تاریخ هشت گنبد تهران
تاریخ هشت گنبد تهران
به گزرش پایگاه خبری گلونی، وقتی از ایستگاه مترو که در دل میدان حسن‌آباد است پا به بیرون می‌گذاری و وارد میدان می‌شوی، قبل از هر چیز، هشت گنبد که در چهارگوشه میدان خودنمایی می‌کند توجه‌ات را جلب می‌کند، اما شاید قبل از آنکه ناخودآگاه به یاد دوران قدیم بیفتی، حس می‌کنی در دوران رنسانس ایتالیا هستی اما بلافاصله بوق‌های سرسام‌آور ماشین‌های اطراف میدان و هوای آلوده، تو را از این حال و هوا بیرون می‌کشد. اینجا میدان حسن‌آباد یا هشت گنبد با سابقه‌ای بیش از ۸۰ سال است که به سبک معماری کاملا غربی که هیچ نسبتی با معماری سنتی ایرانی ندارد، برپا شده است و-تناقض سنت غرب و شرق در این مکان به خوبی دیده می‌شود.
این میدان با چهار ساختمان قرینه که به‌گونه‌ای منحنی شکل ساخته شده با هشت گنبد مدور، محصور شده که در تقاطع خیابان امام خمینی (سپه سابق) و وحدت اسلامی واقع شده است. انتهای تمام خیابانهایی که به میدان حسن‌آباد منتهی می‌شود سنگفرش شده که نظیرش را کم دیده‌ایم و همچنین زیرگذری جهت تردد خودروها تعبیه شده است. اطراف میدان را مغازه‌های قفل‌فروشی، ابزار و یراق‌آلات در برگرفته و در سمت جنوبی میدان نیز بورس سیسمونی و کاموا فروش‌ها و در قسمت شمالی مرکز فروش مبلمان اداری و لوازم چوبی است. در واقع حالا این میدان، میدانی است با ابعاد مختلف تجاری، اداری و تاریخی.
تاریخ هشت گنبد تهران
قبرستان حسن‌آباد
در قسمت چپ ـ شمال غرب ـ این میدان، قبرستان قدیمی‌ای قرار داشت که در وبای عام تهران در ۲۵ محرم سال ۱۳۱۰ قمری تماماً پر از اجساد فوت‌شدگان شد. از جمله این فوت‌شدگان، میرزا رضا کلهر بود. بعدها این قبرستان را تخریب و به جای آن «اداره اطفائیه تهران» شکل گرفت. اطفائیه تهران که به وسیله روس‌ها در خیابان ری، سه‌راه امین حضور، گاراژ حسینی، راه‌اندازی شده بود، در سال ۱۳۱۱ شمسی به این محل انتقال یافت و بلدیه آن را تحت نظر گرفت.
از یکی از کفاشانی که در یک گوشه میدان مشغول به کار بود، پرسیدم چه خاطره‌ای از این میدان داری؟ با دست اشاره به آتش‌نشانی کرد و گفت:«آنجا را می‌بینی، قبل از اینکه آتش‌نشانی شود قبرستان بود و در کنارش یک حمام که می‌گفتند جن‌ها در آنجا رفت‌وآمد دارند. من کوچک بودم و یکی، دو باری به این حمام رفتم. البته با چشمان بسته، خدا رو شکر که چیزی ندیدم ولی صداهایی شنیدم که بعدا به دلیل حضور مداوم جن‌ها، حمام را بستند.» در واقع داستان حضور این جن‌ها در حمام موجود در میدان به‌گونه‌ای بود که هیچ‌کس حاضر نمی‌شد، پس از غروب آفتاب به این حمام برود .
تاریخچه میدان حسن‌آباد
کمتر کسی می‌داند که قبل از احداث این میدان تاریخی، باغ بزرگی در این محوطه قرار داشت که متعلق به میرزا یوسف آشتیانی بود. وی بعد از گسترش یافتن تهران، آن منطقه را به نام پسرش، حسن، حسن‌آباد نامگذاری کرد که این وجه تسمیه نامگذاری حسن‌آباد است. هر چند که قبل از آن این محله به هشت‌گنبد معروف بود. در حسن‌آباد چهار ساختمان به شکل قرینه توسط قلیچ باقلیان تحت نظارت معمار و مهندس برجسته ارمنی‌تبار لئون‌تادوسیان به سبک معماری غربی ساخته شده است. پس از فوت آشتیانی، ورثه این ملک را تکه‌تکه کرده و به مردم فروختند، به طوری که فقط در دل محله مسکونی حسن‌آباد دو چهارراه کوچکی از آن باقی ماند.
جلال فرهمند در ماهنامه الکترونیکی بهارستان درباره این میدان می‌نویسد: «نگرش غرب‌گرایانه حکومت در سبک‌های معماری ایرانی نیز نفوذ یافت، یعنی سبک معماری ساختمان‌های گنبدی. مشابه این معماری در ساختمان بزرگ تخریب شده تلگرافخانه در میدان توپخانه، میدان مخبرالدوله، بانک تجارت(بازرگانی سابق) اصفهان و چند بنای دیگر دیده می‌شود. میدان حسن‌آباد به سال ۱۳۰۹ در چهارراه حسن‌آباد سابق به بهره‌برداری رسید. میدانی دایره شکل به شعاع ۴۵ متر ومساحت ۶۳۸۵ متر .
او¬ درباره تاریخچه این میدان می‌نویسد: «میدان حسن‌آباد از ابنیه دوره پهلوی اول است و تا قبل از طرح توسعه تهران چهارراهی کوچک بود. منطقه حسن‌آباد که ناحیه شمال غرب آن روزهای طهران به شمار می‌آمد… معابر این محله مانند سایر معابر طهران کم‌عرض و پیچ در پیچ بود. پس از تغییر سلطنت قاجار، رضا پهلوی به خیال خود می‌خواست سریعاً از راه میان بر، ایران را به تمدن برساند. یکی از این فعالیت‌های سریع و میان بر در طهران انجام شد. وی یکی از خشن‌ترین افسران خود یعنی سرتیپ کریم آقا بوذرجمهر را برای اصلاح تهران به شهرداری برگمارد. او می‌بایست طهران قجری را به تهران پهلوی تبدیل می‌کرد. بوذرجمهر که بویی از احساس و لطافت نبرده بود با هرچه آثار قدیمی مخالف بود. طهران خود با توجه به سابقه اندکش بهره‌چندانی از ساختمان‌های زیبا نداشت. ولی همین تعداد اندک هم به دست این موجود نیست و نابود شد. تخریب دروازه‌های دوازده‌گانه تهران، تکیه دولت و…
وی تنها خط راست را می‌شناخت و تهران را با خطوط خیابان‌های شمالی و جنوبی قطعه قطعه کرد. به هرحال این میدان غربی، در زمان بوذرجمهری ساخته شد و بعد از انقلاب هم نامش تغییر کرد اما دوباره به نام قبلی خودش، حسن‌آباد برگشت. این حسن‌آباد بودنش هم وجه تسمیه‌ای دارد که نصرالله حدادی درباره‌اش در «طهران قدیم» می‌نویسد: «میرزایوسف مستوفی‌الممالک، اراضی بالادست محله سنگلج را تا فاصله بالای آب کرج در تیول خود داشت. او بخشی از آن را به پسرش «حسن مستوفی‌الممالک» بخشید و باغ حسن‌آباد، واقع در همین حوالی میدان حسن‌آباد ساخته شد. در بالادست میدان، یوسف‌آباد شکل گرفت و در انتها به محله بهجت‌آباد که اقلیت ارامنه در آن زندگی می‌کردند، ختم می‌شد که تماماً جزو مایملک میرزا یوسف مستوفی الممالک بود.
تاریخ هشت گنبد تهران
در اوایل دهه ۱۳۵۰ یکی از گنبدهای میدان هشت گنبد ، تخریب و به جای آن بانک ملی در ضلع شرقی آن شکل گرفت. سال ۱۳۸۰، شهرداری منطقه ۱۲، شکل شماتیکی از گنبد را بازسازی کرد تا نمای میدان حفظ شود. این میدان در دهه۴۰ به کوشش دکتر مهدی ملک‌زاده، تندیسی از ملک‌المتکلمین از مبارزان مشروطه که به دستور محمدعلی شاه کشته شده بود در این میدان نصب شد بود که به علتی نامشخص به انبار پارک‌شهر انتقال یافت و پس از چندی که آهنگ برپایی دوباره آن برخاست، روشن شد که تندیس ناپدیده شده است.
به تازگی ساختمان‌های دورتادور میدان که در وضع بدی به سر می‌بردند مرمت شده و این میدان شکوه نخستینش را تا اندازه‌ای بازیافته است. ساختمان‌های قدیمی بخش جنوب‌شرقی میدان که شبیه سازه‌های سه سوی دیگر میدان بوده‌اند در دوره‌ای تخریب شده و ساختمانی با نمای نوین تمام‌شیشه‌ای به جای آن ساخته شده است. این ساختمان متعلق به بانک ملی ایران است. تازگی‌ها در پی بازسازی بناهای این میدان در جلوی ساختمان نوین بانک، سازه‌ای نمایشی شبیه سازه‌های قرینه‌ای که در طرفین دیگر وجود دارند ساخته شده است تا تمامیت فضای معماری میدان تا حدی بازگردد. در طی بازسازی این میدان تاریخی، تمام خیابانهایی که به میدان وارد می‌شده‌اند، سنگفرش شده و گذر خودروها از آن ممنوع گردیده است و عبور و مرور خودروها تنها از طریق زیرگذر شمال به جنوب آن که خیابان حافظ را به خیابان وحدت اسلامی متصل می‌کند، انجام می‌گیرد. میدان حسن‌آباد امروزه با یک ایستگاه مترو با بقیه نقاط شهر ارتباط دارد.
تاریخ هشت گنبد تهران
قرار گرفتن این میدان در خیابان حافظ باعث شده که این محله حالا از شلوغ‌ترین مکان‌های شهر باشد چرا که جدا از مردمی که برای خریدهای گوناگون به آنجا می‌آیند، بسیاری هم از طریق این خیابان و این میدان به سوی مناطق جنوبی شهر می‌روند.
چند سال پیش بورس اصلی لوازم و مبلمان چوبی و اثاثیه اداری در نزدیکی میدان حسن‌آباد بود که حالا چند منطقه را به عنوان رقیب خود می‌بیند. بورس تهیه لوازم و لباس‌های نظامی و ارتش و بورس تهیه ابزارآلات و یراق و هرگونه وسایل مکانیکی و صنعتی هم در نزدیکی این میدان واقع است که مشتریان بسیاری را به خود جلب می‌کند و این دلیل شلوغی آن است. حالا هشت گنبد مشهور این میدان که زمانی در خطر تخریب قرار داشتند جزو آثار فرهنگی و باستانی ثبت شده‌اند و حالا قرار است که تمام اماکن مرتبط با این گنبدها تحت حفاظت و نظارت قرار بگیرند.
نورپردازی میدان حسن آباد در شب جلوه ای ویژه به این میدان تاریخی شهر تهران بخشیده است. فضای سنگفرش، نزدیکی ایستگاه مترو و حال و هوای میدان همه به یک شهر و شهروند متمدن لبخند می زنند.
پایان پیام
عضو اینستاگرام گلونی شوید و اخبار روز ایران و جهان را دنبال کنید.
تاریخ هشت گنبد تهران
گزارش‌گر: فریبا توکلی
کد خبر : 51485 ساعت خبر : 7:27 ق.ظ