تکثیر یوز ایرانی در اسارت یا حفظ گونه در زیستگاه اصلی؟ دور باطل حفاظت از یوز در ایران.
نکته: لطفا برای لود شدن ویدئو به پایین این برگه بروید و روی «خروج از نسخه موبایل» بزنید تا بتوانید ویدئوها را ببینید.
به گزارش گلونی پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی و زیست‌بوم‌های مرتبط با آن اولین پروژه حفاظتی یک گونه در ایران است که از سال ۸۰ به طور رسمی آغاز شده است.
دور باطل حفاظت از یوز در ایران
سایر ویدیوها در آپارات گلونی
آرشیو وبینارهای گلونی را ببینید
اقدامات حفاظتی یوز در سه فاز انجام شده است. فاز سوم در این پروژه هم اکنون در حال اجراست و تا سال ۱۴۰۳ ادامه خواهد داشت.
عدم حمایت مالی مناسب داخلی و خارجی از این پروژه یکی از مشکلات اجرای آن است.
تلفات جاده‌ای از مهمترین دلایل مشکلات مربوط به حفاظت از یوزپلنگ آسیایی است.
ذخیره‌گاه زیست‌کره توران یکی از زیستگاه‌های مهم یوز است که بالاترین آمار تلفات جاده‌ای را دارد. اطراف این منطقه جاده‌های زیادی وجود دارد که تهدیدی مهم برای جمعیت یوز محسوب می‌شود.
پروژه حفاظت از یوزپلنگ تحقیقاتی را درباره مکان‌هایی که تلفات در آنجا رخ داده است، انجام داده‌اند و با نصب دوربین‌های تله‌ای و نظارت بر مسیرهای عبور و مرور یوز، درنهایت زیرگذرهایی را برای این گونه ایجاد کرده‌اند و برای اینکه یوز مجبور به عبور از زیرگذر شود، قسمت‌هایی از جاده را فنس‌کشی کرده‌اند.
همچنین در بخش‌هایی هم تابلوهای کاهش سرعت برای رانندگان جاده‌ای قرار داده‌اند.
فنس‌کشی محدوده پرخطر تصادف یوز در محور میامی به سبزوار به طول ۲۲ کیلومتر از سال ۹۶ در دست اجرا بوده است، اما به دلیل کمبود بودجه تا کنون تنها هشت کیلومتر از آن ایمن‌سازی شده و بقیه بلاتکلیف باقیمانده است.
گستره زیستگاهی یوز در ایران حدود شش میلیون هکتار است که برابر با یک سوم از وسعت مناطق چهارگانه تحت حفاظت محیط زیست در ایران است. اما متاسفانه یک سوم از کل امکانات و تجهیزات به امور مربوط به حفاظت یوز اختصاص داده نشده است.
کمبود نیرو یکی از مواردی است که در این زمینه می‌توان به آن اشاره کرد. با وجود اینکه زیستگاه یوز حدود ۳۰ درصد از مناطق چهارگانه را دربرمی‌گیرد، فقط توسط ۳ درصد از محیطبانان کل کشور پایش می‌شود.
کمبود امکانات در حدی است که در برخی از مناطق سوخت و بنزین کافی جهت پیمایش منطقه در دسترس محیطبانان قرار نمی‌گیرد.
با وجود اینکه یک سوم از مناطق چهارگانه حفاظتی را زیستگاه یوز تشکیل می‌دهد، حدود ۶۰% از کل زیستگاه‌های یوز خارج از مناطق چهارگانه قرار دارد.
به همین جهت در پروژه حفاظت از یوز، تدابیری اندیشیده شده است. منجمله، افزودن شش میلیون هکتار به زیستگاه‌ها برای حفاظت از کوریدورهای یوز در فاز سوم پروژه و همچنین افزودن استان خراسان رضوی به زیستگاه‌های یوز به عنوان زیستگاه جدید.
یوزها دائما به جهت یافتن زیستگاهی مطلوب‌تر، از طریق کوریدورهایی با مسافت‌های طولانی، در حال رفت و آمد به مناطق مختلف هستند. بنابراین امنیت و شرایط مطلوب کوریدورها بسیار حائز اهمیت هستند.
برآورد جمعیت یوزپلنگ یکی از مهمترین اقدامات در جهت حفاظت از این گونه ارزشمند است که در کشور ما با توجه به کمبود امکاناتی چون دوربین تله‌ای و نیز کمبود نیروی محیطبان در مناطق زیستگاهی، امری دشوار است.
دور باطل حفاظت از یوز در ایران
هنوز هم با وجود اینکه در فاز سوم پروژه حفاظت از یوز ایرانی هستیم، اطلاعات به نسبت دقیقی از تعداد یوزهای ایرانی در طبیعت در دسترس نیست. در فاز دوم از حدود ۱۱ هزار عکس ثبت شده از این گونه ۴۷ فرد شناسایی شد که تعداد قابل اطمینانی نیست.
یکی دیگر از معضلاتی که یوز در ایران با آن مواجه است، تعارض دام‌های اهلی است.
از اقدامات مدیریتی در این زمینه می‌توان به تشکیل ستاد کنترل دام برای کنترل تعداد دام ورودی، کنترل بیماری‌ها و سگ‌های گله در پارک ملی توران و پناهگاه حیاتوحش میاندشت، خریداری حقوق عرفی هشت آغل و خروج ۶۰۰۰ راس دام از پارک ملی توران و خروج ۱۷۰۰ راس دام از پناهگاه حیاتوحش میاندشت اشاره کرد.
۱۲۰ هزار راس دام به صورت فصلی و ۵۸۰۰ نفر شتر به صورت دائمی در زیستگاه‌های یوز وجود دارند که خطری بالقوه برای یوزپلنگ‌ها به حساب می‌آیند.
این حیوانات از طریق چرای مراتع، پوشش گیاهی منطقه را از بین برده و با طعمه‌های یوز نظیر آهو و جبیر و حتی قوچ و میش رقابت می‌کنند.
درنتیجه، یوز با کمبود طعمه مواجه خواهد شد. از طرف دیگر، ساربان‌هایی که در ارتباط با آنها هستند همگی مسلح هستند. متاسفانه چوپان‌ها و مردم محلی یوزها را دشمن خود و دام‌های خود می‌دانند و آنها را از بین می‌برند.
طبق سرشماری‌های انجام شده ۲۴ هزار راس از سم‌داران وحشی در زیستگاه‌های یوز وجود دارد. اما طعمه اصلی یوز کدام گونه است؟
با توجه به اینکه دشت‌های کشور ما به شدت ناامن هستند و جمعیت آهو و جبیر در آنجا کاهش یافته‌اند، یوز مجبور است جهت تامین نیازهای خود به دامنه‌های مناطق کوهستانی برود و قوچ و میش را شکار کند.
اما نمی‌توان با قطعیت گفت که غذای اصلی یوز قوچ و میش است و نیازمند تحقیقات بیشتر در تک تک زیستگاه‌هاست.
با تشخیص صحیح و حفاظت از طعمه‌های یوز می‌توان به حفاظت از این گونه در معرض خطر انقراض کمک شایانی کرد. مدتی است تکثیر در اسارت مورد توجه خاصی قرار گرفته است درحالیکه یک راهکار صحیح نیست.
در بهترین حالت و با بودجه کافی، معرفی مجدد گونه‌ها به طبیعت بسیار دشوار است و شانس موفقیت آن ۱۱ درصد است.
حتی اگر گونه‌ها با موفقیت به زیستگاه‌ها معرفی شوند، با توجه به خطراتی که زیستگاه‌ها را همچنان تهدید می‌کند و نیز کمبود طعمه، گونه‌ای معرفی شده نیز مانند سایر گونه‌ها شانس چندانی برای ادامه حیات نخواهند داشت.
بنابراین به دام انداختن یوز و صرف هزینه و تلاش جهت تکثیر در اسارت این گونه به مثابه یک دور باطلی است که نتیجه مطلوبی در انتظارش نخواهد بود.
یکی از راهکارهای خوب و موثر در این زمینه، تکثیر در اسارت طعمه‌های یوز مانند آهو، جبیر و قوچ و میش به جای تکثیر در اسارت خود یوز است.
آموزش و آگاهی رسانی از دیگر اقدامات پروژه حفاظت یوز است که می‌توان در این زمینه به تحقق نماد یوز ایرانی روی پیراهن تیم ملی فوتبال ایران و نیز چاپ تمبر اختصاصی یادبود یوز در استان‌های سمنان و یزد اشاره کرد که کارهای ارزنده‌ای بودند. هرچند این اقدامات هنوز کافی نیستند.
هیچ حفاظتی در دنیا بدون مشارکت مردم امکانپذیر نخواهد بود.
توسعه اکوتوریسم در زیستگاه‌های منتخب یکی از بهترین راه‌ها برای بهره‌گیری از مشارکت مردمی است. توسعه اکوتوریسم در روستای قلعه بالا در جوار ذخیره‌گاه زیست‌کره توران یکی از نمونه‌های خوب در همین راستا است.
پیشنهادات
- خرید و تهیه ۱۰۰۰ دستگاه دوربین تله‌ای به منظور برآرود جمعیت یوز و نیز پایش و کنترل کوریدورها و زیستگاه‌های این گونه
- بررسی دقیق رژیم غذایی یوز در زیستگاه‌های مختلف
- تشکیل کمیته فنی حفاظت از یوز با حضور نایندگان داخلی و خارجی جهت جلب حمایت‌های مالی و معنوی بین قاره‌ای
- افزایش محیطبان
- کاهش تعداد سگ‌ها که با پارس کردن باعث فرار طعمه‌های یوز می‌شوند و نیز کاهش تعداد دام‌های اهلی در زیستگاه‌های یوز از طریق خرید حقوق عرفی دام و بیمه دام از کانال صندوق بیمه کشاورزی
- استفاده بیشتر از ظرفیت پژوهشی دانشگاه‌ها
- تلاش ببرای ثبت خانواده‌های جدید خصوصا در مناطق آزاد
اقدامات نادرست و ایجاد دور باطل
- خودسری‌ها و اقدامات نمایشی و دور از اهداف حفاظتی
- جذب بودجه‌های داخلی و خارجی با عنوان حفاظت از یوز
- اقدامات موازی و بدون هماهنگی باسازمان و پروژه
- انحراف افکار عمومی در جهت منافع فردی
دور باطل حفاظت از یوز تنها زمانی به پایان می‌رسد که تمام فعالیت‌ها زیر نظر پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی و زیست‌بوم‌های مرتبط به صورت علمی با همکاری دانشگاه‌ها و مجامع بین‌المللی و سایر ارگان‌های دولتی و خصوصی باشد و به دور از موازی‌کاری و خودسری ان‌جی‌اوها و انجمن‌ها انجام شود.
بهترین استراتژی، حفظ گونه در زیستگاه اصلی است.
منبع: وبینار علمی آقای دکتر نوید زمانی، مدرس دانشگاه و محقق حیاتوحش
پایان پیام
نویسنده: لیلا دباغ