت، صلحی دایمی برقرار شود.

اسحاق رابین نخست وزیر وقت رژیم صهیونیستی نیز گفت: «ما که علیه شما فلسطینی‌ها جنگیدیم، امروز با صدای بلند و واضح به شما می‌گوییم که دیگر خون و اشک کافی است.»

پیمان اسلو زمینه ایجاد دولت خودگردان فلسطین را، با وظیفه‌ی کنترل مناطق تحت سیطره‌اش و پیگیری روند مذاکرات فراهم کرد. در این پیمان عقب‌نشینی نیروهای واکنش سریع رژیم صهیونیستی از بخش‌هایی از باریکه غزه و کرانه باختری دیده شده بود، این پیمان قرار بود فقط برای یک دوره پنج ساله اعتبار داشته باشد و طی پنج سال نهایی شود و سپس جای خود را به یک توافق دائمی بدهد. موضوعاتی که قرار بود در پیمان نهایی درباره آن تصمیم‌گیری شده باشد و حل وفصل گردند مسایلی چون وضعیت اورشلیم (بیت‌المقدس)، پناهندگان  فلسطینی،مهاجران رژیم صهیونیستیی و شهرک‌های رژیم صهیونیستیی، مسایل امنیتی و تعیین مرزها بودند.

برخی ویژگی های قرارداد اسلو

• ماهیت موقتی بودن این پیمان. این قرارداد به نحوی تنظیم شده بود که به طور تدریجی، شرایط را تغییر دهد. پایه‌ گذاران این توافق نامه، آن را به گونه‌ای تنظیم کردند که رهبران هر دو طرف، زمان کافی را برای اعتماد سازی و متقاعد کردن مردم خود داشته باشند.۲) وتقسیم و جداسازی نواحی  فلسطینی به مناطق مختلف۳ A, B , C)  ساز و کارهای اجرایی: یکی از بزرگترین شکاف‌های پیمان اسلو این است که در صورتیکه هر یک از طرفین، در انجام تعهدات خود کوتاهی کند، هیچ راه حلی برای این مسئله در نظر گرفته نشده است.۴) برقراری روابط اقتصادی میان رژیم صهیونیستی و تشکیلات خودگردانی ۵) پیمان اسلو شامل مقرراتی برای حضور دایمی پلیس فلسطین در تمامی گذرگاه‌های مرزی است ۶) انجام مذاکرات پیرامون منابع آبی ۷)  مجوز عبور بین غزه-کرانه باختری: جابه جایی مردم وکالاهای مورد نیاز آنها، جزوی از پیمان اسلو به شمار می‌رفت۸) طبق پیمان اسلو، غزه و کرانه غربی دارای یک موجودیت واحد هستند. ۹) ارتباطات: یکی از شروط مندرج در پیمان اسلو، ایجاد یک کمیته فنی مشترک برای حل و فصل مسایل مربوط به ارتباطات و توسعه های ارتباطی ومخابراتی است.

 پیمان اسلو یا قرارداد اسلو ، یا بیانیه اعلام اصول اولویت‌های موقت دولت خودگردان یا بیانیه اعلام اصول، اولین توافق مستقیم ساف با رژیم صهیونیستی محسوب می‌شود. این پیمان در پی انتفاضه اول فلسطین منعقد شد. این قرارداد گزینه مذاکرات و تعامل را در مقابل مقاومت و مبارزات مسلحانه قرار داد و زمینه تشکیل دولت خودگردان را فراهم نمود.

ساف در پیمان اسلو دولت رژیم صهیونیستی را به رسمیت شناخته و کاربرد خشونت را محکوم کرد. رژیم صهیونیستی نیز ساف را به عنوان نماینده قانونی مردم فلسطینی به رسمیت شناخت و یاسر عرفات اجازه یافت تا به فلسطین بازگردد. پس از امضای توافقنامه های صلح مادرید و اسلو میان گروه فتح به رهبری یاسر عرفات که عملا معنایی جز به رسمیت شناختن رژیم صهیونیستی از سوی فتح نداشت، وچند هفته پس از امضای پیمان‌های صلح اسلو،  پس از ۲۷ سال تبعید، عرفات به غزه بازگشت و از او مانند یک قهرمان استقبال شد یاسرعرفات، محمود عباس و صدها نفر دیگر از شخصیت‌های فلسطینی و چریک‌های پیشین، برای نخستین بار از کشورهای عربی به سرزمین‌های فلسطینی بازگشتند. و تشکیلات خودگردان به رهبری عرفات در بخشهایی از کرانه باختری رود اردن و نوار غزه تشکیل شد تا مقدمه ایجاد دولت مستقل فلسطینی در نوار غزه و کرانه باختری باشد.

امضای این پیمان موجب شد تا یک سال پس از آن جایزه صلح نوبل ۱۹۹۴ به طور مشترک به یاسر عرفات، اسحاق رابین و شیمون پرز  به دلیل برسمیت شناختن یکدیگر و تعهدشان نسبت به برقراری صلح تعلق گیرد.

در سال ۱۹۹۵ پیمان دیگری با نام «موافقتنامه موقت در مورد کرانه باختری و نوار غزه» معروف به پیمان اسلو ۲ به امضای دو طرف رسید. این دو پیمان با نام پیمان‌های اسلو شناخته می‌شوند.

این پیمان، که در عین حال، با مخالفت شدید گروههایی از یهودیان دست راستی نیز رو به رو بود و علت اصلی ترور رابین نیز از همین جا نشات می‌گرفت و از آنجایی که این سازش مورد قبول همگان نبود، دو سال پس از پیمان اسلو و در ۱۳ آبان سال ۱۳۷۴، اسحاق رابین توسط یک یهودی تندرو کشته شد، این حادثه همه را شوکه کرد و ورق ها برگشت. از طرفی از سوی برخی گروههای مقاومت فلسطینی یعنی جنبش جهاد اسلامی و جنبش حماس نیز به دلیل این‌که آن‌را «تضییع حقوق فلسطینیان و نادیده گرفتن آن» می‌دانستند، مورد مخالفت قرار گرفت.

جنبش حماس در مخالفت با قرارداد اسلو به این دیدگاه سیاسی تکیه کرد که این قرارداد استقلال و حاکمیت واقعی و همه جانبه را برای ملت فلسطین به ارمغان نخواهد آورد. مضافا براین قرارداد مزبور از بخشی از اراضی فلسطین چشم‌پوشی می کند و این چیزی است که حماس آن‌را نادیده گرفتن جنبه هایی از باورهای دینی می داند . از این رو حماس همچنان -حتی پس از امضای قرارداد اسلو-آزادسازی کرانه باختری و کامل کردن آزادی نوار غزه را در صدر هدفهای مرحله ای خود قرار داد.

جمع بندی

 با وجود آنکه اکثریتی از هر دو طرف موافق پیمان صلح اسلو بودند، اما افرادی از هر دو گروه آمادگی اجرای مفاد آن را نداشتند و این مسئله هم در خیابان ها وهم در هیات دولت وجود داشت و در سال ۱۳۷۹، بازدید آریل شارون از مسجدالاقصی باعث افزایش تنش میان رژیم صهیونیستیی ها و فلسطینی ها شد و انتفاضه یا خیزش دوم آغاز گردید.

دور جدیدی از خشونت ها آغاز گردید و ناامیدی همه جا را فرا گرفت. . رژیم صهیونیستیی ها برای حفاظت از خود و جدایی از فلسطینی ها، دیوار امنیتی بزرگی را تدارک دیدند. وامید برای صلح به تدریج به فراموشی سپرده میشد اما طی این بیست سال علیرغم فراز و نشیب ها تلاش ها برای رسیدن به توافق جامع و مرضی الطرفینی بین دو طرف منازعه ادامه داشته است و توافقنامه اسلو تمام امید یک نسل برای صلح میان رژیم صهیونیستیی ها و فلسطینی ها بود، کورسوی امیدی که هنوز هم زنده است. وبه نظرهر دو بازیگر رژیم صهیونیستی و فلسطین با توجه به تحولات جدید سیاسی و امنیتی ودفاعی که در منطقه در حال جریانست،بهتر است در راستای منافع مشترک فی مابین خویش حرکت کرده و از برجسته سازی نقاط افتراق و تنش زای خویش به صورت جدی و اراده ای استوار پرهیز نمایند و تلاش نمایند در سایر حوزه های اختلافی به راه حل های حل وفصل مسالمت آمیز منازعات، مبتنی بر گفتگوهای مستقیم دو یا چند جانبه با حضور سایر بازیگران منطقه ای و فرا منطقه ای مبادرت ورزند.

منابع

۱)http://wikiresist.com/?word=%D9%BE%DB%8C%D9%85%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D9%88

۲) http://www.pirastefar.ir/?p=155

۳)

۴)