بلوط های هیرکانی را بشناسید؛ سه درخت بلند و زیبا

در ۲۸ اسفند ۱۴۰۱ 0

به گزارش گلونی فرزانه حبیبی، دکترای سیستماتیک گیاهی نوشت: جنگل‌های هیرکانی در امتداد سواحل جنوبی دریای خزر از مناطق جنوبی تالش در کشور آذربایجان تا پارک ملی گلستان در ایران امتداد دارند.

جدا از این کمربند پیوسته، قسمتی به نام جنگل‌های ارسباران در شمال غرب ایران (شرق استان آذربایجان شرقی) و قسمتی دیگر به نام جنگل‌های درکش (غرب استان خراسان شمالی) وجود دارند که به به شکل کمربندی به عرض ۳ تا ۵ کیلومتر و طول ۲۰ کیلومتر در دامنه‌های شمالی رشته کوه آلاداغ قرار گرفته است.

به طورکلی می‌توان گفت جنگل‌های هیرکانی در منتهی الیه شرق استان گلستان، در حوزه پارک ملی گلستان (منطقه گلیداغ) به صورت کاملا پیوسته خاتمه یافته و به جنگل‌های کوهستانی اُرس در ناحیه رویشی ایرانی- تورانی در استان خراسان شمالی متصل می‌شود.

بلوط Quercus مهمترین جنس درختی تیره راش در جنگل‌های ایران بوده و بیشترین تنوع گونه‌ای آن در جنگل‌های زاگرس قابل مشاهده است.

اما در جنگل‌های شمال ایران نیز (درکش، هیرکانی و ارسباران) تعداد محدودی از گونه‌های بلوط پراکندگی دارند که انحصاری این مناطق و قفقاز هستند.

با توجه به روند رو به رشد و فزاینده تخریب منابع جنگلی کشور که ناشی از بهره‌برداری‌های بی‌رویه و نادرست، تبدیل اراضی جنگلی به زمین‌های کشاورزی و باغ‌ها، زراعت زیراشکوب جنگل و چرای بی‌رویه دام و گرمایش جهانی است، بسیاری از پایه‌های با ارزش بلوط در سال‌های گذشته از بین رفته‌اند یا در حال از بین رفتن هستند.

بلندمازو

با نام علمی Q. castaneifolia انحصاری شمال ایران و کوه‌های منطقه قفقاز است. این گونه یکی از بلوط‌های اصلی جنگل‌های هیرکانی است که پراکنش وسیعی از جلگه تا ارتفاعات دارد.

جنگل‌های بلندمازو، پس از راشستان‌ها با ارزش‌ترین تیپ جنگلی جنگل‌های هیرکانی به شمار می‌آیند و به دلیل مصارف مختلف صنعتی و سنتی، از گذشته به شدت بهره‌برداری شده است.

در جلگه‌های دامنه شمالی البرز همراه با گونه‌هایی مانند انجیلی، ممرز، لیلکی و ازگیل دیده می‌شود.

در دامنه‌های کوهپایه ای تا ارتفاع ۵۰۰ تا ۶۰۰ متر بالاتر از سطح دریا در خاک‌های آبرفتی رسی، بلندمازو همراه با ترکیبی از گونه‌های زیر وجود دارد: ممرز، درخت لرگ، زبان گنجشک، انجیلی، افرا، توسکا، درخت آزاد.

در ارتفاع ۵۰۰-۱۲۰۰ مترهمراه با ممرز، افراپلت، شیردار، بارانک و سایرگونه‌ها پراکندکی دارد.

همچنین در جنگل‌های کوهستانی تا ارتفاع ۱۸۰۰ متری همراه با اوری (Q. macranthera) روی دامنه‌های شمالی محدوده رشته کوه البرز حضور دارد.

درختان بلندمازو پوشش گیاهی غالب را در جنگل‌های درکش نیز تشکیل می‌دهند. این جنگل پس از انقطاع چند ده کیلومتری از جنگل گلستان، با پیوستگی منظم و با ترکیبی از گونه‌های مختلف همچون كركو، سیاه تلو، شیردار، زبان گنجشک، ازگیل و بارانک به وجود آمده است.

نقشه پراکندگی بلندمازو (منبع: مقاله جایگاه حفاظتی بلندمازو Quercus castaneifolia در ایران. محمد مهرنیا، مصطفی اسدی و ایوب مرادی. ۱۴۰۱. مجله طبیعت ایران جلد ۷)

macranthera اوری

اوری در ایران، تالش، قفقاز و ماورای قفقاز دیده می‌شود و پراکنش وسیعی در جنگل‌های هیرکانی و ارسباران دارد. در جنگل‌های هیرکانی در ارتفاعات بالایی استان‌های گلستان، مازندران و گیلان پراکنش دارد. همچنین یکی از گونه‌های اصلی جنگل‌های ارسباران است که در این منطقه بیشتر به شکل درختچه‌ای دیده می‌شود.

بلوط سفید یا سفید مازو Q. petraea subsp. iberica

این گیاه در ایران، تالش و قفقاز پراکنش دارد. در ایران در جنگل‌های هیرکانی و ارسباران دیده می‌شود، به طوری که پایه‌های مختلفی از آن با قطرهای متنوع در جنگل‌های گلستان، لوه و کردکوی (مازندران) ارتفاعات گدوک، سیاهبیشه، نور و کجور، دشت نظیر، ویسر، هزارچم و خیرودکنار (گیلان) تالش و مکارود و آذربایجان شرقی (مکیدی، وینق، وایقان و مسیر کلیبر به عاشقلو در جنگل‌های ارسباران قابل مشاهده است.