تاریخچه قالی بافی در لرستان را بشناسید
به گزارش گلونی بر اساس پژوهش رضوان هخامنش شواهد تاریخی حاکی از رونق دامپروری در لرستان است، به طوری که امروزه دامپروری در این منطقه شغل اصلی مردم روستایی و عشایر استان محسوب میشود.
پرورش دام منافع چندگانهای دارد که علاوه بر تأمین هزینههای زندگی و منافع اقتصادی برای خانوار، از گوشت، شیر، پشم و موی آنها نیز استفاده میشود.
موی بز و پشم مواد اولیه بافندگی هستند و سنتهای موجود در بین لرها، یادآور قدمت بافتههای ایشان است.
مثلا آنان ابزار کوچک چوبی (سُک) را برای بافت فرش به کار میبرند که در واقع مادر ابزاری فلزی در عهد مفرغ و متعلق به دورهای است که همه ابزارها چوبی بوده، یعنی پیش از کشف فلز.
اینها شواهد کهنگی بافتههای لری است و میتواند به شناختن سنتهای کهن و مستقل ایشان در زمینه فنون، مواد اولیه، ابزارها و حتی طرحها کمک کند.
با تمام این توصیفات نمونه مستندی از قالیهای قدیمی لرستان در قرون گذشته در دست نیست و اطلاعات در این زمینه بسیار اندک است.
تاریخچه قالی بافی در لرستان
برخی منابع سابقه قالی بافی در میان عشایر این استان را بیشتر از یکصد و پنجاه سال نمیدانند.
برخی مورخان در نوشتههای خود به صورت کلی اشارهای به قالیهای لری داشتهاند اما قدیمیترین سندی که راجع به صنایع دستی لرستان خصوصا قالی و نمد به صورت توصیفی بدون اشاره به تاریخ، مطالبی را نوشته است فیلبرگ دانمارکی است که در کتاب ایل پاپی کوچنشینان غرب ایران آورده است. ایشان مینویسد:
«دستگاه بافندگی که در بین لرها دیدم به صورت افقی است و تمام بافتههای مورد نیاز زندگیشان را میتوانند روی آن ببافند. طول بافتهها بستگی به طول تارهای آنها دارد و این طولها بیشتر از چند متر نیستند. بافت عرض آن را (تخته) مینامند.
روی این نوع از دستگاه، نه تنها بافتههای ساده بلکه بافتههای راهراه و همچنین پوشش حیوانات و نیز خورجینهایی که دارای کیفیت معمولی و یا بسیار عالی هستند بافته میشوند.
هرگز ندیدم که زنها چگونه با دستگاههایی که اختصاص به بافتن قالیهای بزرگ با بافت گرهای «یعنی قالی» هستند، کار میکنند. ولی بارها چگونگی کار گذاشتن این دستگاهها را مشاهده کردم.
برای این کار از تیرهای کلفت یا بیشتر از شاخههای قطور درختان استفاده میشود آن را به نحوی برپا میکنند که تشکیل یک چهارچوب عمودی را میدهد. بلندی آنها به اندازه قد یک مرد و شاید هم بلندتر است و تارها را به طور عمودی روی آن میکشند.
در اوایل بهار در گریت چوبهایی را دیدم که در دستگاه بافندگی مورد استفاده قرار میگرفت و برایم توضیح دادند که در این موقع از سال زنها هنوز به ریسندگی اشتغال دارند و بافندگی را بعد شروع میکنند.
یعنی حدود آخر تابستان به بافندگی میپردازند. در این موقع، در بیشتر جاها مشغول رنگرزی نخها بودند و نخهای پشمی در درون پاتیلها و یا روی سینیهای بزرگ فلزی در انتظار رنگ خیس میخوردند.
ارتباطی که پاپیها در فصل زمستان با شهر دزفول دارند در فصل تابستان با شهر خرم آباد پیدا میکنند و لذا در این فصل خرمآباد پذیرای مسافران و بیگانگان فراوانی است.
از سوی دیگر لرها بدون اینکه از محل کار و زندگی خود حرکت کنند رابطه اقتصادی آنها با خارج از ایل برقرار میشود. یعنی اینکه فروشندگان دوره گرد خود را به چادرهای لرها میرسانند.
لرها برای اینکه بتوانند چیزی را بخرند باید چیزی را بفروشند و برای این منظور گاهگاهی اشیایی را میفروشند که توسط خودشان بافته شده است مثل قالی یا خورجین.»
تاریخچه قالی بافی در لرستان: ویژگی کلی قالی های لرستان
در لرستان تمامی قالیهایی که به صورت ذهنی و در مناطق روستایی و عشایری بافته میشود با نام قالی لری شناخته میشوند. این قالیها دارای مشخصات ذیل هستند:
مواد اولیه: در گذشته مواد اولیه دستبافتهها به طور کامل در منطقه تهیه میگردید. قبل از ورود پنبه و اکریلک به زندگی عشایری و روستایی، زنان پشم چیده شده گوسفند را به تناسب رنگ پشم جدا نموده و پس از شستوشو با دوک ریسیده و رنگرزی میکردند.
در حال حاضر این فرایند به ندرت اتفاق میافتد و مواد اولیه قالیبافی از استانهای همجوار تهیه میگردد.
ابعاد: قالیهای محلی لرستان کوچک پارچه هستند و ابعاد قالیچه، یک ذرع و نیم و کناره با عرض ۱ تا ۲ مترو طول ۴ تا ۱۰ متر در این منطقه به وفور بافته میشده است.
طرح و رنگبندی: طرحها ذهنی و هندسی هستند و تعداد حاشیهها نیز بین ۲ تا ۵ حاشیه متغیر هستند.
رنگهای مورد استفاده برای زمینه لاکی روناسی و سرمهای است. تعداد رنگ قالیهای لرستان محدود بوده و از ۶ رنگ تجاوز نمیکند.
سرمهای، لاکی، زرد، نارنجی، آبی، سبز، نخودی پرکاربردترین رنگهای قالی لری هستند.
رنگ سفید ندرتاً در این قالیها به چشم میخورد.
ویژگی بافت: رجشمار: بین ۱۵ تا ۲۵، چلهکشی: فارسی، گرہ: متقارن و نامتقارن، شیرازه: همزمان در قالیهای عشایری تار و پود مخلوطی از پشم گوسفند و بز است و گره فرشها نیز با توجه به سنتهای بافندگی مختلف از نوع فارسی و گاهی ترکی است.
ابزار: قیچی معمولی، کارد، کرکیت که در زبان لکی کارازا نامیده میشود و در دهههای اخیر قلاب هم وارد این منطقه شده است.
رنگرزی: در گذشته رنگرزی سنتی با مواد رنگزای موجود در طبیعت استان مانند: گندل، جفت، برگ مو، روناس و… انجام میشد.
امروزه در معدود مناطقی که بافندگان بومی نخهای قالی خود را رنگ میکنند از رنگهای شیمیایی استفاده میکنند، اما بهطور کلی عمدتا نخهای مورد نیاز قالی بافی لرستان به صورت رنگ شده از بازارهای داخل استان و استانهای همجوار تهیه میشود.
پایان پیام