آشنایی با شعر ملاحقعلی سیاهپوش+زبان مادری در رادیو گلونی

پایگاه خبری گلونی، علی باجلان: اگر چه همه روزها، روز زبان مادری است و باید همه روز و در همه حال زبان مادری را پاس داشت اما در تقویم جهانی و از سال ۲۰۰۰ روز ۲۱ فوریه به همت یونسکو به نام «روز زبان مادری» نامگذاری شده است تا از زبان هایی که در حال انقراض هستند حمایت شود.

دلیل نامگذاری این روز کشته شدن پنج دانشجو در ۲۱ فوریه ۱۹۵۲ بود که خواهان به رسمیت شناختنِ زبان بنگالی یه عنوان زبان رسمی یکی از ایالت های پاکستان (بنگلادش کنونی) بودند. هدف از این نامگذاری حمایت از گوناگونی زبان ها ورواج دادن آموزش زبانهای مختلف بود.

یکی از عناصر و ستون‌های بنیادین هویت و فرهنگ هر سرزمین، زبان بومی آن منطقه است. اگر زبان نباشد، موسیقی آن منطقه نیز بی‌روح خواهد شد و فرهنگ و آداب و رسوم و ضرب‌المثل‌های مرتبط با آن زبان نیز از بین خواهد رفت.

وقتی از زبان‌های مادری صحبت می‌کنیم برخی جبهه می‌گیرند که این زبان نیست و لهجه است یا گویش است. ما در این نوشتار قصد نداریم به تفاوت‌های زبان، گویش و لهجه بپردازیم اما چه زبان، چه گویش و چه لهجه هر کدام حق زندگی دارند و باید به آن ها توجه شود حتی اگر گویشور معدود و اندکی داشته باشند.

پرویز ناتل خانلری در کتاب زبان شناسی و زبان فارسی درباره چند زبانه بودن ایران می نویسد: در عرض فارسی چندین زبان محلی نیز وجود دارد که از آن جمله است: زبان لری، کردی، بلوچی، گیلکی، مازندرانی، تالشی، تاتی، دزفولی، سمنانی و مانند آن‌ها ( ۱۳۶۶ : ۱۴۱).

برخی نیز جبهه می‌گیرند که زبا‌ن‌های بومی تمامیت ارضی ما را تهدید می‌کند و خطر تجزیه‌طلبی را در پی دارد، در صورتی که این گونه نیست و این خیالی خام است! آن چه که تمامیت ارضی ما را تهدید می‌کند و ایران را چند تکه می‌کند حذف و نپذیرفتن تنوع‌ها و گوناگونی‌ها و احترام نگذاشتن به قومیت‌ها و زبان‌های بومی است.

برخی نیز معتقدند که زبان‌های بومی شکل اشتباه و شکسته شده زبان رسمی است و زبان‌های بومی از آن گرفته شده و به مرور زمان دگرگون شده است!

ناتل خانلری در این باره می نویسد‌: «این تصور خطای محض است. زبان ادبی و رسمی نیز یکی از لهجه‌های مختلف است که از یک زبان اصلی منشعب شده‌اند و با آنها نه رابطه پدری بلکه نسبت برادری دارد. لهجه‌های لری و سمنانی و بلوچی از فارسی دری مشتق نشده‌اند ، بلکه همه آنها در عرض یکدیگرند و اصل واحدی دارند که به حکم تحول زبان از آن منشعب شده و هر یک به طریقی تغییر یافته‌اند» ( همان : ۱۴۵ )

برای حفظ و پاسداشت زبان مادری چه می‌توان کرد ؟

توجه به زبان مادری باید از خانواده و پدر و مادر و از کودکی آغاز شود تا زبان بومی در وجود کودک نهادینه شود.

با بی توجهی‌ای که صدا و سیما، آموزش و پرورش و دیگر نهادها و رسانه‌ها به زبان مادری دارند تنها راه یادگیری زبان مادری دامان خانواده است که اگر ما هم فرزند خود را از این نعمت محروم سازیم شاید فرزند ما دیگر نتواند زبان بومی خود را با زیرو‌بم‌ها و اصطلاحات اصیل یاد بگیرد.

زبان‌های بومی در طول تاریخ و پس از ایجاد حکومت‌های مرکزی مقتدر در حاشیه قرار گرفته‌اند و دولت‌ها نیز از طریق آموزش و پرورش و رسانه‌ها سعی در تضعیف هویت ها و فرهنگ بومی داشته‌اند.

ناتل خانلری که خود معتقد به چند زبانه بودن ایران است در سال ۱۳۲۵ در مقاله‌ای می‌نویسد: «در همه جای جهان لهجه های محلی در اثر شیوع تعلیم و تربیت و کثرت ارتباط مادی و معنوی میان نواحی مختلف یک کشور به تدریج ضعیف می‌شود و زبان رسمی کشور شایع و رایج می‌گردد و جای آنها را می‌گیرد»، ( ناتل خانلری ، چاپ دوم ۱۳۷۷ ج۲ :۹۰ ) و اعتقاد به تضعیف زبان‌های محلی و ترویج زبان رسمی را دارد.

در آموزش و پرورش نیز که پس از خانواده دومین نهاد آموزشی کودکان و نوجوانان است توجهی به زبان مادری نمی‌شود.

در اصل پانزدهم قانون اساسی آمده است‌:

استفاده از زبان‌های محلی و قومی در مطبوعات و رسانه‌های گروهی و تدریس ادبیات آنها درمدارس در کنار زبان فارسی آزاد است.

اگر چه درسال‌های اخیر صفحه‌هایی سفید به عنوان درس آزاد (ادبیات بومی) به کتاب‌های درسی فارسی افزوده است اما این صفحات سفید خالی که در بیشتر موارد تدریس نمی‌شود و سفید می‌ماند حق و دِین ادبیات بومی را ادا نمی‌کند.

تولید شعر، داستان و دیگر تولیدات ادبی و هنری نیز از راه‌های حفظ زبان‌های بومی است که هنرمندان وادیبان باید به این مهم توجه داشته باشند.

در پایان روز زبان مادری را به تمام ایرانیان به ویژه هم تباران خود تبریک می‌گویم و امیدوارم زبان‌های لکی، مینجایی،بختیاری و دیگر زبان‌های مردم لر زنده و پویا و بر زبان فرزندان این سرزمین جاری باشد.

منابع:
ناتل خانلری،پرویز.(۱۳۶۶).زبان شناسی وزبان فارسی.تهران:انتشارات طوس

ناتل خانلری،پرویز.(چاپ دوم:۱۳۷۷)ّ.هفتادسخن ج۲٫تهران:انتشارات طوس

زونواری چیست؟

بردین دهقانی در رادیو گلونی به شرح شعری از دیوان ملاحقعلی سیاهوش پرداخته است و با زبان لکی ما را به دیار لرستان فیلی برده است:

پایان پیام