بررسی سابقه نفوذ زبان فارسی در کشورهای شرق آسیا

به گزارش پایگاه خبری گلونی، خانم حافظه ایزاهانید، دانشجوی زبان فارسی در مالزی، به تازگی در روزنامه «بریتاهاریان» این کشور، مقاله‌ای تحت عنوان «زبان فارسی؛ ابزار دیپلماسی و رسمی منطقه مالایو در دوران باستان» نوشته و در آن به نتایج تحقیقات تازه‌ای که با موضوع میزان و سابقه نفوذ این زبان در شرق آسیا انجام شده، پرداخته است.

این مقاله که متن ترجمه شده آن برای انتشار در اختیار مهر قرار گرفته، در زیر از نظر مخاطبان می‌گذرد:

تا قرن ۱۸ میلادی زبان فارسی به عنوان زبان رسمی و دیپلماتیک در دنیای مالایو مورد استفاده قرار می‌گرفت. گفته می‌شود روابط ایران با منطقه مالایی نیز از زمان پادشاهی پاسای برقرار بوده است. با این حال، در مورد نقش مهم زبان فارسی در توسعه دنیای مالایی خیلی زیاد شناخته شده نیست، چون تاکنون تحقیقات کمتری در مورد آن انجام شده است.

پروفسور دکتر اندرو پیکاک، استاد مطالعات غرب آسیا و تاریخ اسلام در دانشگاه سنت اندرو اسکاتلند، می‌گوید در مطالعات تاریخی پیرامون توسعه جهان مالایی، اغلب به پیوند و نقش زبان عربی به عنوان زبان دوم مهم پس از زبان مالایی اشاره می‌شود؛ «اگر زبان مالایو به عنوان زبان مشترک و میانجی برای تمام جهان مالایی در نظر گرفته شود، کاربرد زبان عربی بر گسترش اسلام بیشتر متمرکز است».

بنا به گفته او در ارائه مقاله «تابش نور جدید بر زبان‌های خاورمیانه در آسیای جنوب شرقی مدرن» که در مؤسسه طبیعت و تمدن مالایی دانشگاه ملی مالزی UKM و با حضور دکتر محمد نسرین محمد نصیر، رئیس مرکز تحقیقات دستنوشته‌های مالایی ارائه شد، آمده است که: «با این حال، مطالعات من تصویر پیچیده تری را نشان می‌دهد و آن غلبه و استفاده از زبان فارسی است که در عرصه مقررات و دیپلماسی غالب بوده است».

پیکاک می‌گوید: «با این حال، اسناد موجود به زبان فارسی در جهان مالایی نادیده گرفته شده است، زیرا اکثر دانش‌پژوهان در آسیای جنوب شرقی بیشتر روی زبان عربی متمرکز شده‌اند، خصوصاً در مسئله مربوط به نفوذ آسیای غربی در جهان مالایی».

در این مقاله، پیکاک به پنج نامه و سندی که در حال حاضر در خارج از جهان مالایی از جمله کتابخانه‌های بریتانیا در لندن، دانشگاه لیدن هلند، آرشیو دولت جمهوری ترکیه در استانبول و آرشیو شرکت هند شرقی نگهداری می‌شوند، اشاره می‌کند که یکی از آنها نامه‌ای است از یک فروشنده در شهر پینانگ به نام تونکو مودا محمد سعت به فرانسیس لایت نوشته شده که تا کنون شناسایی شده است.

وی می‌گوید: «یک نامه بدون تاریخ، اما نوشته شده در قرن هجدهم که به آقای لایت نوشته شده، نشان می‌دهد که نویسنده متخصص زبان فارسی بوده است، زیرا دستور زبان و املای آن بهتر از نامه ای است که در کاخ آچه به فارسی نگاشته شده است».

«نامه‌ای پیرامون شرح چگونگی سقوط مالاکا، نامه دیگری است که اهمیت زبان فارسی را به عنوان زبان دیپلماسی نشان می‌دهد. نامه‌ای که احتمالاً در مالاکا نوشته شده و برای پادشاه پرتغال ارسال شده که هم اکنون در آرشیو کاخ تامبو لیسبون نگهداری می‌شود. من به صورت احتمالی به پادشاه پرتغال اشاره کردم چون نمی‌توان این موضوع را دقیقاً ثابت کرد، به این دلیل که بالای متن نامه از بین رفته است». وی می‌گوید: «با این حال، این نامه چگونگی سقوط مالاکا به دست پرتغالی‌ها و اتفاقاتی را که در آن زمان رخ داده، توصیف می‌کند».

پیکاک اشاره می‌کند که این نامه هنوز مورد بررسی قرار نگرفته و سخت است توضیح بدهیم که چرا در نامه‌ای که به پادشاه پرتغال نوشته شده، از زبان فارسی استفاده شده است؟ گرچه نویسنده، مالایی نبوده است؛ «این مطالعات نشان می‌دهد که نویسند با آلفونسو آلبوکرک در مالاکا بوده و قبل از اینکه با مقامات دیگر پرتغالی مخالفت کند و دستگیر و تمام اموالش مصادره شود، آن نامه را نوشته تا از پادشاه پرتغال درخواست کند که اموال مصادره شده اش به او بازگردانده شود».

او معتقد است زبان فارسی که در این نامه استفاده شده تحت‌تأثیر زبان مالایی قرار داشته و بدین ترتیب نشان می‌دهد که نویسنده نه تنها مالایی صحبت می‌کرده، بلکه حتی به آن زبان نیز می‌توانسته بنویسد.

پیکاک می‌گوید: «نشانه‌هایی از ادغام زبان مالایی با زبان فارسی در آسیای جنوب شرقی مشاهده می‌شود که با گویش زبان محلی فارسی مطابقت دارد». او اضافه می‌کند: «نفوذ زبان فارسی در زبان مالایی تعجب آور نیست، زیرا بر اساس یادداشت‌های تام پیرس، در دوران پادشاهی جهان مالایی، از ورود مردم آسیا غربی استقبال بیشتری شد. مطالعه نقش زبان فارسی در جهان مالایی بسیار جالب است زیرا استفاده از آن تنها به مسلمانان و همچنین غیر مسلمانان محدود نمی‌شود. حتی از آن در مکاتبات بین المللی نیز استفاده می‌شد. علاوه بر این، زبان فارسی یک زبان رسمی در هند نیز بوده است».

وی افزود: «در ترکیه هم زبان فارسی به عنوان زبان دوم مورد استفاده بوده است که معمولاً برای نوشتن آثار ادبی استفاده می‌شد». در همین حال، محمد نسرین گفت: «برای مطالعه تاریخ جهان مالایی، اساتید باید علاوه بر زبان مالایی، به زبان‌های فارسی، عربی و ترکی، سه زبان اصلی نیز آشنا باشند. تاکنون مطالعات دقیقی درباره میزان نفوذ زبان فارسی در منطقه مالایا صورت نگرفته، اما مشخص شده که زبان میانجی در میان تجار بوده است».

وی گفت: «تأثیر زبان فارسی در آچه به دلیل روابط نزدیک بین آچه و ایران، قوی‌تر بوده است».

منبع: مهر