قالیبافی لرستان
به گزارش گلونی بر اساس پژوهش رضوان هخامنش طرحهای ماهی درهم (هراتی، ریز ماهی) و بتهای از مهمترین و در عین حال فراگیرترین طرحهای قالی ایران و لرستان است.
قالیهای این دو سبک طرح در منطقه بروجرد، ریز نقشترین طرحهای استان بودهاند.
در روستاهای این شهرستان طرحهای متنوع دیگری نیز بافته میشده که در محدود به همین منطقه بودهاند.
قالیبافی لرستان
قالیبافی لرستان و طرح چهاربره
در گویش محلی چاروره گفته میشود، از لحاظ موقعیت جغرافیایی روستای چهار بره در شمال بروجرد قرار گرفته است و از لحاظ کیفیت در طرح و نقش و بافت در گروه تولیدات با کیفیت استان است.
از نمونه بافتههای چهاربره میتوان به طرح علمدار اشاره کرد.
فرش چهار بره و علمدار بروجرد از گونههای قدیمی استان است که در گذشته بافت آن از رونق خوبی برخوردار بوده است.
طرح چهار بره واگیرهای است و در اولین نگاه تاثیر طرح هراتی را در آن میتوان مشاهده نمود. در چهار بره متن از موتیفهای درشتی مانند گل لوتوس و برگ کنگری استفاده شده است.
معمولا تعداد حاشیه یکی است و طره هم لته سیب رایج در کل کشور است.
قالیهای این روستا معمولا از روی حاشیه شناخته میشود و در واقع میتوان گفت بافنده حاشیه را به عنوان اصالت بافت روستا عامل شناسایی انتخاب کرده و با متن بازی میکند.
ریشهیابی تاریخی حاشیه هم اصل آن را به حاشیه هراتی میرساند که با توجه به ذهنیت بافنده تغییراتی در آن صورت گرفته است.
رنگبندی علمدار چهاربره تیره و معمولا سرمهای سیر و روناسی به عنوان رنگ زمینه انتخاب میشد، تعداد رنگهای مورد استفاده در این نوع دستبافته از ۷ رنگ شامل سرمهای، روناسی ، زرد، سبز، آبی، سفید و نارنجی، متجاوز نمیشود و رنگبندی موتیفها به گونهای است که تا حدی سنگینی متن را جبران کرده و جلوهی بیشتری داشته باشند.
برای بافت این سبک طرح در استان از الگوی بافت ثابت که همان تکه فرشها یا در اصطلاح محلی دستور بوده است.
طرح چهار بره در ابعاد ذرع و نیم و قایچهای و کناره بافته میشود. به دلیل واگیرهای بودن، این طرح قابلیت آن را دارد که در ابعاد مختلف و بنا به نباز و تشخیص بافنده، بافته شود.
قالیبافی لرستان و چهاربره علمدار
طرح علمدار در واقع همان طرح معروف هراتی است که در غرب ایران با نگارههای اصلی گل الماسی که در چهار سوی آن چهار برگ یا ماهی قرار دارد تزیین شده است و در این منطقه با خلاقیت و ذهنیت بافنده چنین حالتی را به خود گرفته است.
در صورت دقت به این طرح واگیرهای، ماهیها که به شکل برگ هستند دیده میشوند.
بافنده برای تنوع بیشتر نمادهایی از لوزی با موتیفهای گل لوتوس و ماهی را در متن قرار داده است.
در برخی نمونهها تعداد ۴ حاشیه با موتیفهای گل لوتوس، لته سیب و بته استفاده شده است.
قالیبافی لرستان و طرح گنجشکی (ملیچهای) روستای چهار بره
نمونه دیگری از تولیدات روستای چهار بره طرح گنجشکی است.
طرح گنجشکی دارای نقشه تکراری (واگیرهای) است واگیرهها لوریهایی هستند که به وسیله گلهای الماس و لوتوس در اندازههای مختلف به یکدیگر مرتبط شده و داخل لوزیها موتیفهای گنجشک و عقاب قرار میگیرد.
قالی طرح گنجشکی نسبت به طرح علمدار همین روستا دارای موتیفهای ریزتر و رنگبندی زیبا و ملایمتری است و مهارت بیشتری در بافت را نشان میدهد.
حاشیه مورد استفاده معروف چهار بره است که بررسی تاریخی ریشه آن را به حاشیههای معروف هراتی رساند که به شکل سادهتر با حالت روستایی بافته شده است.
این طرح هم به تبعیت از طرحهای دیگر این روستا و همچنین استان لرستان از رنگ سرمهای برای زمینه استفاده کرده است.
نمونه مورد نظر قالی قدیمی و تماما دارای رنگرزی گیاهی و رنگرزی شده در خود لرستان و بروجرد باشد.
قالیبافی لرستان و بته سرابند (مالمیر)
مالمیر و سرابند از جمله روستاهای شمال شرقی بروجرد و همجوار با استان مرکزی هستند.
تولیدات این دو روستا از نظر بافت و طرح و نقش کاملا شبیه هم هستند و به همین دلیل در سراسر ایران به نام سرابند (مالمیر) شناخته میشود.
طرح معروف مالمیر و سرابند نقشه تکراری بته است (تصویر) که هم به صورت لچک و ترنج بافته میشود هم بدون لچک و ترنج و اکثرا با حاشیه شکری بافته میشوند.
بر خلاف سایر طرحها و نقشهای موجود در لرستان ریز نقش است و همین امر جلوه لطیفتر و زیباتری را به تولیدات آنها میدهد.
طرح بته این روستاها از معدود تولیداتی در استان لرستان است که از رنگ سفید به عنوان یکی از رنگهای اصلی در لچک، ترنج و حاشیه استفاده میکنند و به طور کلی با استفاده از قرمز لاکی سیمای روشنی را به تولیدات خود میبخشند.
عداد رنگهای این نوع قالی لرستان نیز محدود است و به ۷ رنگ نمیرسد.
این طرح و به خصوص بافت این روستا در بروجرد بسیار مورد علاقه و پسند بازار محلی است.
به طور کلی بافندگان لرستان به طرح بتهای سرتاسری ریز و درشت که متن فرش با ردیفهای بته دو طرفه (بتهها در هر ردیف در جهت مخالف ردیف قبل قرار گرفتهاند) منقوش میگردد تمایل زیادی نشان میدهند و بافت آن در گوشه و کنار استان انجام میشود.
قالیبافی لرستان و طرح عروسکی
نمونه حاضر یک طرح لری و نمونهای قالی عروسکی تشخیص داده شده است.
از این نوع طرح امروزه تا آنجا که اطلاع داریم در هیچ جای استان بافته نمیشود.
همچنین به علت فرسوده بودن قالی مورد نظر امکان تشخیص کامل طرح و حتی رنگبندی وجود ندارد فقط طبق استنادات به افراد محلی و تشخیص نماد آدم قالی را طرح عروسکی میدانستند و اینکه نوع طرحها در گذشته توسط عشایر بافته میشده است و یک طرح سلیقهای است.
قالیبافی لرستان و طرح سماوری
روستای برده سره در شمال غرب بروجرد و در مسیر شهرستان نهاوند قرار گرفته است.
از جمله طرحهای این روستا طرح سماوری است که نمادی از صنعت ورشوسازی و سماور ورشویی بروجرد است.
از گذشتههای دور بروجرد قطب اقتصادی استان بوده و انواع پیشهها در آن فعالیت داشتهاند.
به طوری که روستائیان و عشایر از سراسر استان بازار این شهرستان را برای تهیه مایحتاج و عرضه محصولات کشاورزی و صنایع دستی انتخاب میکردند.
در دهههای نه چندان دور سماورهای ساخت دست هنرمندان ورشوساز بروجرد زینتبخش منازل استان بود و بافت یک قالی با طرح و نام سماور از این مساله ناشی میشود.
طرح سماوری به صورت یک چهارم است و طرح کامل ترنج، دو سماور را نشان میدهد که از قسمت تحتانی به یکدیگر چسبیدهاند و لچکهای هندسی آن را احاطه نمودهاند.
نقش سماور یا همان ترنج تمام قسمت طولی و عرضی زمینه را فرا گرفته و فضاهای اندکی از زمینه که باقیمانده با موتیفهای کاملا هندسی پر شده است.
در این نوع قالی تمام اجزا مانند: حاشیه، لچک و حتی انتخاب نوع رنگبندی کمکی هستند برای جلوه بهتر و بیشتر ترنج سماوری.
عداد رنگهای مورد استفاده این طرحها از ۷ رنگ تجاوز نمیکند و اکثرا رنگ زمینه سرمهای است.
باید به این نکته اشاره کرد که طرح سماوری امروزه در روستاهایی که این نوع طرح را داشتهاند بافته نمیشود مگر بسیار کم و به ندرت یا بر اساس سفارشپذیری.
قالیبافی لرستان و طرح روستای قاعد طاهر با تلفظ محلی کاتار
از نمونه طرحهای این روستا طرح سماوری است که در واقع برای تشکیل ترنج از طرح سماور استفاده شده است در این نوع قالی ترنج پیش از حد معمول و مرسوم بزرگ و مربعی شکل است و لچک ترنج و فضل اصلی متن را اشغال کرده و تقریبا فضای زیادی در متن باقی نمیماند و باقیمانده فضای متن با موتیفهای کوچکی مانند انواع گل و بوته پر میشود.
قالی دارای یک حاشیه اصلی قرمز رنگ و دو طره سرمهای است و تمام تلاش بافنده در متن به کار رفته و چندان تلاشی برای زیبایی حاشیه صورت نگرفته است. امروزه این طرح منسوخ گردیده و دیگر بافته نمیشود.
قالیبافی لرستان و طرح گیجالی
روستای گیجالی در مرکز بروجرد قرار گرفته و از نظر طرح و نقش در گروه طرحهای لچک و ترنجی قرار میگیرد با این تفاوت که کاملا متمایز از سایر روستاهای این منطقه میباشد.
به طور قطع این طرح یک طرح و نقش روستایی نیست و از طرحهای شهری اقتباس شده است.
طرح قالی لچک و ترنجی است که حالت گردان به خود گرفته به طرحهای شهری نزدیک شده است.
بافنده حاشیه را به یکی تقلیل داده و سعی کرده حداکثر استفاده را از متن جهت گردش اسپیرالها داشته باشد در زمینه موتیف شاخص گل سرخ است.
که با ته غنچه برگ آن را تزیین کردهاند و این مسئله نشان دهنده تلاش بافندگان برای تغییر و ارتقاء صنعت فرشبافی در بروجرد و استان است.
موتیفهای مورد استفاده در حاشیه هم گل سرخ و موتیفهایی به شکل خوشه گندم هستند.
این روستا هم همانند سایر روستاهای بروجرد معمولا سرمهای را به عنوان رنگ زمینه انتخاب کرده است ویژگیهای رنگبندی روستایی اما زیباست.
قالیبافی لرستان و طرح و نقش لچک و ترنج گل آلبالو
از نظر طرح (شکسته بودن) و رنگبندی کاملا متاثر از نهاوند میباشد.
به دلیل استفاده از گلهای ریز خوشهای به این نام معروف شده است.
در این نوع طرح معمولا یک حاشیه اصلی و دو طره استفاده میشود که از روی حاشیه میتوان تشخیص داد که بافنده برای بافت حاشیه نسبت به متن خلاقیت و وقت زیادی صرف نکرده است.
موتیفهای موجود در حاشیه نسبت به متن درشت و ابتدایی هستند در مورد رنگبندی معمولا این منطقه از سبز و زرد زیبایی استفاده نمیکند و این دو رنگ چندان بازار پسند از ارزش تولیدات آنها میکاهد.
قالیبافی لرستان و لچک ترنج ونایی
تاثیراتی را در طرح نشان میدهد که برگرفته از روستای جعفر آباد است مانند استفاده از گلدان و بوتههایی که آرایشی شبیه گل آلبالوی جعفرآباد دارند.
در یک بررسی کلی با وجود نزدیکی روستا به شهر که میتواند عامل مهمی هم برای پیشرفت صنعت قالیبافی باشد اما نسبت به سایر روستاها وضعیت ضعیفتری را در طرح و نقش و بالاخص رنگبندی نشان میدهد.
قالیبافی لرستان و اشترینان
بافندگان این بخش توانستهاند با ذوق و سلیقه در بافتههایشان بازار داخلی و حتی بازار خارجی خود را حفظ کرده و تقریبا همپای مناطق دیگر حرکت کند.
از طرحهای این بخش میتوان به طرح چنار، طرح تاج ماهی و شیخ قربانی اشاره کرد و یک طرح دیگر که از تلفیق سه نمونه فوق الذکر به وجود آمده و نمونه مورد بررسی طرح چهارم و در واقع یک طرح تلفیقی است.
قالیهای اشترینان بر اساس زیبایی طرح و نقش و بازار پسند بودند شامل:
۱- طرح شیخ قربانی ۲- طرح تاج ماهی ۳- طرح چنار ۴- طرح تلفیقی است.
در طرح تلفیقی که در واقع بر اساس 2/1 نقشه بافته میشود متن تلفیقی از سه طرح فوقالذكر است و لچکها در ادامه یکددیگر به وجود میآیند.
در متن واگیره ماهی در هم به طور واضح مشخص است و باز هم از موتیفهای لته سیب و گل لوتوس و موتیفی شبیه به عقاب استفاده شده است. در این نمونه یک حاشه اصلی و دو طره دیده میشود.
بافنده در این قالی از رنگهای نسبتا روشن مانند فیروزهای سبز روشن، مسی و… برای جبران سنگینی رنگ سرمهای و لاکی زمینه استفاده کرده است و باز هم سرمهای اشترینان یکی از نمونههای خوب موجود در منطقه است.
پایان پیام