نقدی بر اظهارنظر وزیر میراث درباره مرمت گنبد شیخ لطف الله

کیکاووس امینی در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: روزهای گذشته  به نقل‌قول تعجب‌برانگیزی از آقای مونسان دربارۀ گنبد شیخ لطف‌الله برخوردم که البته احتمال قوی می‌دهم این اظهارات تقطیع شده باشد و امیدوارم که منظور اصلی وزیر میراث چیز دیگری باشد اما به‌هرحال نحوۀ انعکاس این اظهارات و برخی رویه‌های نسبتاً رایج در گفته‌هایی شبیه به این‌که «معمار، مهندس عمران، مکانیک یا برق نمی‌تواند دربارۀ مرمت نظر دهد» و یا «فلان موضوع مربوط به  به همان رشته است و به رشته‌های دیگر مربوط نمی‌شود»، عمیقاً باعث نگرانی است.

نقدی بر اظهارنظر وزیر میراث درباره مرمت گنبد شیخ لطف الله

این دانش‌آموخته رشتۀ معماری ادامه داد: چنین  تلقی‌ای که مبتنی بر جدایی  و انزوای حوزه‌های دانش و حِرَف است، مشخصاً و مسلماً  نادرست است و روشن شدن محل اشکال این نوع اظهارات می‌تواند به کاهش کاربرد آن کمک کند.

وی با بیان اینکه سوءتفاهم بسیار مهمی در  اظهاراتی ازاین‌دست مستتر است، گفت: این سوءتفاهم بسیار فراتر از فقدان بینش کافی نسبت به حوزه‌ی مرمت و یک مشکل بنیادی است چراکه هیچ پدیده و فعالیتی در جهان واقع وجود ندارد که اصطلاحاً تک‌رشته‌ای باشد؛ به این معنی که هر پدیده‌ای و یا هر فعالیتی در جامعه موضوع و سوژه طیف وسیعی از لایه‌های دانش و تخصص قرار می‌گیرد.

امینی تشریح کرد: ما در جهان با هیچ پدیده‌ای که مثلاً صرفاً در حوزه‌ی فیزیک یا فقط در حوزه جامعه‌شناسی یا صرفاً مربوط به معماری یا مرمت باشد روبرو نیستیم و اشتباه طرز فکری که شاخه‌های علم و دانش و حرفه‌ها و تخصص‌ها را جدا می‌انگارد، در نوعی درک نادرست از علم و انتزاعی است که شاخه‌های مختلف علم از واقعیت واحد تجربی برداشت می‌کنند تا  موضوع واحدی را از جنبه‌ی خاص حوزه دانش خود مورد بررسی و مطالعه و فهم بهتر قرار بدهند.

این دانش‌آموختۀ معماری یادآور شد: کسی که علوم را جدا می‌پندارد، متوجه لایه‌ برداری‌های انتزاعی  که هر حوزه  از دانش، از امر عینی انجام می‌دهد نیست و نیز متوجه نیست که در موقع بازگشت به امر واقع، این لایه‌های انتزاعی مجدداً بر هم منطبق می‌شوند و در پدیده عینی دخیل هستند. ساده‌تر بگویم؛ نباید علم و دانش را چیزی در حد درک نوجوانان دبیرستانی از رشته‌ها ادراک کرد با این تصور که شیمی به معلم شیمی مربوط است و  هندسه به معلم هندسه.

وی خاطرنشان کرد: هر پدیده‌ای در جهان، از جمله گنبد مسجد شیخ لطف‌الله یا یک ساختمان، یک اثر معماری و یا هر پدیدۀ عینی دیگر،  واجد جنبه‌های علمی و تخصصی بسیار متعدد شیمیایی، فیزیکی، جامعه‌شناختی، معمارانه، روان‌شناختی و…  بوده و درنتیجه ابژه‌ی علم و حرفه‌های مرتبط با آن لایه‌هاست.

امینی، با تأکید بر اینکه ویژگی‌ها و منطق حاکم بر وضعیت عینی پدیدۀ مورد بررسی ازیک‌طرف و میزان حس مسئولیت و علاقه‌مندی حرفه‌ای اصحاب دانش و حرفِ متنوع است که مشخص می‌کند در هر  مورد، کدامین لایه‌های دانش و تخصص، چه مقدار وزن و اهلیت برای بررسی، درس‌آموزی، مداخله و تأثیر در  پدیده را دارند، گفت: توجه به این نکته حائز اهمیت است که این محققان، اندیشمندان و اهالی حرفه‌ها در هر حوزه دانش هستند که وظیفه دارند مشخص کنند حوزه‌ی فعالیتشان چگونه و از چه جنبه‌ای به پدیده عینی یا فعالیت عملی موردبحث مرتبط می‌شود.

نقدی بر اظهارنظر وزیر میراث درباره مرمت گنبد شیخ لطف الله

وی با بیان چند پرسش توضیح داد که چگونه مسئلۀ مرمت گنبد شیخ لطف‌الله به علومی مثل اقتصاد، شیمی، مهندسی شیمی و معماری مربوط می‌شود:

۱_ موضوع مرمت گنبد چگونه به شیمی و مهندس شیمی مربوط می‌شود؟

پاسخ: تأثیرات شیمیایی و برگشت‌پذیر یا برگشت‌ناپذیر بودن مواد به‌کاررفته در مرمت آن موضوع علمی شیمی است و در حوزه مهندسی شیمی قرار دارد.

۲_ موضوع مرمت این گنبد چگونه به اقتصاد مربوط می‌شود؟

پاسخ: برنامه‌ریزی مالی_اجرایی  و تأمین نقدینگی  انجام کار در صلاحیت حوزه اقتصاد است و روشن است که فقدان و یا نقص در برنامه‌ریزی اقتصادی، یکی از علل وضعیت به وجود آمده برای گنبد است.

۳ـ موضوع مرمت گنبد چگونه به معماری و یا جامعه‌شناسی مربوط می‌شود؟

پاسخ: گنبد مسجد شیخ لطف‌الله سازمان دهنده قوی «حس مکان» مبتنی بر منزلت بسیار در نزد حافظه جمعی است و هرگونه برنامۀ موردی دخالت در اثر که بر منزلت  این اثر در حافظه جمعی خدشه وارد کند؛   اصالت اثر را تضعیف می‌کند و حس مکان  اثر را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. این اثر معماری نیز مانند همه آثار معماری نفیس در محضر مردم معنا و مفهوم پیدا می‌کند و  حس مکان آن تابع حافظه جمعی است به همین دلیل نباید به حافظه جمعی این اثر لطمه زد.

این دانش‌آموخته معماری گفت: هر کس می‌تواند در حوزه مدیریت پروژه، مرمت، فیزیک و سازه و همین‌طور مدیریت، روانشناسی و به‌خصوص جامعه‌شناسی و حقوق شهروندی و… چنین پرسش‌هایی را مطرح کند و ربط موضوع گنبد را با هرکدام  از این حوزه‌های تخصصی بسنجد تا برایش روشن شود که فعالیت‌های تخصصی و دانش‌محور با درک تک‌بعدی از فعالیت‌های انسان‌ها در جامعه تا چه حد تفاوت دارد.

امینی تأکید کرد که این مسائل را با هدف عیب‌گیری بیان نمی‌کند و افزود: پیکره دانش در حوزه‌های مختلف، در خلاء و یا صرفاً از طریق درس‌نامه‌ها توسعه پیدا نمی‌کند؛ بلکه منبع اصلی گسترش و تعمیق دانش و بهبود توانایی‌های علمی و مهارت‌های حرفه‌ای مختلف در یک جامعه، به  امکان مطالعه، بررسی ارزیابی و درس‌آموزی از همین تجربیات عملی آن جامعه وابسته است و در اینجا مقصود، مشخصاً مسئلۀ مرمت گنبد شیخ لطف‌الله است.

وی مستندسازی و مکتوب کردن همه  فعالیت‌های فکری و عملی مقدماتی تا نهایی چنین تجربیاتی را برای ایجاد امکان مراجعۀ آتی اهل دانش و تخصص  بسیار ضروری دانست و اظهار کرد: پروتکل‌های مستندسازی تجربیات عملی جوامع شناخته‌شده هستند و لازم است که مراحل مستندسازی این تجربیات، به‌عنوان مخازن و منابع اصلی گسترش و توسعه دانش، به‌دقت انجام شود و اسناد و مدارک آن، در اختیار اندیشمندان محققان و اهالی حِرَف مختلف و علاقه‌مندان حال و آتی قرار بگیرد.

پایان پیام