راهنمای انعكاس اخبار خودكشی در رسانه ها

به گزارش گلونی دکتر یونس شکرخواه در کانال خود نوشت:

دكتر سیدمهدی حسن‌زاده عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشكی ایران و دبیر علمی اولین سمینار ملی بررسی رفتارهای خودکشی و راهکارهای پیشگیری از آن در ایران، گردآوری و تدوین متن راهنمای انعكاس اخبار خودكشی در رسانه ها را برعهده داشته است.

در تدوین این متن همچنین دكتر احمد حاجبی، دكتر میترا حفاظی، دكتر آفرین رحیمی موقر، دكتر معصومه امین‌اسماعیلی، دكتر عزیزه ابراهیم‌پور و علی بهرام‌نژاد نیز مشاركت داشته‌اند.

امروزه رسانه‌ها با تامین طیف وسیعی از اطلاعات نقش مهمی در اجتماع بشری ایفا می‌كنند. رسانه‌ها می‌توانند تاثیری جدی بر نگرش، اعتقاد و رفتار مردم بگذارند و نقش حیاتی در عملكرد سیاسی، اقتصادی و اجتماعی جامعه داشته باشند.

بنابراین لازم است در تهیه و انتشار اخبار مرتبط با سلامت جسمی، روانی و اجتماعی جامعه توصیه‌ها و شواهد علمی در خصوص چگونگی درج اخبار رعایت شود.

شواهد و تجربیات گذشته موارد متعددی از بروز اپیدمی یا همه‌گیری خودكشی به دنبال انتشار نامتناسب اخبار مربوط به خودكشی افراد خاص و شناخته شده در سطح جهان و ایران را نشان می‌دهد. بدین لحاظ رسانه با درج و انتشار صحیح اخبار می‌تواند در پیشگیری‌ از خودكشی نیز نقش فعالی داشته باشد.

خودكشی شاید غم‌انگیزترین روش ختم زندگی یک فرد محسوب شود. رنج ناشی از خودكشی غیر قابل بیان است و سبب می‌شود اعضای خانواده، دوستان و همكاران با فقدانی عمیق و احساس گناه مواجه شوند. در پی خودكشی حالت سردرگمی و تخریب بروز می‌كند كه در غالب موارد قابل توصیف نیست.

اغلب افرادی كه به خودكشی فكر می‌كنند، برای اقدام به خودكشی مردد هستند و مطمئن نیستند كه می‌خواهند بمیرند. یكی از عواملی كه ممكن است افراد مستعد را به سمت خودكشی سوق دهد، انتشار خودكشی در رسانه‌ها است.

این‌كه رسانه چگونه موارد خودكشی را گزارش كند، می‌تواند تاثیر زیادی در اقدام به خودكشی در دیگران داشته باشد. این راهنما برای استفاده رسانه‌ها در مورد خودكشی، چگونگی گزارش خودكشی، خطاهایی كه باید در گزارش خودكشی از آن اجتناب كرد، می‌پردازد.

انعكاس اخبار خودكشی در رسانه ها

اثرات گزارش خودكشی بر بروز خودكشی:

گزارش‌های خبری، مقالات و بیان هیجان‌انگیز مسائل مرتبط با خودكشی در رسانه‌های سال‌های گذشته بحث‌انگیز بوده است. رمان غم‌های ورتر جوان (The Sorrows Of Young Werther) یكی از قدیمی‌ترین نمونه‌های انتشار خبر خودكشی است كه انتشار آن در سال ۱۷۴۴، موجب افزایش خبر خودكشی شده است.

در این رمان ورتر جوان به دلیل بی‌وفایی معشوق، با شلیك گلوله‌ای خودكشی می‌كند. پس از انتشار این رمان موارد متعددی از خودكشی به روشی مشابه در مردان جوان گزارش شد. همچنین كتاب Final Exit نوشته (درک همفری) كه منجر به افزایش موارد خودكشی با روشی مشابه در نیویورك شد.

در ایران نیز مثال‌هایی وجود دارد؛ از آن جمله خودكشی یكی از افراد سرشناس در یكی از شهرهای كشور بود كه به طور وسیعی در شهر توسط رسانه‌ها و جراید با بزرگ‌نمایی و تحریك احساسات عمومی گزارش شد و پس از آن موارد متعدد خودكشی با روشی مشابه در آن شهر اتفاق افتاد و یا انتشار كتابی از یكی از نویسندگان كشور كه منجر به افزایش اقدام به خودكشی در جوانان علاقه‌مند به این نویسنده شد. هر چند میزان انتشار و تبلیغ در مورد خودكشی بیشتر باشد، همبستگی بیشتری بین میزان تبلیغات و بروز خودكشی در دیگران مشاهده می‌شود.

پخش گزارش در شبكه‌های متعدد و برنامه‌های مختلف تلویزیون تاثیر بیشتری در میزان خودكشی خواهد داشت. بنابراین، پرهیز از انعكاس اخبار خودكشی می‌تواند در پیشگیری از رفتارهای تقلیدگرایانه خودكشی كمك كننده باشد. انتشار خبر خودكشی این عقیده را كه خودكشی روشی طبیعی برای حل مشكلات است، گسترش می‌دهد.

همچنین انتشار مكرر و مداوم اخبار مرتبط با خودكشی اشتغال فكری در مورد خودكشی به ویژه در نوجوانان و جوانان را افزایش می‌دهد.

منابع معتبر ارائه دهنده آمار خودكشی:

در كشور ما منابع متعددی مسوولیت ثبت و ارائه آمار خودكشی را بر عهده‌ دارند؛ از جمله مركز گسترش شبكه و ارتقای سلامت وزارت بهداشت كه توسط نظام ثبت مرگ آمار مربوط به مراكز بهداشت استان‌ها، بیمارستان‌ها، اداره ثبت احوال، پزشكی قانونی و مراكز درمانی خصوصی، رابطین بهداشتی را جمع‌آوری می‌كند و نیز مراكز دیگری همچون اداره امور اجتماعی استانداری، نیروی انتظامی و بیمارستان‌های دولتی كه هر یك جداگانه ثبت موارد خودكشی را بر عهده دارند.

چگونگی گزارش خودكشی:

به طور كلی در مورد انتشار مطالب مرتبط با خودكشی موارد زیر باید رعایت شود:

در بین آمار خودكشی نباید صرفا به ارائه اعداد و ارقام اتكا شود، آمارهای خودكشی با دقت و به درستی و مطابق نظر یك متخصص و با مقایسه آمار سایر نقاط دنیا باید تفسیر شود.
منابع اطلاعاتی كه مورد استفاده قرار می‌گیرند، باید معتبر باشند.
از تعمیم موارد معدود خودكشی در یك منطقه با اعلام عباراتی مانند «همه گیری خودكشی» یا «منطقه با بالاترین شیوع خودكشی در دنیا» باید پرهیز شود.
از گزارش رفتار خودكشی به عنوان پاسخی قابل درك به تغییرات اجتماعی، فرهنگی یا تنزل رتبه اجتماعی باید ممانعت شود.

چگونگی انتشار موارد خودكشی:

به منظور خنثی سازی خودكشی‌های تقلیدی لازم‌ است كه از موارد زیر پرهیز و یا آن را به حداقل ممكن رساند:

پوشش خبری هیجان‌انگیز در مورد خودكشی (به ویژه در مواردی كه افراد مشهور و مورد وثوق مردم اقدام به خودكشی می‌كنند؛ در این موارد تا حد امكان پوشش خبری باید محدود باشد).
چاپ عكس افراد اقدام كننده و روش اقدام به خودكشی و صحنه خودكشی.
چاپ واژه خودكشی در تیتر و صفحه اول جراید.
گزارش جزئیات روش خودكشی (اعلام محل اقدام به خودكشی مانند سقوط از بالای برج، زیر ریل قطار، بالای پل و …، ریسك خودكشی را در افرادی كه از این مناطق استفاده می‌كنند، افزایش می‌دهد).
توصیف خودكشی به عنوان مساله‌ای غیرقابل توضیح یا ساده‌انگارانه.

«علی‌رغم این‌كه همه چیز برای او فراهم بود، اقدام به خودكشی كرد»؛ «دختری به خاطر این‌كه اجازه رفتن به مهمانی دوستش را نداشت، خودكشی كرد»؛ «دانش آموزی به دلیل قبول نشدن در كنكور خودكشی كرد». خودكشی هیچ گاه در نتیجه یك عامل یا حادثه اتفاق نمی‌افتد.

معمولا تعامل پیچیده‌ای از عوامل روانی، بیماری جسمی، سوء مصرف مواد، مشكلات خانوادگی، تعارضات بین فردی و استرس‌های زندگی منجر به خودكشی در فرد می‌شود.

معرفی خودكشی به عنوان عملی تحسین‌برانگیز و قهرمانانه.
تولید و پخش فیلم‌هایی كه بر اساس داستان‌های واقعی از خودكشی افراد ساخته شده باشند، می‌تواند خطر خودكشی را در افراد مستعد افزایش دهد؛ لذا از ذكر عبارت‌هایی چون «این داستان واقعی است»، پرهیز شود.
درج اخبار مربوط به خودكشی در رسانه‌هایی هم‌چون روزنامه‌ها و مجلات به دلیل ماندگاری، بازخوانی و تكرار مجدد، خطر تاثیرات منفی این اخبار را در مقایسه با اخبار كوتاه شفاهی در رادیو و تلویزیون، افزایش می‌دهد.

توصیه مهم:

هنگام انتشار خبر خودكشی به اثرات خودكشی بر خانواده و بازماندگان فرد اقدام كننده، رنج و انگ وارده بر خانواده در اثر انتشار خبر خودكشی توجه كنید.

بایدها و نبایدها:

با افراد ذی‌صلاح در بخش بهداشت و درمان (دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت و یا گروه روانپزشكی و سلامت روان دانشگاه‌های علوم پزشكی) و منابع معتبر از نزدیك همكاری كنید.
از واژه‌ «خودكشی موفق» برای خودكشی‌های كامل منجر به مرگ استفاده نكنید.
اطلاعات مرتبط را فقط در صفحات داخلی جراید منتشر كنید.
عكس افراد یا نوشته‌هایی را كه توسط آنان از قبل از اقدام به خودكشی نوشته شده، چاپ نكنید.
جزئیات روش اقدام به خودكشی را چاپ نكنید.
دلایل ساده‌انگارانه برای اقدام به خودكشی ارائه نكنید.
از بزرگنمایی و هیجان‌انگیز جلوه دادن اقدام به خودكشی بپرهیزید.
اختلالات روانی و بحران‌ها را توسط متخصصین و كارشناسان تعریف كنید و از مردم بخواهید در صورت وجود چنین مشكلاتی به مراكز درمانی روانپزشكی و مراكز مشاوره‌ مراجعه كنند. مراكز مشاوره تلفنی ۱۲۳ و ۱۴۸ و مراكز مشاوره خصوصی می‌توانند در مواقع بحرانی كمك‌رسان باشند.
تا آنجا كه امكان دارد مثال‌هایی از كسانی كه بحران‌های زندگی (حوادث ناگوار) را با موفقیت پشت سر گذاشته‌اند، ذكر كنید.
عواقب جسمی اقدام به خودكشی كه منجر به مرگ نشده، از جمله آسیب‌ مغزی در اثر خفگی، فلج و … را تشریح كنید.
مراكز كمك‌رسانی مرتبط با خودكشی را نیز هنگام پخش اخبار خودكشی، معرفی كنید.