کره جواهر نشان ناصری؛ شاهکاری در هنر جواهرسازی ایران

در ۱ آبان ۱۴۰۲ 0

به گزارش گلونی در میان وسعت بیکران فضا، پنهان شده در کهکشانی مارپیچ و زیبا که به دور یکی از میلیاردها ستاره هستی یافته در آندرومدا می‌چرخد. مکانی شگفت‌انگیز و ویژه، سیاره‌ای که در کائنات بی‌نظیر است و خانه‌ای که «زمین» نامیده می‌شود.

جایی با اقیانوس‌های فراخ و دریاهای مواج؛ دنیای جنگل‌های انبوه و کوه‌های سر به فلک کشیده؛ با ابرهای باشکوه و باران‌های حیات‌بخش؛ با سرزمین‌های یخ‌ زده و ماسه‌های بیابانی. یک جهان بسیار زیبا و دیدنی!

اما شاهی، نمونه جواهرنشان زاده خورشید را طلب کرد. یک کره زمین جواهرنشان که به سبک هدایای فرنگی ساخته شود.

پس به دستور ناصرالدین شاه قاجار، گروهی از جواهرسازان ایرانی به سرپرستی «ابراهیم زرگرباشی مسیحی» جمع شدند تا کره ناصری را با هزاران الماس و زمرد و لعل و یاقوت از سرخ و کبود بسازند.

در نهایت نیز ۳۴ کیلو طلای ناب ،۴۸۸۲۵ قطعه جواهر، معادل ۲۳۰۶۴ قیراط؛ ۱۵۴۷۹ الماس، ۵۰۲۴ زمرد، ۲۷۶۶۰ یاقوت سرخ، ۲۶۷ یاقوت کبود و ۳۹۵ لعل درخشان مورد استفاده قرار گرفت.

ساختش در زمستان به اتمام رسید و لحظه تحویل سال ۱۲۵۴ خورشیدی، از آن قطعه نفیس رونمایی شد.

محسن ظهوری از عصر ایران گزارش می‌دهد:

نماشای گلونی را دنبال کنید

دستور ساخت کره جواهر نشان زمانی داده شد که برای اولین بار کل اموال سلطنتی توسط مستوفی‌الممالک صدراعظم، تجمیع و ثبت گردید.

میرزا هدایت‌الله مستوفی، پدر محمد مصدق نیز به وزارت دفتر او منصوب شد تا دارایی دربار را دفتری کند. به این ترتیب فهرست جواهرات دربار معلوم شد.

شاید همان فهرست مشخص از جواهرات بود که ناصرالدین شاه را به ساخت مهم‌ترین قطعه جواهر سلطنتی ترغیب نمود.

کره جواهر نشان ناصری مورد توجه «جرج کِرزِن» سیاستمدار بریتانیایی و «هانری دالمانی» قرار گرفت آنقدر که در توصیفش نوشته‌اند: «نقشه ایران در آن به سنگ فیروزه آذین شده».

البته کاملاً اشتباه است چرا که ایران در این کره با سنگ الماس نمایش داده شده و درون آن با یاقوت درشتی کوه دماوند و شهر تهران هم با یاقوت معروفی به نام اورنگ‌زیب نمایان است.

گرچه سازندگان کره چیزی از نقشه‌کشی نمی‌دانسته‌اند و پیدا کردن کشورها در آن بسیار مشکل است اما انگلستان، آسیای جنوب‌شرقی، خط استوا و سایر خطوط جغرافیایی هم در این کره بی‌مانند با سنگ الماس مشخص شده‌اند.

ضمناً دریاها زمرد‌نشان‌ و خشکی‌ها هم با یاقوت و لعل متمایز شده‌اند. مثلاً هندوستان از یاقوت روشن و آفریقای مرکزی و جنوبی از یاقوت کبود. دو حلقه زرین ساده که روی آن‌ها گل‌های الماس نشان نصب شده، به طور متقاطع کره را در میان گرفته است.

عبارت «السلطان بن السلطان ناصرالدین شاه خلد الله ملکه ۱۲۹۱» هم روی آن به خط استاد خوشنویسی میرزاغلامرضا اصفهانی الماس‌نشان شده که در نوع خود بی‌نظیر است.

اگرچه زمین جواهر نشان ناصری جایگزین زیبایی‌ها و شگفت‌انگیزی زمین زاده خورشید نیست اما شاهکاری در هنر جواهرسازی ایران محسوب می‌شود.

کره‌ای که نشان از هنر جواهرسازی در تاریخ ایران دارد، حالا در خزانه جواهرات ملی، زیر نظر بانک مرکزی نگهداری می‌شود تا پشتوانه پول ایران باشد.