‌آئین شب چله در لرستان

‌آئین شب چله در لرستان

به گزارش پایگاه خبری گلونی، سیدفرید قاسمی در مجموعه «خرم‌آبادشناخت»، جلد اول «سرگذشت خرم‌آباد» نوشته است: درازترین شب سال را در شهر و دیار ما «شوچله» / شب چله، «اول قاهاره» / اول قاره / اولین شب سرد می‌نامند.

برای برگزاری هرچه باشکوه‌تر ‌آئین شب چله زنان خانه پیشتر خوراکی‌ها و خوردنی‌های گوناگونی تدارک می‌دیدند و بنابر وسع مالی گوسفند، بوقلمون و یا یک مرغ را از مدتی قبل نگاهداری می‌کردند تا پروار شود و در آستانه یلدا سر ببُربند و از گوشتش برای «زیرپلو» استفاده کنند.

در بیشتر خانه‌ها غذای اصلی چلو/ پلوگوشت بود، اما نوع گوشت تفاوت داشت. حتی فرودستان جامعه نیز که قادر به پرداخت بسیاری از هزینه‌ها نبودند، سفره خانه‌هایشان در این شب متفاوت بود و به اصطلاح «شکمی از عزا درمی‌آوردند» بعد از شام، نوبت به «تنقلات» می‌رسید.

‌آئین شب چله در لرستان

آجیل سنتی در ‌آئین شب چله ترکیبی از شاهدانه، فندق، کشمش، کُنجد، گردو، گندم برشته/ «گنم برشته»، «گنم شیر» بود. بعضی خانه‌ها از آجیل‌ها دیگر موسوم به «آجیل بازاری» و تخمه نیز استفاده می‌کردند.

شماری هندوانه و انار را دو میوه اصلی شب چله می‌دانستند و بر این باور بودند که هر کس هندوانه بخورد، در فصل گرما احساس تشنگی نخواهد داشت و انار خون او را تصفیه می‌کند.

برخی هم خوردن هندوانه را در اول زمستان به صلاح نمی‌دانستند. از دیگر آداب همیشگی و فراموش‌نشدنی شب چله تفأل بود.

«فال چل سرو» / چهل سرود و فال‌های دیگر از جمله «فال خاکستر» به همراه شاهنامه‌خوانی، حافظ‌خوانی و نظامی‌خوانی در ‌آئین شب چله لرستان به انجام می‌رسید.

در یک دوره شب یلدانشینی در خانه بزرگ فامیل از آداب شب چله بود. البته روزگاری که خانه‌ها به کاشانه تبدیل نشده بودند و از پشت بام‌ها رفت و آمد صورت می‌گرفت.

یکی از سرگرمی‌های شماری از نوجوانان در شب چله و ‌آئین شب چله شال‌اندازی/ «شال دورکی» بود. ظرفی را به شال یا پارچه‌های گره زده خود می‌بستند و روانه حیاط خانه دیگران می‌کردند. برای این‌که صاحب خانه بداند که شال‌اندازان بر سر دیوار خانه‌اش منتظر احسان او هستند، هم‌آوا می‌خواندند:

امشو اول قاره خیرد هونت/ حونت بواره

نون و پنیره و شیره کیخا هونت/ حونت نمیره

برگردان گفته‌هایشان به فارسی این است: امشب شب یلداست، خیر و برکت به خانه شما ببارد، نان و پنیر و شیره، کدخدا/ صاحب خانه شما نمیرد

پس از این گفته‌ها منتظر می‌ماندند، اگر به خواسته خود می‌رسیدند که باز هم گفته‌های پیشین را تکرار می‌کردند، اما چنانچه با بی‌اعتنایی روبه‌رو می‌شدند، یا بعضی نابخردان شال نوجوانان را آتش می‌زدند و یا خشت و سنگ درون ظرفشان می‌گذاشتند، نوجوانان بی‌درنگ مقصریابی می‌کردند و یکی از چهار سروده دیگرشان را بنابر تشخیص خود می‌خواندند:

1. نون و پنیر و شیره، کیخا هونت بمیره؛
2. نون و پنیر و گزر، کیخا هونت ری و خضر؛
3. نون و پنیر و حلوا، کیخاهونت لنگ والا؛
4. نون و پنیر و کشمش، کیخا وری […] دش.

‌آئین شب چله در لرستان

زمستان، فصل پرافسانه شهر و دیار ما بود که با شب یلدا/ شوچله و آغاز «امیل»/ «چله گپه» شروع می‌شد.

آغاز دوره «امیل» را از یکم دی‌ماه می‌دانستند. دهم بهمن و به روایتی پانزدهم بهمن ماه سرآغاز ورود به دوره «ممیل» / «چله کوشکه» / کوچک بود و می‌گفتند: «چله اشکس»/ چله شکست. چهار و چهار هشت روز دهه میانی بهمن را در برمی‌گرفت.

اعتقاد بر این بود که ۱۵ بهمن زمین دزدکی نفس می‌کشد و به آن «نفس دوزه» / «نفس دزده» می‌گفتند. «امیل و ممیل» را دو برادر می‌دانستند که «ممیل» برادر کهتر برای «امیل» خط و نشان‌های بسیار می‌کشد، چون نفس زمین در دوره او دزدکی نیست و آشکار است.

البته در افسانه «امیل و ممیل» که روایت‌های گوناگونی دارد، بدنه جامعه «ممیل» را دیوانه‌وار، بی‌تعادل و غیرقابل اعتماد می‌دانند و شش روز پایانی دوره او را «ششله» می‌نامند که هوا ثابت ندارد، گاه شبیه زمستان و لحظه‌هایی بهارگونه است.

پایان پیام