خطاطی عصر صفوی که حیات فرهنگ آن دوران بود

خطاطی عصر صفوی که حیات فرهنگ آن دوران بود

به گزارش گلونی زیبانویسی و دست‌خط خوش همواره مورد توجه مردمان ایرانی بوده و برای آن‌ها ارزش به حساب می‌آمده و می‌آید.

هرچند امروزه نقش خوشنویسی و خطاطی کم‌رنگ شده و جایگاه آن به حاشیه رفته و خوشنویسی به عنوان حرفه اصلی نمی‌تواند برای انسان درگیر با مشکلات اقتصادی امروز محلی از اعراب داشته باشد اما روزگاری هم بوده که خوش‌نویسان و خطاطان به عالی‌ترین مقام‌های درباری می‌رسیدند، شخصا با شاه و سایر اعضای خاندان او ارتباط داشتند و خوشنویسی را نه به منزله سرگرمی بلکه در مقام حرفه اصلی و بخش مهمی از علاقه و زندگی دنبال می‌کردند.

دوره صفوی دوره‌ای‌است که خوشنویسان در چنین وضعیتی به سر می‌بردند.

شاید بتوان گفت اهمیت خوشنویسی عصر صفوی در زیر سایه وقایعی چون جنگ‌های مکرر ایران و عثمانی، استیلای مذهب شیعه و هزاران هزار اتفاق دیگر نادیده گرفته شده و از طرف مخاطب عام تاریخ مورد کم لطفی قرار گرفته است. با این حال نادیده گرفتن یک امر تغییری در اصل واقعیت ایجاد نمی‌کند.

ده سال نخست حکومت شاه طهماسب صفوی سراسر به آشوب و کشمکش گذشت با این وجود هنر خطاطی در این دوره گسترش یافت و به بالندگی رسید.

نسخه به جا مانده از این شاه که در همان اوایل سلطنت نوشته شده نشان از این دارد که او در سال‌های قبل و حتی بعد از قدرت گرفتن مشق خوشنویسی انجام می‌داده و هرچند نسخه موجود خالی از اشکال و ایراد نیست اما از اهمیت خوشنویسی نشان ندارد.

گفتنی‌ست که این اهمیت محدود به خاندان‌ شاهی و اشرافی نبوده و مردم عادی و آموزش‌های عمومی را نیز در بر می‌گرفته است.

خطاطی عصر صفوی

در این دوره استفاده از قلم تعلیق و علی‌الخصوص نستعلیق گسترش یافت. البته از قلم‌های ششگانه (اقلام سته) که دارای سابقه زیادی در ایران هستند نیز استفاده می‌شد و کار خوشنویسان از آن حیث حائز اهمیت بود که در کتابت مرسلات اداری، مهرسازی و حکاکی روی فلزات، عاج و سکه، نوشتن اشعار دیگران و استناخ نسخه‌های نفیس از این هنرمندان استفاده می‌شد.

با تمام توصیفات مذکور هنرمندان محبوب دوره صفوی یعنی خوشنویسان نیز با وجود محبتی که از جانب درباریان، خاندان شاهی و حتی مردم عادی دریافت می‌کردند در امنیت به سر نمی‌بردند.

عوامل بسیاری چون وضعیت اقتصادی و سیاسی کشور، سعی حاسدان و وضعیت خلقی شاه و غیره می‌توانست موجب قطع منبع حمایت آنان شده و حتی آن‌ها را به سرزمین‌های مجاور کوچ بدهد.

چنانچه می‌بینیم شاه طهماسب پس از سال‌ها علاقه و توجه به خطاطی در سال‌های آخر عمر اشتیاق خود را نسبت به این هنر از دست داد و موجبات تهدید وضع معیشتی هنرمندان را فراهم آورد.

دوره حکومت طهماسب صفوی مشتی‌ست از خروار تمام این عصر. خوشنویسی در قلمرو آن دوره با وجود تمام پستی‌ها و بلند‌ی‌هایی که طی کرد مرکز حیات فرهنگی و هنری ایران بود و شاهد استادان ماهر زیادی در این دوره بود. استادانی که هریک در جای خود در بالش و گسترش این هنر نقش به سزایی داشتند.

پایان پیام

نویسنده: کیمیا قنبری