شاهنامه بایسنقری و میراث تیمور گورکانی
به گزارش گلونی تیمور گورکانی فرمانروایی است که مباحث ضد و نقیضی حول محور شخصیتش شکل گرفته است.
او را جمع نقیضینی دانسته‌اند که برای آبادی شرق قلمرو خود دست به جنایات فجیعی در غرب آن زده است.
هرآنقدر که خاطره مردمان هرات و سمرقند درباره تیمور سرشار از بزرگی، مکنت و شوکت است خاطرات مردمان داخل مرزهای امروزی ایران آلوده به کینه و نفرت شده است.
جنایات تیمور و کشت و کشتارهای او امری غیر قابل انکار است اما همان‌طور که گفته شد او هم چون هر انسان دیگری مجموعه‌ای از خلقیات، خصایص و انگیزه‌های متفاوت بود.
بنابراین نمی‌توان این فرمانروای فاتح را تنها در قساوت و سنگ‌دلی‌های بی‌حدش جست‌و‌جو کرد.
برای شناخت هرچه بهتر او باید میراثی را مورد مطالعه قرار دهیم که او در حوزه ادب، علم، معماری و… به جا گذاشت و آن را به فرزندان و نوادگان خود نیز منتقل کرد.
میراثی که تیمور برجای گذاشت و برآن تاکید داشت همان چیزی است که این عصر (عصرتیموری) را به عصر شکوفایی هنر بدل کرده است.
یکی از همین یادگاران ارزشمند عصر تیموری را به قطع می‌توان شاهنامه بایسنقری دانست.
این شاهنامه به فرمان بایسنقر میرزا، فرزند شاهرخ پسر چهارم تیمور، با همکاری و سعی ماهر‌ترین خوش‌نویسان، جلدسازان، تذهیبگران و نگارگران آن روزگار تدوین شده است.
شاهنامه بایسنقری
متون ادبی در سال‌های کهن توسط کاتبان و خطاطان کتابت می‌شد و همراه با آنان معمولا تذهیبگران به تزیین و نگارگران به نگارگری در بین صفحات کتاب می‌پرداختند و کتب خالی از تصویر نبوده است.
شاهنامه بایسنقری نمونه‌ای از همین کتب مصور است که به دلیل حفظ شیرازه و سلامت نسبی صفحه‌ها امروزه از اهمیت زیادی برخوردار است.
کتاب به خط جعفر تبریزی رئیس کتابخانه بایسنقر به کتابت درآمده و شامل ۲۱ تصویر و ۱۱ تذهیب است.
گمان می‌رود مقدمه این نسخه را هم حافظ ابرو مورخ معاصر این دوره تدوین کرده باشد.
به هر روی این مقدمه خالی از اطلاعات مغایر با تاریخ نیست.
تذهیب‌ها و نگاره‌های به کار گرفته شده اغلب به شکل تمام یا نیم صفحه‌اند و تصاویر حیوانات، کاخ‌ها، تزئینات و کاشی‌کاری‌ها و وقایع را به سبک مکتب هرات دربرگرفته‌اند.
گفتنی است که شخص بایسنقر بهادرخان از خوش‌نویسان به نام و ماهر عصر تیموری بوده و جدا از شاهنامه مصور یادگارهایی چون قرآن بایسنقری و کتیبه‌های ایوان مقصوره مسجد گوهرشاد مشهد نیز از میراث باقی مانده از او هستند.
شاهنامه مذکور در سال ۱۳۵۰ به صورت چاپ عکسی درآمد و در سال ۱۳۸۶ به دلیل اهمیت و ارزش بالای هنری برای ثبت به سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) پیشنهاد شد.
این سازمان کتاب را به عنوان میراث معنوی ایران به ثبت رساند و نشان آن در سال ۱۳۸۷ به کاخ‌موزه گلستان اعطا شد.
در حال حاضر این نسخه ارزشمند در کتابخانه کاخ گلستان نگه‌داری می‌شود و یادآور یکی از اعصار طلایی تاریخ ایران است.
پایان پیام
نویسنده: کیمیا قنبری