۱۳ جمجمه مخروطی از ایران باستان چه رازی در خود دارند؟
۱۳ جمجمه مخروطی از ایران باستان چه رازی در خود دارند؟
به گزارش گلونی به نقل از صدای میراث، سال ۱۳۹۴- گورستان باستانی چگاسفلا- خوزستان: باستانشناسها در کاوش‌های باستان‌شناسی خود در این محوطه پیش از تاریخی بیش از ۱۰ گور باستانی را کاوش کردند که یکی از آنها وسیع‌ترین گور جمعی و بی‌نظیر جهان را آشکار کرد.
طول فضای داخلی این گورجمعی، حدود ۵٫۵ متر و عرض آن ۱۴۰ سانتیمتر بود. این گور باستانی در کارگاه ب قرار داشت و شگفت‌آورترین کشف باستانشناسها از همین نقطه کلید خورد.
۵۲ اسکلت متعلق به ۵۸۰۰ تا ۶۲۰۰ سال قبل مربوط به دوره روستانشینی جدید در این گور یافته شد که از آن تعداد ۱۲ جمجمه کاملا عامدانه تغییر شکل یافته در میان آنها بود.
به جز این ۱۲ جمجمه، یک جمجمه دیگر در همین گور قرار دارد که تغییر شکل آن غیر عمدی و تحت تاثیر تخته گهواره بوده است.
ضمن اینکه یک جمجمه تغییر شکل یافته‌ی دیگر در گور ۶ کشف شد. در میان اسکلت‌هایی که جمجمه‌هایشان در عهد باستان تغییر شکل یافته بودند، برخی از موارد شدت تغییر شکل بسیار زیادی را نشان می‌دهند.
گاهنگاری باستانشناسها از یافته‌های فرهنگی داخل این گورجمعی که شامل یافته‌های مختلف از قبیل ظروف و جام‌های سفالی منقوش، ظروف سنگی، مهره‌های سنگی و گِلی و چند شی ساخته شده از مس بود و همچنین معماری گور، مشخص کرد که وسیع ترین گورجمعی دوران روستانشینی در ایران متعلق به سال‌های ۳۸۰۰ تا ۴۲۰۰ پیش از میلاد یعنی ۵۸۰۰ تا ۶۲۰۰ سال قبل است.
این کاوش باستان شناسی توسط دکتر عباس مقدم باستان شناس دوران پیش از تاریخ رهبری می‌شد و حامد وحدتی‌نسب انسان‌شناس پیش از تاریخ نیز در مطالعات انسان‌شناسی زیستی او را در این کاوش‌ها یاری می‌کرد. بلافاصله پس از یافتن این یافته جدید باستانشناسها دست به کار شدند تا بدانند این اجساد متعلق به کدام فرهنگ پیش از تاریخ و قبل از اختراع خط در گوشه ای از فلات ایران بود.
به علت توقف کاوش‌های باستان‌شناسی در گورستان، بررسی‌ها هنوز به نتیجه نرسیده است و مشخص نیست، اسکلت‌هایی که جمجمه‌هایشان در کودکی به صورت عامدانه تغییر شکل یافته است متعلق به کدام تمدن پیش از تاریخ ایران است و دلیل این رفتارشان چه بوده است.
آیا آنها از آیین خاصی پیروی می‌کردند؟ آیا تغییر جمجمه آن دسته از ساکنان پیش از تاریخ در فلات ایران با هدف زیبایی یا باورهای دیگر انجام شده است؟ اصلا چرا باید این جمجمه‌ها تغییر شکل یافته باشد؟
هنوز پاسخ به این سوال‌ها داده نشده است و بعدها که دکتر عباس مقدم در بخش زیستگاهی چگاسفلا یکی از نیایشگاه‌های باستانی محوطه را کشف و کاوش کرد هم نشانه‌ای از ارتباط گورستان و یافته‌هایش با تشریفات مذهبی صورت گرفته در نیایشگاه هویدا نشد.
اما در روند مطالعات باستان‌شناختی درباره چرایی تغییر شکل دادن تعمدی جمجمه‌های گورخفتگان چگاسفلا، باستان شناس‌ها به کشفیات جالبی دست یافتند.
از مدیترانه تا زاگرس، از جنوب شرق آسیا تا استرالیا، از محوطه باستانی بیبلوس در لبنان تا بومیان مایا و چینوک و در قاره آمریکا نشانه‌های تغییر شکل عامدانه جمجمه انسان‌ها حتی تا همین دوره معاصر وجود دارد.
۱۳ جمجمه مخروطی و رازی از ایران باستان
آنچه گورجمعی محوطه باستانی چگاسفلا را از همه این موارد متمایز کرد، آن است که این گورستان، هم به لحاظ تعداد جمجمه‌های تغییر شکل یافته و هم حفظ‌شدگی این جمجمه‌ها در ایران بی‌نظیر و یکی از محوطه‌های شاخص در جنوب‌غرب آسیاست.
از همه جالب‌تر آن که گورخفته‌های چگاسفلا ساکن فلات ایران هستند و مهاجران سرزمین‌های دیگر به فلات ایران نبوده‌اند.
جمجمه‌های تغییر شکل یافته گورستان چگاسفلا حالا در اختیار یک دانشجوی مقطع دکترا در رشته باستان‌شناسی پیش از تاریخ در دانشگاه تربیت مدرس است تا دلیل تغییر شکل جمجمه‌ها و تکنیک‌های تغییر شکل این جمجمه‌ها را مشخص کند و به دیگر سوالات مبهم نیز تا حد امکان پاسخ دهد.
«مهدی علیرضازاده» همان دانشجوی مقطع دکترای باستان شناسی پیش از تاریخ است که حالا مشغول بررسی مطالعات و دست یافتن به پاسخ‌های فراوان در رابطه با جمجمه‌های تغییر شکل یافته به دست آمده از این کاوش باستان شناسی در قالب رساله دکترای خود در دانشگاه تربیت مدرس است.
این باستان شناس پیش از تاریخ در گفت‌وگو با صدای میراث به شرح اهمیت و ارزش‌های باستانی یکی از ویژه‌ترین گورهای جمعی و البته باستانی جنوب‌غرب آسیا در چگاسفلا پرداخته و به وجود نشانه‌های تغییر عامدانه جمجمه در دیگر تمدن‌ها و فرهنگ‌ها وحتی در دوران معاصر در ایران پرداخته است.
مهدی علیرضازاده به صدای میراث می‌گوید: «حالا می‌دانیم چگاسفلا گورستانی باستانی دارد که برخی از گورهای آن در زمره گورهای جمعی هستند.
در کارگاه ب، گور شماره یک، گورجمعی وسیعی با حدود ۵۲ گور خفته وجود دارد که فعلا براساس کاوش هایی که به سرپرستی دکتر مقدم انجام شده است ۱۲ جمجمه تغییر شکل یافته پیدا شد که تغییر شکل آنها کاملا عامدانه است.»
این باستان شناس درباره ۱۳ جمجمه مخروطی از ایران باستان می‌گوید: «در جنوب غرب آسیا یا در شرق نزدیک، محوطه‌هایی وجود دارد که در آنها فقط جمجمه زن‌ها تغییر شکل داده شده است.
در محوطه باستانی بیبلوس لبنان هم که متعلق به ۵۵۰۰ تا ۶۰۰۰ سال قبل است تنها جمجمه زن‌ها را تغییر شکل داده‌اند.
در «گنج دره» کرمانشاه نیز که یک محوطه باستانی متعلق به دوره نوسنگی است، جمجمه‌هایی به دست آمد که فرم آنها را با بستن بانداژ به جمجمه تغییر داده بودند.
در محوطه باستانی تپه «عبدالحسین» در زاگرس مرکزی هم جمجمه‌های تغییر شکل یافته به دست آمده است و با توجه به این نشانه‌ها می‌توان گفت که سنت تغییر شکل دادن جمجمه در ایران باستان ۱۰ هزار سال قدمت داشته است.
البته شواهد تغییر شکل جمجمه تا همین الان نیز در برخی اقوام ساکن ایران در نقاط مختلف کشور با بستن پیشانی و پس سر نوزادان رواج دارد.
در شمال ایران و گیلان و برخی مناطق لرستان و حتی به نوشته دینگوال که در این موضوع تحقیق کرده است در برخی اقوام کرد نیز این سنت رایج است.
اما در چگاسفلا موضوع تغییر شکل دادن تعمدی جمجمه‌ها بسیار جالب است و ساکنان این منطقه در دوران روستانشینی جدید و براساس گاهنگاری گورجمعی چگاسفلا در ۵۸۰۰ تا ۶۲۰۰ سال قبل جمجمه نوزادان را به کمک بانداژ می‌بستند.
در نهایت جمجمه افراد به صورت مخروطی و به شکلی کاملا اغراق شده تغییر شکل پیدا می‌کرد.»
این محقق که در حال نگارش تز دکترای باستان شناسی پیش از تاریخ خود با موضوع جمجمه‌های تغییر شکل یافته چگاسفلا است ادامه می‌دهد: «در گور شماره یک چگاسفلا ۱۲ مورد تغییر عامدانه جمجمه یافت شده است. در برخی موارد شدت تغییر شکل بسیار زیاد است. برای نمونه جمجمه شماره ۵ کاملا مخروطی شده است.»
مهدی علیرضازاده می‌گوید: «یک جمجمه دیگر در این گور نیز تنها در ناحیه پس سری تغییر شکل یافته است که گمان می‌شود دلیل آن شکل خواباندن نوزاد در گهواره یا بر سطح صاف بوده است و تعمدی نبوده است. در گور شماره ۶ نیز یک جمجمه تغییر شکل یافته به دست آمده است که در نوع خود جالب توجه است.»
به گفته این باستان شناس، آنچه گورستان چگاسفلا را از بسیاری دیگر از موارد متمایز کرده است تعداد بالای جمجمه‌هایی است که تعمدی تغییر شکل یافته‌اند. و البته این جمجمه‌ها نسبتا خوب حفظ شده‌اند.
شیوه تدفین این افراد نیز بسیار عجیب بوده است. آنها را به ترتیب از بخش مقابل در ورودی گور که در غرب بوده است قرار می‌دادند و نفر بعدی را که می خواستند در گورجمعی بگذارند، اجزا و استخوان‌های گورخفته قبلی را به ته گور که در سمت شرق است می‌بردند و جسد بعدی را جایگزین می‌کردند.
بدین ترتیب گورخفته‌ها را ابتدا در غرب گور دفن می کردند و سپس به شرق گور که انتهای آن بود انتقال می دادند. اما هنوز نمی‌دانیم چرا این شیوه تدفین را در پیش گرفته بودند؟
نویسنده رساله دکتری با موضوع «جمجمه‌های تغییر شکل یافته گورستان باستانی چگاسفلا» تاکید می‌کند که گورخفته‌هایی که جمجمه آنها به صورت عامدانه تغییر شکل یافته است در دورانی دفن شده اند که هنوز خط اختراع نشده است و به همین دلیل کار باستانشناسها در چرایی تغییر جمجمه آن ها و شیوه تدفین‌شان را سخت کرده است.
طبق گزارش‌های مفصلی که از گورستان چگاسفلا چاپ و منتشر شده است، آقای علیرضازاده نتیجه می‌گیرد که نکته عجیب در رابطه با این گور متعلق به اواخر دوران روستا‌نشنی وجود معماری آن است و می‌گوید: «معماری گور در این دوران به این شکلی که در چگاسفلا به دست آمده رایج نبوده است.
اما گورجمعی چگاسفلا مانند یک اتاق کوچک است که شکل مستطیلی دارد فضای داخلی آن ۵ متر و ۴۰ سانتیمتر طول و ۱۴۰ سانتیمتر عرض دارد.
یک پی سنگ هم دارد و تخته سنگ‌هایی زیر دیواره گور قرار داده‌اند. ساختار چینه‌ای هم دارد. ضمن آن که قسمتی از این گور پیش از تاریخی پوششی از تخته سنگ‌های بسیار بزرگ به طول ۱۷۵ و عرض ۳۰ تا ۵۰ ساتیمتر دارد که تخته سنگ‌ها نیز اوریب کار گذاشته شده است.»
۱۳ جمجمه مخروطی و رازی از ایران باستان
این باستان شناس پیش از تاریخ به رایج بودن سنت تغییر جمجمه در اقوام و قبایل و حتی در دیگرمحوطه‌های باستانی جهان اشاره می‌کند و می‌گوید: «دلایل تغییر شکل جمجمه از مدیترانه تا زاگرس یا حتی استرالیا و آمریکا و جنوب شرق آسیا پیگیری شده است.
در برخی نقاط تغییر شکل جمجمه تحت تاثیر زیبایی انجام می‌شده و فقط جمجمه زن‌ها تغییر شکل می‌یافت. مثل محوطه باستانی بیبلوس لبنان، در نقاطی دیگر تغییر شکل جمجمه، نشانگر قومی جغرافیایی بوده است.
مثلا قبایل مختلف بومیان آمریکا این کار را می‌کردند تا وقتی از دور هم دیده می‌شدند مشخص شود که مثلا از بومیان «چینوک» هستند.
در نقاطی از مصر باستان هم سنت تغییر شکل جمجمه در میان قشر نخبه وجود داشت. در برخی نقاط جهان هم دلیل اعتقادی داشت.
مثلا وقتی اروپایی‌ها به آمریکا رسیدند یک اسقف اسپانیایی مردم قبیله یوکاتا را می‌بیند که بخشی از مردمان تمدن مایا هستند و جمجمه نوزادان خود را تغییر شکل می‌دهند.
این گزارش البته مربوط به ۱۵۷۲ میلادی و ۴۵۰ سال پیش است و می‌بیند این ها جمجمه نوزادان خود را تغییر شکل می‌دهند.
مردم یوکاتا سر نوزاد را بین دو تخته چوبی قرار می‌دادند و می‌بستند. یک تخته را جلو سر و تخته دیگر را پس سر می‌بستند و جمجمه نوزاد تغییر شکل می‌یافت.
وقتی مبلغان مذهبی از بومیان می‌پرسند «چرا سر نوزادان را تغییر شکل می‌دهید و سر مردمان شما مثل مردمان مسیحی نیست؟» بومیان پاسخ می‌دهند که «خدایان به اجداد ما گفتند اگر سر خود را به این شکل درآورید مسئولیت‌هایی که برعهده‌تان قرار داده‌ایم درست انجام می‌دهید و نجیب‌تر و خوش اندام‌تر به نظر می‌رسید.»
امروزه در جنوب شرق آسیا و در آفریقا در میان قبایل «مانگبتو» در شرق اوگاندا هم سنت تغییر شکل جمجمه رایج است که جمجمه‌ها را بسیار طویل می‌کنند.
در جنوب شرق آسیا هم در منطقه در برتانیای جدید این سنت رواج دارد. در استرالیا هم وجود دارد و در مالزی، جمجمه افراد را به نحوی تغییر شکل می‌دهند که در اصطلاح باکسی شکل یا جعبه می‌شود.
استخوان پیشانی و پس سری را با ابزاری چوبی به نام تادال تحت فشار قرار می‌دهند تا شبیه یک جعبه شود.»
۱۳ جمجمه مخروطی از ایران باستان چه رازی در خود دارند؟
مهدی علیرضازاده پژوهشگری که جمجمه‌های تغییر شکل یافته چگاسفلا را مطالعه می‌کند به صدای میراث می‌گوید: «در تمام قاره‌ها سنت تغییر شکل جمجمه رواج داشته و دارد. ولی آنچه در مطالعات باستان‌شناسی چگاسفلا را یگانه کرده است، این است که این تعداد جمجمه تغیر شکل یافته در چگاسفلا زیاد است و ساختار معماری قبور در این گورستان بی‌نظیر است.
اینکه بخواهیم بگوییم چرا در چگاسفلا جمجمه‌ها در دوره روستانشینی جدید تغییر شکل یافته است باید تمامی یافته‌های باستانی‌شناسی، معماری قبور، پیکرک‌های باستانی آن دوره و تصاویر سی.تی.اسکن جمجمه‌ها، گورنهاده‌ها و کاربری محوطه را کنار یکدیگر بگذاریم تا مشخص شود در این محوطه باستانی چه خبر بوده و آیا تغییر جمجمه ساکنان این بخش از فلات ایران در ۵۸۰۰ تا ۶۲۰۰ سال قبل کارکرد مذهبی داشته یا نه؟»
او می‌گوید: «نکته جالب این است که گورخفته‌های چگاسفلا مهاجر نبوده‌اند و در همان منطقه که به شرق نزدیک معروف است، زیست می‌کردند.
چگاسفلا یک محوطه باستانی دوران روستانشینی است. هم به دلیل ساختار و معماری قبور و هم به دلیل شیوه تدفین که افراد را پشت سر هم دفن می‌کردند و نشان‌دهنده وجود یک آیین مشخص بوده است، چگاسفلا مهم است.
این اتفاقات همگی پیش از اختراع خط افتاده است. البته باستان شناس‌ها به نتایجی دست یافته‌اند و می‌دانیم یک جمجمه در گورجمعی چگاسفلا بیش از یک بار داخل گور جا‌به‌جا شده و بار اول به چه شکلی روی زمین گذاشته شده است.
حتی در گورستان شماره ۲ و در دهان جمجمه شماره ۴۳ در زمان تدفین یک سرتبر مسی گذاشته‌اند. تصاویر پزشکی و تحلیل‌های ما نشان داده است که هیچ‌گاه با این تبر به جمجمه ضربه وارد نشده است. این جمجمه هیچ شکستگی ندارد و تنها پس از مرگ این فرد، سرتبر مسی در داخل دهان آن قرار گرفته است.
قرار دادن سلاح در دهان متوفی در نقاط دیگر جهان مشاهده شده است و ما این مطالب را از گزارش‌های قوم‌نگاری دریافت کرده‌ایم.
آن اقوام این کار را به این دلیل انجام می‌دادند که شخص راحت به جهان دیگر برود. نتایج به‌دست آمده از جمجمه‌های چگاسفلا زیاد و جذاب است اما بنابر ضوابط پژوهشی فعلا زمان انتشار نتایج با جزئیات بیشتر در خبرگزاری‌ها وجود ندارد و باید به تعهدات علمی پایبند بود.»
درباره تاریخ ایران باستان بیشتر بخوانید
پایان پیام
ایرانی‌ها چه دغدغه‌هایی دارند؟
اینجا را ببینید
کد خبر : 273561 ساعت خبر : 10:30 ق.ظ