آذر بیگدلی و بنیان گذاری نهضت بازگشت ادبی

آذر بیگدلی و بنیان گذاری نهضت بازگشت ادبی در قرن دوازدهم

به گزارش گلونی لطفعلی بیگ شاملو (۱۱۹۵_۱۱۲۴ هجری قمری) معروف به آذر بیگدلی، شاعر و نویسنده پرکار سده دوازدهم ایرانی است که از او به عنوان سردمدار نهضت بازگشت ادبی یاد شده است.

وی در اصفهان متولد و روزگار کودکی‌اش با سقوط اصفهان به دست افغانان مصادف شد. آشوب‌های اصفهان او و خانواده‌اش را راهی قم ساخت و آنان ۱۴ سال در آن سامان به سر بردند تا زمانی که نادر حکومت لار و فارس را به پدر او واگذارد و او به ملازمان نادر پیوست.

از بعد مرگ نادر نیز لطفعلی بیگ به جرگه دیوانیان پیوست اما به یک‌باره دیوان و دیوانیان را رها کرد و «لباس امارت را به کسوت درویشی مبدل ساخت و دست از خدمت سلاطین برداشت.» در چنین زمانی بود که او هرچه بیشتر به شعر و اهالی شعر نزدیک شد اما نا‌بسامانی‌های ایران عرصه شاعری را بر او تنگ ساخته و اشعار او در طوفان حوادث اصفهان به تاراج رفته بود.

روی کار آمدن کریم خان زند اما آبی بر آتش آشوب‌های ایران بود. آرامش نسبی به وجود آمده در زیر سایه خان زند به آذر بیگدلی این فرصت را داد تا بر کار خویش تمرکز کرده و مطالعات خود را آغاز کند.

ثمره ذوق و تلاش آذر را می‌توانیم در تذکره آتشکده، مثنوی گنجینه، مثنوی یوسف و زلیخا، دیوان اشعار و اشعار پراکنده او مشاهده کنیم. اثری که مهر ماندگاری بر پای نام آذر بیگدلی در تاریخ و ادبیات ایران زد، مهم‌ترین اثر او تذکره آتشکده است.

این کتاب حاوی شرح احوال و نمونه شعر ۸۵۰ شاعر پارسی‌گوی است که در ضمن آن به اطلاعات تاریخی نیز پرداخته شده است.

بخش دوم این کتاب که جمعا ۳۰ صفحه از اثر را به خود اختصاص داده نیز بر وقایع تاریخی از زمان سقوط صفویان تا مرگ کریم خان زند نظارت دارد.

زبان آذر برخلاف رسم رایج زمانه‌اش زبانی ساده، بی‌پیرایه و به دور از عبارت‌پردازی‌های زاید بود و از این حیث توانست بر کار نویسندگان اعصار بعد به خصوص عصر قاجار تاثیرگذار باشد.

اما تاثیر این نویسنده فقط بر نویسندگان محدود نماند او توانست پیشرو مورخانی چون محمد هاشم باشد و با حفظ یک سری از الگو‌های تاریخ‌نگاری اعصار گذشته دست به ابتکارات تازه زده و آن‌ها را به دوره بعد انتقال دهد.

آنچه آذر را فقط به یک تذکره‌نویس محدود نمی‌سازد و در زمره تاریخ‌نگاران قرار می‌دهد رویکرد اجتماعی و اقتصادی او به علاوه تحلیل‌های گاه به گاهی است که از رخدادهای تاریخی ارائه می‌دهد و به شخصیت ادبی او وجه دیگری اضافه می‌کند.

پایان پیام

نویسنده: کیمیا قنبری