از مرمت بی‌قاعده تا نم‌زدگی

در این میان با وجود این‌که میراث فرهنگی استان لرستان همواره گزارش‌هایی مبنی بر میزان بازدید از این قلعه تاریخی را منتشر کرده اما در کنار استفاده از قلعه به عنوان یکی از جاذبه‌های گردشگری استان نه تنها اقدامی برای مرمت و صیانت از بنا نشده بلکه نسبت به جان بازدیدکنندگان که ممکن است به دلیل غیرقابل پیش‌بینی بودن بلایای طبیعی (زلزله) دچار آسیب شوند، نیز توجهی نکرده است.

نکته حائز اهمیت این است که مدیرکل امور پایگاه‌های جهانی و مسئولان میراث فرهنگی در صحبت‌هایشان بر رفع تمام مشکلات از مدتها پیش تاکید دارند. به طوریکه عزیزی -مدیر امور پایگاه‌های میراث جهانی- یکی از اقداماتی که در این چند سال اخیر صورت گرفته را طرح استحکام‌بخشی و صرف بودجه برای آزادسازی قلعه معرفی کرده است و این در حالی است که آنچه باعث نگرانی همگان شده، آسیب‌هایی است که در پی اتفاقاتی چون زمین لزره برای این بنا رخ می‌دهد.

همچنین با این‌که پویشی با عنوان حامیان فلک‌الافلاک نیز با بررسی روند ۱۶ ساله مرمت‌های غیراصولی، تخریب قریب‌الوقوع را یادآور شده، اما مسئولان میراث فرهنگی با غیرکارشناسی و غیرفنی خواندن هشدارها سعی دارند تا روندی که پس از تخریب بناهای تاریخی همچون خانه نائل در اصفهان در پیش می‌گیرند را ادامه دهند که البته نوش‌دارویی پس از مرگ سهراب است.

در این بین باید به پرونده ثبت جهانی فلک‌الافلاک در یونسکو نیز اشاره داشت که نیاز به صیانت از ابنیه تاریخی را دوچندان می‌کند. در این بخش هم با این‌که مسئولان درباره ضوابط به ثبت رسیدن یک بنای تاریخی اطلاعات کافی دارند اما نوع پاسخگویی و عادی جلوه دادن شرایط نشانه دیگری از عدم توجه نسبت به هشدارها است.

ساناز رباطی که یکی از فعالان حوزه میراث فرهنگی استان لرستان است به خبرنگار فرهنگی آنا گفت: از آنجا که قسمت‌های زیادی از قلعه فلک‌الافلاک دچار نم‌زدگی و رطوبت شده، این بنای قدیمی نیاز به مرمت و بازسازی دارد.

وی اظهار کرد: میزان رطوبت وارده به بنا تا حدی است که با زلزله‌ای حتی با ریشتر کم هم این قلعه دچار ریزش خواهد شد.»

وی ضمن تاکید بر این‌که هر بناهای تاریخی با توجه به قدمتی که دارد نیازمند بازسازی است، بیان کرد: از آنجا که قلعه فلک‌الافلاک از بهترین معماری‌های جهان برخوردار است، باید توجه بیشتری به حفظ و نگهداری آن داشت.

رباطی اصلی‌ترین و بزرگترین مشکل موجود این بنای تاریخی مرمت و استحکام‌بخشی آن معرفی کرد و افزود: به علت این‌که اعتبارات استانی کافی نیست و در اعتبارات ملی هم بودجه‌ای برای صیانت از این قلعه اختصاص داده نمی‌شود، فلک‌الافلاک از سالها پیش در وضعیت نامساعدی قرار گرفته است.

این فعال میراث فرهنگی در اشاره به آزادسازی حریم این قلعه که از سالهای گذشته آغاز شده تشریح کرد: بخشی از فضای اطراف قلعه که در اختیار ارتش بود آزاد شده و در این میان مسئله محدود به فضایی است که در اختیار سپاه قرار دارد. طبق توافق‌های پیشین قرار بود وزارت جهار کشاورزی معادل فضایی که سپاه در این بخش دارد، زمینی اعطا کند و طبق صحبت‌های بعدی مقرر شد تا زمین مورد نظر در باغ گیاه‌شناسی خرم‌آباد باشد که این امر از سوی وزارت جهاد کشاورزی مورد تایید قرار نگرفت.

وی در خصوص ثبت جهانی فلک‌الافلاک که از مدتها پیش پرونده‌اش ارائه شده نیز بیان کرد: برای به ثبت رسیدن در گام نخست نیاز است تا ساماندهی قلعه به سرانجام رسد، بنابراین علی‌رغم آزادسازی حریم، باید استحکام بخشی فلک‌الافلاک را نیز در نظر گرفت. برای ثبت جهانی این قلعه مدت زمان زیادی را انتظار کشیده‌ایم و از آنجا که این بنا ظرفیت‌ به ثبت رسیدن را دارد باید اول به حفظ آن توجه کنیم تا با قرار گرفتن در فهرست میراث جهانی بتوانیم گردشگری استان را رونق بخشیم.

لازم به یادآوری است، فلک‌الافلاک قلعه‌ای تاریخی در مرکز شهر خرم‌آباد در استان لرستان است و به‌نام قلعه دوازده برجی نیز شناخته می‌شود. این بنا بر فراز تپه‌ای مشرف به شهر خرم‌آباد و در نزدیکی رودخانه، در مرکز شهر قرار گرفته و چشمگیرترین اثر تاریخی و گردشگری درون این شهر است. تاریخ ساخت این قلعه به دوره ساسانیان باز می‌گردد و به‌شماره ۸۸۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است. این اثر ارزشمند، در سال ۱۳۵۴ با راه‌اندازی موزه مردم‌شناسی و مفرغ‌های لرستان به‌موزه تبدیل شد.

در سال‌های اخیر با مرمت نمای بیرونی و داخل قلعه موزه‌های باستان‌شناسی، مردم شناسی، آزمایشگاه مرمت اشیا، مرکز فروش تولیدات فرهنگی و چایخانه سنتی در این مجموعه فرهنگی تاریخی راه‌اندازی شده ‌است. احداث بنا بر فراز صخره‌های سنگی و اشراف کامل آن بر دره تاریخی خرم‌آباد و نیز جاری شدن چشمه پر آب گلستان از دامنه شمالی تپه از ویژگی‌های اصلی بنا به‌شمار می‌آیند.

از سوی دیگر نزدیکی بنا با غارهای پیش از تاریخ دره خرم‌آباد و دیگر آثار دوران تاریخی مانند سنگ نبشته، مناره آجری، آسیاب گبری، پل شاپوری و گرداب سنگی بیانگر پیوستگی تاریخی قلعه با آثار یاد شده است. در نیمه ابتدایی سال ۱۳۸۹ فصل اول مرمت قلعه فلک‌الافلاک با هدف حفاظت و مرمت این اثر باستانی از طرف سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان لرستان به اتمام رسید. در این طرح مرمت آب‌روهای کف حیاط با سنگ تراشیده شده به ضخامت ۶ سانتی‌متر، بندکشی و تعویض آجرها، دوباره چینی کنگره‌های تخریب شده و قوس طاق‌های قلعه و همچنین مرمت مهار در و پنجره‌های ورودی قلعه به اتمام رسید.

پایان پیام