به گزارش پایگاه خبری گلونی، صدف مرواریدساز چه ویژگی مشخصی دارد و انواع آن کدام است؟
صدف مرواریدساز
مروارید طبیعی یکی از جواهرات بسیار مهم و قیمتی از دوران باستان به شمار میرود و به همین دلیل صید صدف به منظور استحصال مروارید از قرنها پیش در خلیج فارس رواج داشته است و از سودمندترین ثروت طبیعی خلیج فارس به شمار میرفته است.
مروارید طبیعی در خلیج فارس تا قبل از دهه ۱۹۶۰ تأمینکننده ۸۰ درصد مروارید طبیعی جهان بوده که در نوع خود از نظر کیفیت و شکل، بالاترین شهرت را داشته است.
یکی از ارزشمندترین صدفهای منطقه خلیج فارس، صدف لب سیاه است که به جهت برداشتهای بیرویه درگذشته، ذخایر آن به شدت کاهش یافته است.
بر همین اساس اخیراً طی یک پروژه تحقیقاتی مؤسسه تحقیقات شیلات ایران اقدام به تکثیر صدف مروارید لب سیاه کرده است.
در سال ۱۳۷۶ بعد از بحرین، بندرلنگه ایران مرکز دوم صادرات مروارید و پوسته صدف مرواریدساز در خلیج فارس بوده است طوری که میانگین قیمت صادرات در نیمه دوم قرن سیزدهم هجری شمسی از بندرلنگه و جزیره کیش به حدود یک میلیون و ۵۰۰ هزار روپیه میرسیده است، که این ثروت خدادادی در استان هرمزگان(غرب) و در زیستگاههای متفاوت آن وجود دارد.
صدفهای مروارید ساز
گونههای صدف مرواریدساز که در دنیا معروف هستند و در خلیج فارس پرورش مییابند، عبارتند از: صدف مرواریدساز محار یا کلنگ یا محار صغیر، صدف مرواریدساز محار، صدف مرواریدساز زنی، صدف مرواریدساز بالدار و صدف مروارید ساز محار کبیر یا لب سیاه.
محار کبیر یا لب سیاه
این صدفها در غرب استان هرمزگان واقع در جزایر لاوان، شتور، هندورابی، کیش، بندر نخیلو و بندر تبن (گاوبندی) و در شرق هرمزگان در جزایر لارک، قشم، هنگام و هرمز کمابیش وجود دارد. در استان بوشهر بنادر عسلویه (خلیج نایبند)، طاهری، اختر، تمبک و بندر کنگان در گذشته دور دارای زیستگاههای متعدد از صدفهای مرواریدساز بوده و متاسفانه به دلایل متعدد از بین رفته است.
زیستگاه این صدفها در اعماق ۵ تا ۱۵ متری آبهای اطراف لاوان، هندورابی و شتور و بندر نخیلو است اما گزارشهای موجود نشان میدهد که این صدفها در عمقهای ۸۰ – ۸۵ متری نیز میتوانند زندگی کنند و با شرایط مختلف محیطی خود را سازش بدهند.
صدف لب سیاه
صدفهای مرواریدساز لب سیاه بسترهای صخرهای و سنگی را ترجیح میدهند. باد، امواج و حرکت آب مواد دفعی را جابه جا میکند و مواد غذایی جدید را در دسترس صدفها قرار میدهد.
سیلت، جریانهای دریایی، نور، درجه حرارت، شوری، اکسیژن محلول، PH، مواد غذایی و تولیدات اولیه، نقش قاطعی در تخم ریزی، نشست صدفچهها و رشد آنها، در بسترهای طبیعی و هم در مزارع پرورشی دارند. قیمت هر تن پوسته صدف در حدود ۸ هزار دلار است (Sims,1992) و به دلیل وزن قابل توجه عضله، این صدف از لحاظ خوراکی نیز مورد توجه است.
صدف سیاه در کشورها
صدف لب سیاه در پلی نزیای فرانسه، جزایر هاوایی، خلیج فارس، دریای سرخ، سودان، گینه نو، استرالیا، اندونزی، آلمان، جنوب غربی اقیانوس هند، ژاپن و اقیانوس آرام پراکنده شدهاند.
برداشت بیرویه از ذخایر طبیعی در گذشته سبب کاهش شدید ذخایر صدفهای مرواریدساز لب سیاه در خلیج فارس شده است.
برداشت بی رویه از ذخایر طبیعی در گذشته سبب کاهش شدید ذخایر صدفهای مرواریدساز لب سیاه در خلیج فارس این گونه صدف هاست.
تشریح صدف مروارید سیاه
برای ساختن صدف مصنوعی، یک تکه از گوشت بدن صدف اهداکننده (این صدف در طی فرایند میمیرد) به همراه یک مهرهی گرد کوچک که از صدف خوراکی پوسته سیاه (ماسل) به دست آمده. درون صدف گیرنده قرار میدهند . صدف گیرنده مواد پیوندی را نوعی مهاجم فرض کرده به دفاع از خود میپردازد . ابتدا گوشت پیوندی کیسهای را به دور مهره میسازد. سپس صدف، مادهای به نام نیکر از خود ترشح میکند که ان را درون لایه نازکی میپوشاند.
نیکر مادهای به نام صدف مرواریدی داخل پوسته صدف و به دور مروارید در حال رشد تولید میکند. در صدف خوراکی نیکر سیاه یا خاکستری است. محل گرفتن گوشت پیوندی در صدف قربانی، تاثیر زیادی در رنگ نهایی صدف دارد و میزان دقت کار، به مهارت شخصی بستگی دارد.
پس از پایان عمل پیوند، صدفهای گیرنده رها میشوند . اما بسیاری از آنها میمیرند و تعدادی نیز مهره پیوند را بیرون میاندازند . سرانجام آنهایی که باقی ماندهاند، به تالاب مخصوص منتقل شده مدت دو سال را در آن جا سپری میکنند . در طی این مدت صدفها باید مرتباً و با دقت چرخانده شوند تا مرواریدها کاملاً گرد و مدور رشد کنند. شانس موفقیت در این کار ۳۰ درصد است و همین موضوع کمیاب بودن این جواهر را در بازار توضیح میدهد.
طبقهبندی مروارید بر اساس کیفیت
مرواریدها بر اساس کیفیتشان طبقهبندی میشوند. آنها که بزرگتر، گردترو سیاهتر هستند ارزش بیشتری دارند.
مرواریدهای سیاه با استفاده از الکهای مخصوصی جدا میشوند. بعضی از مرواریدها ممکن است ۱۶ تا ۱۸ میلیمتر قطر داشته باشند. بزرگترین مرواریدی که تاکنون شناخته شده ۲۱ میلیمتر قطر داشته است.
با نگاهی به کتابها و مقالات گوناگونی که در مورد سنگهای قیمتی نوشته شدهاند در تمام آنها، توضیحات مشابهی را درباره طرز شکلگیری مروارید طبیعی خواهید یافت.
یک شن کوچک یا سنگریزه به درون صدف میافتد. سپس به عنوان یک مکانیسم دفاعی، مادهای به نام نیکر به دور آن ترشح میشود.
با این حال اگر چه در فرایند مصنوعی نیز از روش مشابهی استفاده میشود اما در کمال تعجب باید گفت: مرواریدهای طبیعی با این شیوه شکل نمیگیرند.
به گفته استفان کندی، مدیر آزمایشگاه انجمن جواهر شناسی، در حالت طبیعی و بدون دخالت انسان تقریباً ورود سنگریزه به درون صدف غیرممکن است. صدف تکهای ژله مانند و شناور، درون پوسته آهکی نیست.
بدن حیوان کاملاً به پوسته چسبیده است. و این بدان معنا است که شن یا سنگریزه به راحتی نمیتواند داخل آن شود. پس در حقیقت هیچ کس نمیداند مروارید طبیعی چطور شکل میگیرد. شاید مانند یک تومور سرطانی در لایه داخلی باشند که سپس در لایهای درخشان پوشیده شده و به مروارید تبدیل میشوند.
اما این تنها یک فرضیه است و از آنجا که انسان برای تولید مروارید مصنوعی توانسته با روشی مشابه به نتایج سودآور دست یابد. انگیزهای برای محققان برای یافتن پاسخ این سئوال وجود ندارد.
صدفی با ساختمان سه لایه
ساختمان صدفهای لب سیاه از سه لایه تشکیل شده است. لایه ضریع که خارجیترین لایه صدف که لایه نازک و رنگین و شاخی (Horny) است. این لایه در صدف لب سیاه تیره رنگ است که به آن کوتیکول یا پوستک میگویند.
لایه منشوری که در وسط قرار گرفته و جنس آن از کربنات کلسیم متبلور است و لایه داخلی یا ناکر یا لایه مرواریدساز که از ورقههای نازک به وجود آمده و جنس آن از ترکیبات آهکی(آراگونیت، کربنات کلسیم) و یک ماده آلی به نام کونکیولین است که جلای داخلی صدف را باعث میشود.
حد واسط بین پوسته صدف و امعاء و احشای داخلی روپوش قرار دارد.
تولد مروارید
ورود یک جسم خارجی که میتواند از جنس مواد معدنی، آلی و یا موجود زنده انگل باشد به قسمت حد واسط بین لایه داخلی صدف و روپوش آن باعث تحریک یاختههای ترشحکننده مروارید شده(اپی تلیوم ترشحی مانتل) و موجب تشکیل کیسه مرواریدساز به دور این جسم میشود. تشکیل کیسه مروارید به عنوان وسیله دفاعی صدف درمقابل جسم خارجی، عامل اصلی ساخته شدن مروارید است.
مروارید سیاه ارزشمند
مروارید سیاه از صدف مرواریدساز لب سیاه که در آبهای پلی نزیای فرانسه وجود دارد به دست میآید. مروارید سیاه بشدت کم است و فقط یکی از صدفها از حدود۱۰ هزار صدف خوراکی شامل مروارید است.
مروارید سیاه در دهه ۱۹۰۰ تقریبا رو به نابودی رفت که این صدفها متقاضی زیادی هم داشت بویژه مادر صدفها که به خاطر پوسته زیبایشان با تقاضای فراوانی روبرو بودند.
خوشبختانه صدف لب سیاه نجات یافت و هماکنون در مزارع دریایی از صدفهای مزرعه در صخرههای مرجانی درپلی نزیا مروارید سیاه به دست میآید.
مرواریدهای سیاه پرورشی، دارای قطری حدود ۸ تا ۲۵ میلی متر هستند که ۲۵ میلیمتری آن بزرگترین اندازهاش است که تاکنون پیدا شده است. مروارید سیاه با قطر ۱۲ اینچ یا بزرگتر بندرت یافت میشود.
پس از این که کیسه مرواریدساز جسم خارجی را کاملا احاطه کرد سلولهای جداره آن شروع به ترشح ترکیبات آهکی و ماده آلی مینماید و بدین ترتیب لایههای متناوب معدنی و آلی به نام مروارید اطراف جسم تشکیل میشود.
تکثیر و پرورش صدف
قبل از هر چیز، انتخاب مکان پرورشی مناسب از اهمیت زیادی برخوردار است. ملاحظات اقتصادی، اجتماعی، فناوری و اکولوژی نقش خیلی مهمی دارند.
ارزیابی دقیق زیستگاه درخصوص ارگانیسمها، جریانات دریایی، امواج، مواد غذایی، رسوب و گل و لای به منظور دستیابی به سطح عالی رشد و تولید مروارید پرورشی با کیفیت بالا از اهمیت بالایی برخوردار است.
خلیجهایی که در پناه قرار دارند، مناسبترین مکان برای پرورش مروارید است که از جریانهای دریایی متلاطم درامان هستند و از سازههای پرورش مانند «RAFT»ها و قفسها محافظت میکنند.
تکثیر مروارید در ایران
تکثیر صدف مرواریدساز لب سیاه برای اوّلین بار در ایران توسط مؤسسه تحقیقات شیلات ایران انجام گرفت. هدف از اجرای این پروژه دسترسی به تکنیک تکثیر صدف لب سیاه و احیا و بازسازی ذخایر این موجود دریایی در خلیج فارس و در نهایت ایجاد اشتغال در منطقه است که با موفقیت انجام شد. اجرای این پروژه و تولید و پرورش آن میتواند در نوار ساحلی اشتغالزایی کرده و کارگاههای تولید و پرورش صدف و تولید مروارید پرورشی متعددی را دایر کند.
از پوسته، گوشت و مروارید صدف لب سیاه در صنایع منبّتکاری، دکمهسازی، تزئینات ، داروسازی، خوراک دام و طیور و همچنین مصارف انسانی استفاده میشود. کشور سودان از طریق فروش پوسته این صدف، درآمد ارزی فراوانی نصیب خود میکند. ارزش یک کیلو پوسته این صدف ۸ دلار آمریکاست.
همچنین یک رشته گردنبند مروارید ۲۵ عددی با قطر ۱۴میلیمتر تولیدی این صدف، ارزشی برابر با یک میلیون دلار دارد.
مطالب بیشتر از: بررسی صید مروارید در جزیره کیش(دُر معیشت)؛ مرضیه محمّدی،نادر کریمی، نوشین قاسمی وش
پایان پیام