مصاحبه با دکتر سعیدرضا عاملی در خصوص نقش و جایگاه فضای مجازی ارتباطات سلامت

گفتگویی درباره  ارتباطات سلامت و رسانه.

به گزارش پایگاه خبری گلونی، در شماره چهل‌وچهارم نشریه پندار گفت‌وگویی با دکتر سعیدرضا عاملی انجام شده است که در ادامه می‌خوانید:

• به نظر شما اساسا نقش شبکه‌های اجتماعی در حوزه‌ی ارتباطات سلامت و در زمینه‌ی ارتقاء اگاهی‌های پزشکی مردم چیست؟

شبکه‌های اجتماعی در درجه اول یک سرمایه اجتماعی محسوب می‌شوند که هر مقدار تجربه‌های انسانی و سرمایه انسانی در عرصه‌های خاص و تخصصی به ان اضافه شود، موجب افزایش سرمایه اجتماعی بیشتر خواهد شد. بدیهی است زمانی که ارتباطات مبتنی بر ضوابط اخلاقی و رعایت احترام دیگران و تحمل تفاوت‌ها و تمایزها باشد، خود ایجاد کننده سرمایه فرهنگی و موجب افزایش هوش فرهنگی یک جامعه می‌شود. ضریب هوش فرهنگی یک جامعه بستگی به توانائی تعامل با دیگران و ارتقاء کیفیت ارتباطات دارد. تعاملی که موجب سلامت و تعالی همگانی شود. این یک قاعده کلی است.

در خصوص ارتباطات سلامت باید عرض کنم داده کاوی(datamining) ، ظرفیت‌های نرم‌افزاری، خدمات الکترونیکی سلامت، دسترسی به راه حل‌های پیشگیری، سلامت و درمان را توسعه می‌بخشد و به نوعی اولا موجب افزایش سواد عمومی سلامت و پزشکی می‌شود و در ثانی قدرت نظارتی فرد بر سلامت خود و اطرافیان را افزایش می‌دهد و یک نوع تغییر بنیادین در شاخه‌های مختلف علم از جمله علوم پزشکی محسوب می‌شود.

وقتی اولین عمل جراحی از راه دور در هفتم سپتامبر ۲۰۰۱ توسط پزشکی به نام دکتر گاگنر Dr. Gagner  در نیویورک نسبت به بیماری در استراسبورگ صورت گرفت، نقطه اغازی برای حضور از راه دور (Telepresence) در حوزه جراحی و تحقق جراحی از راه دور(Telesurgery) ) بود و نوعی فرامحلی‌شدن عملیات پزشکی محقق شد. امروز بیش از هجده امر از راه دور در خصوص پزشکی وجود دارد که دامنه ان بسیار گسترده است و در عرصه‌های جراحی از امکان لاپراسکوبی و پزشکی مداخله‌ای بهره می‌گیرد.

ارتباطات سلامت فرصت یا تهدید

• با توجه به امکان سطحی یا اشتباه‌بودن اطلاعات در شبکه‌های اجتماعی و پیام رسان‌ها، این فضا برای حوزه‌ی پزشکی و سلامت، بیشتر یک فرصت به حساب می‌اید یا تهدید؟

اگر سواد اینترنتی افزایش پیدا کند و به سطح “سواد تحلیلی” (Analytical Literacy) برسد، تشخیص خبر درست و غلط تقویت می‌شود. از سوی دیگر حساسیت امر سلامت، رویکرد محتاطانه‌تری را در میان کاربران بوجود اورده خصوصا در جامعه ایرانی که توجه به سلامت و پیشرفت تبدیل به یک ارزش و روحیه اجتماعی و هنجار عمومی شده است، دقت نظر بیشتری در این خصوص وجود دارد.

راه اصولی این است که سازمان‌ها و نهادهای مسئول نسبت به سلامت جامعه پرتال‌های اطلاعاتی و اپ‌های مناسب سلامت را بوجود بیاورند تا مرجع مورد اعتماد مردم شوند.

نقش متخصصان در ارتباطات سلامت

• متخصصان رشته ارتباطات سلامت، در بخش فضای مجازی، چه عملکرد و توانمندی خاصی را می‌توانند در جهت بهبود وضعیت سلامت و توسعه‌ی کشور داشته باشند؟ در صورت نبود چنین افرادی، چه پیامدهایی گریبان‌گیر جامعه خواهد شد؟

با توجه به تحول در مفهوم زمان که منجر به حذف فاصله و به تبع ان بی معنا‌شدن حرکت و سرعت بصورت نسبی شده است، مهم‌ترین تحول، تحول در مفهوم زمان در “رسیدگی‌ها و مراقبت‌های پزشکی” است. تبدیل‌شدن خانه به بیمارستان و رسیدگی‌ها و مواظبت‌ها و مراقبت‌های درمانی از راه دور و شکل‌گیری مفهومی به نام بیمارستان از راه دور (Tel-hospital) را محقق ساخته است و در یک بازتعریف مفهومی دیگر پرستاری از راه دور (Tel-Nursing) را امکان‌پذیر ساخته است.

شکل گیری نرم افزارهای سلامت، مفهوم مراقبت دائمی یا مراقبت ویژه (Intensive Care) بر خط را محقق ساخته است. پس همانطور که می‌بینید ما با تحول بزرگ مواجه هستیم به‌گونه‌ای که در عرصه پرشکی و سلامت تا کنون بیش از هجده خدمت از راه دور که محصول ظهور صنعت همزمان ارتباطات و ظهور اینترنت است، مواجه شده ایم.

ارتباطات پزشک و بیمار

• ایا ارتباطات پزشک و بیمار در فضای مجازی، می‌تواند به‌عنوان یک جایگزین برای ارتباطات میان فردی سلامت در محیط فیزیکی مطرح باشد؟

واقعیت این هست که توسعه فضای مجازی موجب تبدیل مجاز به واقعیت شده است و وقتی عمل جراجی که حضوری‌ترین و فیزیکی‌ترین امر پزشکی است امکان پذیر شده است؛ امکان این جایگزینی بوجود امده؛ منتهی این صنعت یعنی صنعت پزشکی فیزیکی–سایبری یک صنعت گران و دانش مرتبط با این امر یک دانش جدید است که متخصصین مربوطه و تجهیزات ان حتی در کشورهای پیشرفته کم است به‌گونه‌ای که با توجه به کاهش ضریت خطر برای بیمار در پزشکی‌های مداخله‌ای (Interventional Medicine)، امروز در کشورهای اروپایی مثل انگلستان؛ رسانه‌ها از کم‌بودن رادیولوژیست‌های مداخله‌ای(Interventional Radiologists)  که جای جراحان را گرفته‌اند و عمل‌های پیچیده انواع سرطان‌ها و حتی سرطان ریه را انجام می‌دهند؛ اظهار نگرانی می‌کند.

فکر می‌کنم در اینده نزدیک بلوغ دانش پزشکی تحت تاثیر فناوری هوشمند اطلاعات و ارتباطات به جایی می‌رسد که پزشکی امروز، پزشکی سنتی تلقی خواهد شد و دقت عمل پزشکی در همه شاخه‌های ان به مراتب محاسبه‌ای‌تر و داده مبناتر خواهد بود.

تامین حریم خصوصی

• ایا اپلیکیشن‌های موبایلی حوزه‌ی سلامت مانند Samsung Health که به راحتی در دسترس عموم مردم قرار دارد، در بهبود رفتارهای مرتبط با مراقبت سلامتی مردم تاثیر به سزایی داشته‌اند؟ و سبب تغییر سبک زندگی مردم و افزایش سلامت جسمی ان‌ها شده‌اند یا خیر؟

نرم‌افزارها یک مسیر ادامه‌دار (Continuous)  پیشرفت را دنبال می‌کنند. موبایل یک دیوایس ارتباطی است که با انسان همراه می‌شود و امکان انواع گزارش‌ها از سیستم گوارشی، ضربان قلب، میزان کالری مصرف شده و … را محقق می‌سازد و دامنه خدمات الکترونیک ان از نزدیک به صد خدمت متجاوز شده است.

بدیهی است این اطلاعات می‌تواند عامل تشویق‌کننده، کنترل‌کننده و البته فزاینده نگرانی و اضطراب باشد. شاید گام‌های اولیه در سال ۲۰۰۶ در دانشگاه بریستول برداشته شد تا موبایل به‌عنوان یک ابزار مراقبتی سلامت مورد استفاده قرار گیرد. از انجا که موبایل یک دیوایس ارتباطی همراه و همه جا حاضر است؛ می‌تواند یک سیستم اعلام خطر (Alarming) و در عین حال می‌تواند تبدیل به یک پرونده سلامت و پزشکی فرد شود.

باید توجه کرد که نرم‌افزارهای سلامت یک مجموعه خدمات دارند که وارد حوزه‌های بسیار خصوصی فرد می‌شوند که دسترسی به اطلاعات ان مخاطره انگیز است. لذا تامین حریم خصوص برای استفاده از این خدمات یک پیش شرط مهم است.

ریسک تلفن همراه در ارتباطات سلامت

از طرفی تلفن همراه نیز خود ریسک‌های زیادی را برای سلامت ایجاد می‌کند و الکترو مغناطیس‌های ناشی از امواج تلفن همراه خطرزایی‌های زیادی را بوجود می‌اورد که اژانس بین‌المللی تحقیقات درباره سرطان (IARC) وابسته به سازمان جهانی بهداشت از سرطان‌زا بودن ان صحبت می‌کند و تحقیقات جدید را موید ان می‌داند.

همچنین تهدیدهای دیگر مثل افزایش ناباروی و سردرد‌های مزمن نیز با تحقیقاتی مورد تایید قرار گرفته است. لذا فناورها ضمن اثار مبارکی که برای زندگی دارند خود می‌توانند موضوع خطرزائی‌های جدی باشند که باید بدان توجه داشته باشیم.

خصوصا با توسعه دیوایس‌های الکترومغناطیس و بوجودامدن اینترنت همه چیزها که دیوایس‌های ارتباطی را به ادم‌ها، اشیاء، اطلاعات و فرایندها متصل می‌کند، دامنه و شعاع حضور این دیوایس الکترونیک را فراگیرتر می‌کند و عرصه نظام فراگیر کامپیوتری (Pervasive Computing System) را توسعه می‌بخشد.

به هر حال باید هوشیارانه موضوع را دنبال نمود و امیدوارم بتوانیم با نگاه منطقی و عقلانی به فناوری‌های ارتباطی، استفاده بهینه‌ای از ظرفیت‌های فناوری‌های جدید داشته باشیم. در عین حال هدف را باید تامین سلامت جسمی و روحی و به تعبیری تامین سلامت متعالی قرار داد و فناوری‌های را مشروط مورد استفاده قرار داد.

پایان پیام