قصه های دیگران و جایی که ما ایستاده‌ایم

قصه های دیگران و جایی که ما ایستاده‌ایم

نمایشگاه عکس قصه های دیگران از ۲۴ تا ۳۰ شهریور در خانه هنرمندان برپاست. نمایشگاهی از تصاویر زنان افغانستانی به همراه روایت‌های مکتوب و شنیداری‌شان از زندگی در افغانستان در دورانی که به آن ایام مذاکرات صلح می‌گفتند. در سال‌های ۲۰۱۸ تا ۲۰۱۹. رضا حیدری شاه‌بیدک در سفرش به افغانستان این تصاویر را ثبت و روایت‌ها را جمع‌آوری کرده است.

در این نمایشگاه برخلاف نمایشگاه‌های عکس، تصاویر روی زمین چیده شده و روایت‌ها روی دیوار است. چیدمانی که به خوبی مفهوم «دیگران» را در ذهن تداعی می‌کند. گویی برای فهم دردهای زنان افغانستان هنوز و همچنان نگاه‌ها از جنس تماشای دیگری است؛ نگاهی از بالا به پایین به آنچه زنان افغانستان هر روز در زندگی تجربه می‌کنند.

از کنار عکس‌ها عبور می‌کنیم. از کنار برش‌هایی از زندگی‌ این زنان رد می‌شویم و ذهن‌مان درگیر صدای خسته‌ این زنان و روایت‌های کوتاه و جمع‌وجورشان می‌شود که روی دیوارها نصب شده. شبیه اعلان‌های پرتکرار که در سرتاسر شهر می‌بینیم. آگهی‌ها و اعلان‌هایی که دیگر توجه‌مان را جلب نمی‌کند. قصه این زنان هم انگار تبدیل به همین اعلان‌ها شده. همه در شکل و رنگ واحد روی دیوار نصب شده‌اند تا تکرار و به کلیشه افتادن را یادمان بیندازد. وقتی صدایی در پس‌زمینه نمایشگاه از رنج زنان افغانستان می‌گوید ما حواسمان به این جمع است که از کنار عکس‌ها جوری بگذریم که جای تابلوها بهم نریزد. انگار این تماشا قرار نیست تبدیل به کنش بهتر و عمیق‌تری شود. گویی درک ما از رنج زنان افغان در «سطح» مانده است و هر بار که کسی به نیت توجه‌بخشی بیشتر به قصه‌هایشان ارجاع می‌دهد کلیدواژه «دیگری» در سرمان زنگ می‌زند که «خودمان کم مشکل و گرفتاری داریم که حالا باید برای زنان افغانستان هم دل بسوزانیم؟» و قصه از همین جا آغاز می‌شود. از همین مرز باریک میان دیگری و ما. از همین مفهومی که باعث شده خودمان و سرنوشت‌مان را جدا از افغانستان بدانیم.

روز ۲۸ شهریور در حاشیه برگزاری این نمایشگاه، نشستی به میزبانی هلیا همدانی و سخنرانی خدیجه پورکاظمی، ژیلا بنی‌یعقوب، اعظم صوفیانی، منیژه سپاس، بتول اکبری و موسی اکبری برگزار شد. صبحت‌های هر کدام از مهمانان بخشی از قصه مهاجران افغانستان را روایت می‌کرد؛ از مشکلات مهاجرت تا قصه زندگی در ایران. مهاجرانی که متولد ایرانند و مفهوم وطن برایشان میان ایران و افغانستان در رفت و برگشت است. خدیجه پورکاظمی در صحبت‌هایش اشاره تلخی داشت به این موضوع که عیلرغم اینکه متولد ایران است اما تا زمان ازدواج از کدملی و سایر امکانات اولیه شهروندی بی‌بهره بود؛ گویی یک کد ده رقمی هویت او را می‌سازد در حالی که میان خدیجه با کدملی و خدیجه بدون کدملی تفاوتی وجود نداشته است. هویت‌ها را نمی‌شود به کدها گره زد. اما گویی یک روی زیستن در سایه مهاجرت همین هویتی است که با اعداد تعریف می‌شود.

منیژه سپاس مدرس تئاتر است و خود را یک مسافر می‌دانست و اولین بار بود که از لندن به ایران سفر کرده بود. او پرسش مهمی را مطرح کرد که ریشه دردهای ایرانی‌ها و افغانستانی‌ها یکی است اما برای درک آن باید نگاهی تاریخی داشته باشیم به آنچه بر این دو کشور در طول تاریخ آمده و همان‌قدر مفهوم «خودمختاری و استقلال» برای ایرانی‌ها پر ابهام و محل بحث است که برای مردمان افغانستان. او نقد جالبی داشت به این که وقتی از سقوط افغانستان حرف می‌زنیم از هژمونی آمریکایی حرف نمی‌زنیم و این ریشه دردهای بسیاری است.

خانواده اکبری از سال ۱۳۶۲ در ایران ساکن هستند و با تاسیس خانه کابل سعی کرده‌اند شکاف‌ها را به شیوه جالبی پر کنند. آنها در خانه کابل غذا را بهانه کرده‌اند برای رسیدن به یک هم‌صحبتی آرام درباره افغانستان. خانواده‌ای که همگی هنرمندند و تا پیش از بازگشت طالبان، به افغانستان رفت‌و‌آمد داشته‌اند و در دانشگاه‌ها تدریس می‌کردند. دختر خانواده بتول اکبری که مدرس نقاشی است آن روزها را یاد می‌کرد و افسوس می‌خورد برای افغانستان که درهای خود را به روی زنان و نخبگان بسته است.

در پایان این نشست و در بخش گفت‌و‌گو، حاضران درباره تجربیات خودشان از این ایام گفتند. یکی از حاضران گفت: «پدرم یک روز قبل از قطع شدن سیم‌کارت‌های افغانستانی‌های ساکن ایران فوت کرد. چه خوب که نبود و این درد تازه را ندید». همه حاضران از این جمله پریشان شدند. آن هم در روزهایی که موج مهاجرستیزی و افغان‌هراسی از همه سو اوج گرفته، شنیدن این دردها و قصه‌هایی که هر کدام منحصر به‌فرد است؛ تجربه عجیبی است. با خودم فکر می‌کنم کاش کاری به جز نوشتن از این روزگار بلد بودم. با این همه، نوشتن هم به قول هلیا همدانی میزبانِ دغدغه‌مند نمایشگاه عکس «قصه‌های دیگران» نوعی «شهادت‌دهی» است. شهادت‌ دادن رنجی که مي‌برند و شهادت دادن آن‌چه بر سر مهاجران می‌آید. از دیرباز تا امروز…

برای دیدن این نمایشگاه تا سی‌ام شهریور فرصت دارید. این نمایشگاه در خانه هنرمندان و گالری استاد نامی برقرار است.

پایان پیام

نویسنده: انوشه میرمجلسی