ایده ایران چیست و نقش ساسانیان در این ایده چه بود؟
عکس خبر: بشقابی از قرن ۵ میلادی که در آن بهرام پنجم و آزاده مشغول شکار هستند.
به گزارش گلونی دکتر علی اسلامی کرمانی استاد گروه تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد، در یک گفتگوی زنده اینستاگرامی با وحید بهمن درباره ایده ایران در دوران پس از اسلام، صحبت کرد.
ایده ایران چیست
نماشای گلونی را دنبال کنید
تداوم ایده ایران یا ایرانشهر در دوره میانه، این روزها مورد بحث محافل مختلف علمی و تاریخی است.
موضوعی که معمولا با شبهات و خرافات و حواشی بسیاری گره خورده و به جای علم و تدبیر، مورد قضاوت‌های نادرست قرار می‌گیرد.
در این گفتگو دکتر اسلامی به سوالات مهمی پاسخ می‌دهد.
به اینکه آیا ایران یک واحد صرفا جغرافیایی یا تاریخی است؟
آیا ایران یک شیوه مملکت‌داری است؟
آنچه مسلم است ایده ایران از دوره هخامنشیان تا قرون متاخر اسلامی گسترده شده است.
در دوران میانه و بعد از آن، حتی پس از حمله اعراب، مردانی از این سرزمین، تفکر ایرانشهری را گسترش داده‌اند.
عطاءالملک جوینی در همین شرایط سیاست‌نامه‌اش را نگاشته و یا خواجه نظام‌الملک با چنین تفکری قدرت حکومتی را به پیش رانده است.
اگر ما در تمدن ایران باستان دانشگاه جندی‌شاپور را داشته‌ایم، در دوره اسلامی نیز مراکز و دانشگاه‌های نظامیه را داریم که در چند شهر از جمله بغداد، نیشابور، ری و … توسط خواجه نظام‌الملک برپا شده است.
دانشجوی دانشگاه نظامیه حتی از بورس تحصیلی برخوردار بود چنان‌که سعدی هم در نظامیه بورس گرفت و درس خواند و استاد فرهنگ و سخن شد.
حفظ استقلال ایران، حفظ عدالت اجتماعی در جامعه و گسترش علم از جمله خدمات ارزشمند تفکری بود که ایده ایرانشهری را صحیح می‌دانست.
تفکری که اغلب با هجوم بیگانه‌ای چون مغول یا حکمران سلجوقی و … به حاشیه رفت اما زنده ماند.
و به فراخور زمان در خفا و آشکار قد کشید.
ایده ایران در باور سیاسی دانشمندان این حوزه، تفاوت زیادی با تفکر اندیشمندان غربی نظیر شهریار ماکیاولی، لویاتان هابز و… دارد.
ریاکاری، حقه‌بازی، تقلب، زور و استبداد از ساحت تفکری که از آغاز بر پایه راست‌گویی، درست‌کرداری و دادگری بنا شده، دور است.
و این وجه تمایزی است که ایده ایران را از گذشته‌های دور تا امروز، با وجود ورود گفتمان‌های مختلف به آن و علیرغم دشمنی‌ها و کین‌خواهی‌ها، زنده نگه داشته است.
ایده ایران و واژه «ایرانشهر» قبل از «ایران‌زمین» واژه مشهوری بوده که در متون ساسانی به کار رفته است.
احتمال زیادی وجود دارد که این واژه در اواخر دوره اشکانی رایج شده باشد.
ایرانشهری به گفته دکتر حمید احمدی، استاد دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران:
«در اصل یک منظومه است.
با توجه به مطالعات متون تاریخی و دینی همانند اوستا، روایات پهلوی و …، می‌توان گفت ما منظومه‌ای از ایرانشهری داریم که جهان‌بینی‌ای را ارائه می‌دهد که سیاسی، تاریخی و انسانی است.
نوعی از جهان بینی که می‌تواند راهنمایی کارا و عملی برای امروز ما باشد و به ما کمک کند تا طرح یا ایماژی از ایران داشته باشیم».
پایان پیام
نویسنده: آرزو قدوسی