کلنگ زنی ناصرالدین شاه برای گسترش تهران و آغاز توسعه شهری

در ۱۸ آبان ۱۴۰۰ 0

کلنگ زنی ناصرالدین شاه برای گسترش تهران و آغاز توسعه شهری.

به گزارش گلونی گذشته چراغ راه آینده است. تا زمانیکه ملتی تاریخ خود را نشناسد، چه جای امید که برای آینده‌اش تدبیری بیندیشد؟

چراکه وضعیت حال یک سرزمین بسان حلقه‌های یک زنجیر طولانی به گذشته‌اش متصل است و بی‌شک از آینده نیز منفک نخواهد بود.

تاریخ خود مؤید این مطلب است که هرگاه انسان‌هایی نسبت به سرگذشت مملکتشان نامهربان و نامأنوس بوده‌‌اند، محکوم شده‌اند به از دست دادن عزت ملی و فرهنگی و بی‌هویتی!

از این جهت در این سلسله نوشتارها قصد داریم عزت و هویت ایرانی و ملی را در لابه‌لای صفحات خاک گرفته تاریخ جستجو کنیم.

قسمت هفتم- اولین کلنگ‌زنی برای فراخ کردن تهران

روستای تهران، دقیقاً همان لحظه‌ای که مسؤلیت پایتختی را بر گرده‌اش نهادند، نامش نیز با انواع طرح‌های توسعه فضای شهری گره خورد.

از همان ایام هم رسم را اینگونه پایه گذاشتند که مراسم توسعه با کوبیدن نمادین «کلنگ»‌ همراه شود و درست از همان دوران، از بین بردن باغ‌ها اطراف و تبدیل‌شدنشان به ساختمان و خیابان و فضای شهری، آیین متداول و هر روز این کلانشهر گردید.

بیش از یک و نیم قرن پیش در آخرین ساعت منتهی به غروب آفتاب یازدهم شعبان ۱۲۸۴ قمری و دقیقاً یک ساعت و چهل دقیقه قبل از غروب روز ۱۷ آذرماه سال ۱۲۴۶شمسی، اولین کلنگ برای فراخ سازی تهران به تنگی درآمده آن روزگاران، توسط «ناصرالدین شاه» قاجار حوالی دروازه دولت تهران، جایی در شمال خیابان باب همایون در میدان امام خمینی امروزی، بر زمین کوبیده شد.

کلنگ زنی ناصرالدین شاه برای گسترش تهران

محسن ظهوری از عصر ایران گزارش می‌دهد:

نماشای گلونی را دنبال کنید

شرح ماوقع را هم به صورت کتیبه‌ای بر روی تیغه همان کلنگ حک کردند و متنی روی برگه نوشتند و همراه کلنگ به موزه کاخ گلستان سپردند تا یادگار بماند برای آیندگان.

اما اینکه سرآغاز قصه اولین کلنگ‌کوبی در تهران کجاست، برمی‌گردد به دروازه‌های حصاری که ۳۰۰ سال قبل‌تر به دستور «شاه طهماسب» صفوی دور روستای تهران کشیده شده بود.

آن زمان که ناصرالدین شاه، بر تخت شاهی جلوس می‌کرد، تهران محصور در حصار صفوی، ۱۰۰۰ تن جمعیت داشت و حالا که او می‌خواست تهران را فراخ کند، به ۱۵۵ هزار تن رسیده بود و دیگر جایی برای ساخت خانه‌های جدید وجود نداشت و مردم روزگار را در سختی سپری می‌کردند.

قرعه اجرای طرح نیز به نام «مستوفی‌الممالک» صدراعظم و «میرزاعیسی»‌ وزیر دارالخلافه زده شد.

آنها در طول چهار سال، خندقی که برای حفاظت از شهر دورتا دور تهران کشیده شده بود را پر کردند، حصار صفوی را برداشتند و خندق و دیوار هشت ضلعی بزرگ‌تری به سبک پاریس قدیم اطراف تهران ساختند که به «حصار ناصری» معروف شد.

روزی که کار گسترش تهران تمام شد، شهر ۱۳ دروازه داشت اما تمام باغات و زمین‌های زراعی اطراف ناپدید شده بودند. جایی هم که روزگاری خندق و حصار صفوی بود، تبدیل به خیابان‌های شهر جدید شده بود.

گرچه آغاز گسترش تهران در دوره ناصرالدین ‌شاه یکی از مهمترین رویدادهای آن دوران است و مردم تهران پس از این ساخت‌ و ساز توانستند اندکی نفس راحت بکشند، اما هیچگاه پایدار نماند.

چراکه تهران دوباره آ‌نقدر شلوغ شد که باید باز هم بزرگ‌تر از قبل می‌شد. اجرای حصار ناصری، آغازی بود بر فراخی بی‌حد و حصر پایتخت تا سر مرز انفجار!