نکات مثبت و کاستی‌های کاربردهای رد پای آب و استانداردهای حسابداری آن

نکات مثبت و کاستی‌های کاربردهای رد پای آب و استانداردهای حسابداری آن

به گزارش پایگاه خبری گلونی، اندیشکده تدبیر آب ایران جزوه‌ای منتشر کرده است با نام رد پای آب: راهگشا یا مانع؟

این مقاله ترجمه‌ای است از:

Water footprint: Help or hindrance? Chapagain, A.K. and Tickner, D. 2012. Water Alternatives 5(3): 563-581

این ترجمه را در چند بخش در گلونی بخوانید:

 نکات مثبت و کاستی‌های کاربردهای رد پای آب

به نسبتی که تجربه استفاده از تحلیل رد پای آب افزایش یافته، بحث درباره مزیت‌ها و کاستی‌های آن نیز افزایش پیدا کرده است. بخشی از این بحث را می‌توان در نوشتارهای موجود یافت.

نکات مثبت و کاستی‌های کاربردهای رد پای آب و استانداردهای حسابداری آن

در گفت و گوهای غیر رسمی در کنفرانس‌ها، جلسات و نشست‌ها نیز مطالب مهمی از این دست رد و بدل شده است. این گفتمان را می‌توان در چهار پرسش زیر دسته‌بندی کرد:

۱- آیا تدوین استانداردهای قاطع برای حسابداری رد پای آب امکان‌پذیر است؟

۲- تا چه اندازه استفاده از نتایج تحلیل رد پای آب به عنوان یک ابزار ارتباطی برای تسهیل گفت و گو با مخاطبان مختلف درباره مسائل آب، مفید و قابل اتکا است؟

۳- منافع و خطرات استفاده از رد پای آب به عنوان ابزار ارزیابی ریسک کسب و کار چیست؟

۴- چه توجیهی برای تغییر در سیاست عمومی در پرتو تحلیل رد پای آب وجود دارد؟

به استثنای پرسش نخست که بازتاب تکامل روش‌شناسی رد پای آب است، بحث جاری بر مزیت‌ها و مطلوبیت کاربردهای رد پای آب و پاسخ های کسب و کار در بافت گسترده‌تر مدیریت منابع آب و شکل‌گیری سیاست عمومی تمرکز داشته است.

از مضمون‌های مشترک در این بحث‌ها، ضرورت نگاه به نتایج تحلیل رد پای آب در کنار شرایط زیست‌محیطی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی بوده است.

 استانداردهای حسابداری رد پای آب

بنیاد علمی تحلیل رد پای آب، از زمان انتشار نخستین آثار درباره آن تا به امروز تکامل یافته، و شمار متخصصانی که ارزیابی‌های رد پای آب را منتشر می‌کنند به سرعت افزایش یافته است.

پایگاه داده‌های اقلیمی و هیدرولوژیکی برای احتساب بهتر شرایط محلی بهبود یافته است؛ داده‌های مربوط به جریان‌ مبادلات کشاورزی و سایر مبادلات به روز شده‌اند؛ و چارچوب‌های مفهومی، اصلاح و ارتقا یافته است، مانند «رد پای خالص آب سبز» که میان رد پای آب سبز یک محصول و پوشش طبیعی و نیمه‌طبیعی زمین پیش از کشت تمایز می‌گذارد.

در تلاش برای تثبیت یک رویکرد استاندارد، شبکه رد پای آب، راهنمای ارزیابی ردپای آب[۱] را در سال ۲۰۱۱ منتشر کرد.

با این همه، هنوز موانع روش‌شناختی باقی است.

برای نمونه، هنوز باید یک رویکرد استاندارد به حسابداری رد پای خاکستری تدوین شود.

این کار تا اندازه‌ای ناشی از تفاوت استانداردهای کیفیت آب و کیفیت از پیش موجود آب‌های پذیرنده در بخش‌های مختلف جهان است (و بنابراین تفاوت در حجم آبی که برای بازگرداندن کیفیت جریان‌های برگشتی آلوده به سطوح قابل قبول لازم خواهد بود).

افزون بر این نکات مثبت بنا به تعریف، آب خاکستری، درون سیستم هیدرولوژیکی باقی می‌ماند، و اگر به اندازه کافی تصفیه شود (که همیشگی نیست) می‌تواند بارها مورد استفاده قرار گیرد.

این پرسش که آیا چنین آبی را جزو تلفات مؤثر سیستم مورد نظر دانیم، به همان شیوه‌ای که تبخیرتعرق آب آبی یا سبز نظر گرفته می‌شود، یک پرسش مفهومی دشوار است.

یک ابهام روش‌شناختی مهم نیز درباره مفهوم ردپای وزنی آب وجود دارد. یکی از امتیازهای تحلیل رد پای آب این است که کاربران را به تفکیک مؤلفه‌های رد پای آب به مؤلفه‌های مختلف (آبی، سبز، خاکستری، مستقیم، غیر مستقیم) قادر می‌سازد.

حتی درباره چنین چیزی، برخی منتقدان این خطر را گوشزد کرده‌اند که نشانگر حجمی ساده به عنوان شاخصی برای اثرات واقعی استفاده آب نیز می‌تواند نادرست فهم شود.

نکات مثبت و کاستی‌های کاربردهای رد پای آب و استانداردهای حسابداری آن

درک اثرات رد پای آب، نه تنها مستلزم تفکیک به اجزای تشکیل‌دهنده رد پای آب، بلکه مستلزم در نظرگرفتن شرایط موجود در نقطه استفاده آب، شامل نوسان مکانی و زمانی در عوامل زیست‌محیطی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی است.

نتیجه منطقی این گفته آن است که تفسیر تحلیل‌های رد پای آب، پیچیده‌تر از تفسیر رد پای کربن است. ارزیابی رد پای وزنی، تلاشی برای کاهش این پیچیدگی و کمک به ارتقای قابلیت ارتباطاتی آن به شمار می‌آید.

با این همه، وزن‌دادن به عوامل، تا اندازه زیادی تنها بر نشانگرهای فیزیکی، مانند تنش آبی مبتنی بوده است؛ گنجاندن مسائل اجتماعی- اقتصادی و سیاسی، از جمله هزینه فرصت استفاده‌های آب، دشوار بوده است و تنها می‌تواند به گونه‌ای کیفی وزن داده شود (و بنابراین ذهنی است).

خطرات فنی و نیز مفهومی در این رویکرد تقلیل‌گرا وجود دارد.

برای نمونه، اگر تنش آبی به عنوان عامل وزنی به کار رود، که بر پایه میانگین سالانه موجودی آب آبی (یعنی آورد متوسط سالانه) سنجیده می‌شود، نوسان فصلی را در هیدروگراف‌های سالانه رودخانه نشان نمی‌دهد و ممکن است نتواند نیاز به حفظ جریان‌های محیط‌زیستی را به حساب آورد.

[۱] Water Footprint Assessment Manual

پایان پیام

سایر بخش‌های این مقاله را اینجا بخوانید.