مناره خرم آباد از آل بویه تا امروز

مناره خرم آباد برجای مانده روزگار آل بویه / بویهیان / دیلمیان (۳۲۳- ۳۸۹ ق) یا به سخن دیگر دوره اسلامی است.

به گزارش پایگاه خبری گلونی، سیدفرید قاسمی در کتاب «سرگذشت خرم‌آباد» نوشته است: 

مناره: میل/ مناره خرم آباد برجای مانده روزگار آل بویه / بویهیان / دیلمیان (۳۲۳- ۳۸۹ ق) یا به سخن دیگر دوره اسلامی است. گرداگردش اما ویرانه‌ها و دیواره‌هایی از بنایی پیش از اسلام که شاید آتشکده بوده، به دست آورده‌اند. گروهی این مناره را در شمار مناره‌هایی که در راه تیسفون (پایتخت زمستانی شاهان اشکانی و ساسانی) به اصفهان بنا کرده‌اند، می‌دانند و عده‌ای این نظر را رد می‌کنند و بر این باورند که مناره را برای دروازه و یا مرکز شهر شاپورخواست ساخته‌اند. جرح ناتانیل کرزن براساس کتیبه از میان رفته، تاریخ ساخت و شاید بازسازی‌اش را ۱۱۲۳م/۵۱۷ ق آورده است.

تعریف مناره

مناره را واژه‌نامه‌ها چنین تعرف کرده‌اند: «بنایی بلند و استوانه‌ای به عنوان بخشی از مسجد یا مکان متبرک که بر بالای آن اذان می‌گویند» و یا «برجی که برای دیده‌بانی یا رساندن اخبار می‌ساختند و معمولا در آن با روشن کردن آتش، اعلام خبر می‌کردند».

هردو تعریف با مناره خرم آباد همخوانی دارد. کهنسالان را این اعتقاد بود که شهر شاپورخواست مسجدی به نام امام حسن (ع) – مسجد جامع شهر شاپورخواست- داشت و مناره یاد شده به این مسجد تعلق دارد. تاریخ نگاران متقدم نیز بعضی بر این نظر صحه گذارده اند اما برخی از محققان سلف بر این باورند که مناره با تعریف دوم سازگاری بیشتری دارد. نکته جالب توجه آن که خرم‌آبادی‌ها به مناره، منار می‌گویند که به معنای «محل نور» است. گفته می‌شود این بنا پیشتر محل خبرسانی، اذان‌گویی، دیده‌بانی شهر، راهنمای کاروان‌ها و هدایتگر رهگذران بود و همچنین به مفهوم امروزی مرکز اطلاع‌رسانی محسوب می شد که با دود خبرو آتش خبرنقطه‌های دیگر به ویژه دژنشینان شاپور خواست را از رویدادهای بیرون دروازه مطلع می‌کرد. به گزارش سازمان میراث فرهنگی، مناره اکنون با قطر ۵/ ۵ ارتفاعاش به ۲۹ / ۴۵ می‌رسد. ۲۵/۳ از کف زمین تا پایه سنگی، ۲۰ / ۲۶ از روی پایه سنگی تا آخرین نقطه بلندی، درازا دارد

بی‌توجهی به این بنا

پیشتر اما بیش از ۳۵ متر با پیکرهای سه جزئی (پایه، بدنه و تاج) و شاید پنج جزئی (ساق، طوق / گلوگاه ، چتر نعلبکی، تاج و شالوده) بوده که بنابر نوشته‌های متقدمان بر اثر مرور زمان و عامل‌های طبیعی (باد، بارش) اندک اندک فرو ریخت و از ارتفاعاش کاسته شد تا به این اندازه درآمد. البته در این زمینه بازسازی و مقاوم‌سازی‌ها که به وسیله سلجوقیان و سپس اتابکان آغاز شد و تا امروز ادامه دارد را نباید از نظر دور داشت. مصالح پایه چهار ضلعی سنگی و در بنای مناره آجر (۷×۲۵×۲۵) و ملات (خاک ژس، خاکستر، آهک و بعدها گچ) به کار برده‌اند. داخل مناره ستونی استوانه‌ای شکل به قطر ۷۰ سانتی متر قرار دارد که پله‌هایی با حدود ۷۰ سانتی‌متر به دورش می‌چرخد و می‌توان به وسیله ۹۹ پله به بالای مناره راه یافت. ارتفاع در ورودی مناره ۲ متر و ۲۰ سانتی متر و عرض در ۸۰ سانتی متر است که به سوی غرب باز می‌شود. همچنین شش دریچه کوچک و یک دریچه بزرگ برای ورود روشنایی بر پیکره مناره تعبیه شده است.

این مناره در روزگاران گوناگون به ویژه دوره قاجار مورد بی توجهی قرار گرفت. قاجار دیده‌ها نقل می‌کردند که سال‌های پایانی سده سیزدهم خورشیدی که مناره درنداشت یک زن را بستگانش به تقلید از بعضی لحکام سلف به زور از پله ها بالا بردند و به بیرون پرت کردند و جان باخت.

تأسیس اداره‌ها در دوره پهلوی اول سبب شد مناره را به معارف شهر که چندی اداره معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه خرم آباد نام گرفت، تحویل دهند.

احمد نمینی دولتشاهی، سال ۱۳۰۶ گزارش داده که «… نزدیک به پل شکسته شاپوری، مناره استوانه شکل از آجر تراش است که در بنایی آن هنرهایی شده ، ارتفاع حالیه آن تقریبا ۲۶ ذرع است و در داخل برای صعود بر آن پله‌ها ساخته اند. چون قاعده فوقانی آن خراب گردیده، از قرینه می‌توان گفت این مناره در ابتدا سی ذرع ارتفاع داشته، پایه این مناره را محکم تا چند ذرع با سنگ ساخته‌اند. اکنون سنگ‌ها از یکدیگر جدا شده و احتمال خرابی دارد. به عقیده جمعی مؤذنه مسجدی بوده و به نظریه دیگر که نگارنده ‌‌هم بر آن عقیده می‌باشم برای دید‌ه‌بان و برافروختن آتش بوده است. به هرحال به نام حفظ آثار تاریخی مملکت لازم است مختصر تعمیری از بالا و پایین آن بشود تا از آفات مصون ماند. قبرستانی هم در طرف این مناره هست ولی چون تازه بود برای کشف تاریخ بنا فایده ندارد».

مناره از ۱۳۰۴ به بعد

از سال ۱۳۰۴ تا سال ۱۳۴۸ مناره موقوفه قلمداد شد. حتی سال ۱۳۱۷ که امور آموزشی از وقفی مجزا شد و اوقاف به عنوان اداره کل زیر نظر وزارت فرهنگ درآمد، مناره ذیل اوقاف تعریف شد. اوقاف حدود ۴ دهه که مناره را در اختیار داشت دو کار به انجام رساند. نخست آن که پایه سنگی برای مناره ساخت و دوم در نصب کرد. دوره پهلوی دوم، شهرداری خرم آباد گرداگرد مناره بوستان ساخت. دفتر فنی سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران همان روزها گزارش داده است که «تک مناره‌ای است فعلا در وسط پارک شقایق خرم آباد در جنوب شهر فعلی و سرراه خوزستان. ساختمان آن آجری (آجرهای ۲۵×۲۵ با ضخامت ۷ سانتی متر) و مستوى روی پایه ای مکعب شکل ساخته شده، از سنگ های به ابعاد ۴۰×۶۰ و ۵۰×۳۰ سانتی متر. ابعاد پایه ۶ (شمال و جنوب) ۲۸/۶ (شرق و غرب) وارتفاع سه متر، مشخصات مناره عبارت است از ارتفاع ۴۵ / ۲۹ ( ۲۵ / ۳ پایه سنگی و ۲۰ / ۲۶ از روی پایه تا بالاترین حد مترو قطر ۲/ ۵ متر که با ۹۹ پله به منتهی الیه آن ارتباط دارد».

پایان پیام