مانسون چیست؟ احتمال وقوع مانسون در ایران وجود دارد؟
به گزارش گلونی مهدی جوادی کیا پژوهشگر اقلیم شناسی نوشت:
مانسون یا مونسون (Monsoon) به بادهای مرطوب فصلی یا موسمی گفته میشود که از اقیانوس به خشکی میوزد و موجب بارشهای سیلآسا میشود. اصلیترین رژیم بارشی مانسونی دنیا مربوط به اقیانوس هند است که هر ساله در تابستان موجب سیلابهای گسترده در هند، پاکستان و جنوب شرق آسیا میگردد.
زمان آغاز و پایان مانسون هند
معمولا پرقدرتترین حالت مانسون تابستانی هند از اواسط خرداد تا اواخر شهریور بهوقوع میپیوندد. در سالهای اخیر به دلیل تغییرات اقلیمی، این بازه زمانی تغییر کرده است و بارشها چندماه زودتر یا دیرتراز راه میرسند. بهعنوان مثال در مهر و آبان سال ۱۴۰۲ طوفان حارهای در اقیانوس هند اتفاق افتاد که عادی نبود و یا تابستان امسال که تا این لحظه هیچ سیکلون (چرخند) حارهای در غرب اقیانوس هند به سمت دریای عرب شکل نگرفته است که بسیار غیرعادی است.
مانسون در غرب آسیا
هر سال در اواسط خرداد با تشکیل یک سیکلون حارهای در غرب اقیانوس هند و حرکت به سمت غرب و شمال غرب، مانسون در غرب آسیا و جنوب شرق ایران، آغاز میگردد و فصل بارشهای مدیترانهای و سودانی در کشور ما (تا اوایل آبان ماه) به پایان میرسد یا به شدت تضعیف میشود.
این چرخند حارهای در مسیر خود گاهی به سواحل جنوب شرقی ایران، عمان، عربستان، یمن، امارات و پاکستان نیز میرسد و پس از خسارت فراوان در مناطق ساحلی (مانند طوفان گونو در سال ۱۳۸۶) از بین میرود. چرخند گاهی پس از طی مسیری در اقیانوس، میرا شده و قبل از رسیدن به خشکی تبدیل به یک جریان کمفشار معمولی شده و از بین میرود و یا حتی دوباره به سمت سواحل هند، برمیگردد. معمولا جریانات مانسونی تا اواخر شهریور از سمت جنوب شرق آغاز میشوند.
طوفان یا چرخند حارهای گونو
در ۱۷ خرداد ۱۳۸۶ یکی از بزرگترین و بیسابقهترین ابَرطوفانهای حارهای ناشی از جریانات موسمی هند، به نام چرخند حارهای گونو اتفاق افتاد. این طوفان سهمگین که با سرعتی حدود ۲۳۵ کیلومتر بر ساعت، سواحل ایران، عمان، امارات و پاکستان را درنوردید، حدود ۷۸ کشته و ۳۵ مفقود بر جای گذاشت و باعث سیلاب و صاعقه و تخریب گسترده در این مناطق شد.
مانسون چیست؟ احتمال وقوع مانسون در ایران وجود دارد؟
معمولا از اواسط خرداد تا اواخر شهریور، مناطق جنوب شرقی ایران تحت تأثیر جریانات مانسون و بادهای مرطوب اقیانوس هند قرار میگیرند. حرکت این جریانات از اقیانوس هند و دریای عرب به سمت ارتفاعات سیستان و بلوچستان و هرمزگان آغاز میشود و به تدریج با رشد تودههای همرفتی، رگبارهای عصرگاهی آغاز و در اواخر شب تضعیف شده و به پایان میرسد. جریانات مرطوب مانسونی هر روز مثل موج، تقویت شده و به سمت مناطق داخلی گسترده میشوند. از تیر و مرداد، معمولا به جنوب و شرق فارس و کرمان میرسد و باعث رگبارهای عصرگاهی و آبگرفتگی معابر در لارستان و شهرهای جنوبی و ارتفاعات استان فارس میگردد.
مانسون و چهل پسین
چهل پسین یا چهل پسینی در میان مردم محلی استان فارس بهخصوص لارستان و گراش و برخی شهرهای دیگر که تحت تأثیر بارشهای مانسونی قرار دارند به حدود چهل روز رگبار عصرگاهی تابستانه گفته میشود که علاوهبر کاهش دما هنگام بارش از ۴۵ درجه به ۲۵ تا ۳۰ درجه، موجب تقویت آبخوانها و برکهها و آبانبارهای قدیمی و تاریخی لارستان میگردد. در برخی شهرهای داخلی دیگر هم بارشهای مانسونی تابستان را چهل پسینی مینامند.
مانسون چیست و با اقلیم ایران چه میکند؟
گستره بارشهای مانسونی در ایران، مانند امواج توامان در روزهای متوالی میتواند چنان قدرتمند شود که به قلب فلات ایران، تهران، اردبیل، خراسانات و کویرهای داخلی ایران نیز برسد. در این شرایط رطوبت اشباع شده در جو، در صورت همراهی جرایانات تراز میانی و یا وجود عامل صعود و همرفت مثل ارتفاعات، باعث انفجاری در رشد تودههای بارشی میشود و این رطوبت به عرضهای بالاتر که دمای کمتری دارند، صعود میکند و ابرهای ضخیم بارشی همراه با رعد و برق شدید، تشکیل میشود.
مانسون چیست؟ مسافر تخریبگری از هندی
امواج مانسونی در برخی سالها موجب سیلاب و تشکیل دریاچههای فصلی و محلی و سیراب و مرطوب شدن سرزمینهای خشک داخلی میشوند، همین رطوبت در روزهای بعدی با تبخیر و نفوذ به مناطق مرکزی موجب تقویت سیلابها و گسترش آن به این محدوده میگردند.
باید بدانید چند روز قبل از سیلاب در تهران در مردادماه ۱۴۰۱، در بسیاری از شهرهای جنوبی مثل فارس، هرمزگان، سیستان، کرمان و یزد، سیلاب و تشکیل دریاچههای فصلی اتفاق افتاده بود. حتی افغانستان و خراسان جنوبی و پاکستان و مناطق عظیمی از غرب آسیا غرق در رطوبت و بارش بودند، به همین ترتیب روزهای بعدی دامنه بارشهای مانسونی به اصفهان، کهگیلویه و بویراحمد، خوزستان (بهخصوص شرق خوزستان)، چهارمحال و بختیاری و سرتاسر دیواره شرقی زاگرس، قم، البرز، تهران، مازندران و چالوس، اردبیل، خراسانرضوی و شمالی هم رسید و تا چند روز بارشها هر عصر و شب رخ میداد.
در یزد حدود سه روز تمام شهر زیر آب بود و چند برابر متوسط سالیانه، در یک شبانهروز، باران بارید. در خراسان، سیلاب تلفات بسیاری برجای گذاشت، در پاکستان و افغانستان برخی از روستاها، از شدت بارش محو شدند.
فاجعه سیلاب در امامزاده داوود و فیروزکوه
در استان تهران اوج بارشها در مناطق مستعد همرفت یعنی ارتفاعات توچال در تهران و فیروزکوه بود، البته تمام مناطق تهران، بارشهای رگباری را شاهد بودند اما ارتفاعات کن و سولقان و امامزاده داوود که در غرب توچال قرار دارند، و همچنین فیروزکوه که سابقه سیلابهای تابستانی زیادی دارد، خسارت بسیاری دیدند. منطقه امامزاده داوود ۶۸ سال قبل در مردادماه سال ۳۳ نیز میزبان این مسافر تخریبگر هندی شده بود. طبق روایات محلی این مهمانی پر آشوب تا ۵۰۰ کشته برجای گذاشته بود.
۶ مرداد ۱۴۰۱، نیز روزی بود که مانسون یک بار دیگر قدرت نفوذ و گسترش خود را به نمایش گذاشت و ۲۳ نفر را در این منطقه در خود غرق کرد.
نحوه فعالیت مانسون در سال ۱۴۰۳
امسال مانسون بسیار دیرتر از موعد در کشور ما آغاز شد و عملا سیلابهای مانسونی در جنوب شرق با دو تا سه ماه تأخیر، در سوم و چهارم مرداد ماه بهصورت جدی وارد سیستان و بلوچستان شدند و طبق همان روال گسترش ضربانی و موجی، در روزهای بعد به هرمزگان و فارس هم رسید.
بهنظر میرسد تقویت مانسون در محدوده مناطق جنوبی برای ادامه بازه زمانی معمول این جریان اتفاق بیفتد. تقویت جریانات سرکوبگر و خنک شمالی، پس از یک دوره گرم و سوزان ناشی از سلطه بر ارتفاع جنب حارهای مزاحم، مانع گسترش مانسون به فلات داخلی ایران گردد، اما با تضعیف جنب حارهای، سامانه همرفتی داخلی بر روی زاگرس فعال شده و گاها با رطوبت مانسون بهخصوص در مناطق جنوبیتر، همگرا و ترکیب شده و بارشهای بسیار شدید برای کرمان، سیستان و بلوچستان، فارس و هرمزگان در پی داشته باشد. همزمان با فعالیت ضعیف سامانه همرفتی و رطوبت احتمالی ناشی از فعالیت مانسون، در دیواره شرقی زاگرس و مناطق شرقی و ارتفاعات اصفهان، مرکزی، کهکیلویه و بویراحمد و یزد هم احتمال رگبارهای نقطهای و پراکنده وجود دارد.
نکته پایانی درباره مانسون
در پاسخ به سوال کلیدی مانسون چیست؟ باید گفت طبق تحقیقات به ثبت رسیده جهانی گرمایش زمین در اثر افزایش گازهای گلخانهای تا سال ۲۰۳۰ نباید از یک و نیم درجه افزایش یابد، درحالیکه روند افزایشی دما رقمی بیش از این را تا آن سال نشان میدهد. بروز پدیدههای شدید آبوهوایی مانند مانسون، از نتایج این افزایش گرماست.
باید در نظر داشته باشیم که برخی سالها حتی در سیستان و بلوچستان هم بارش مانسونی نداشتهایم و امواج مانسونی اصلا به ایران نرسیداند. اما طبق آنچه گفته شد در سالهای اخیر به دلیل تغییرات اقلیمی و دریافت انرژی بیشتر از خورشید توسط دریاها و اقیانوسها، بادهای مانسونی و محدوده زمانی و مکانی فعالیت آن افزایش یافته و خسارات بیشتری را رقم زده است.
در پایان باید به خاطر داشته باشیم طبیعت آینه رفتار ساکنین زمین است و آسیبهایی که جوامع صنعتی در طی سالها به زمین وارد کردهاند را بیپاسخ نخواهد گذاشت و با زبان خود و در زمانی دیگر حتما ما را شگفتزده خواهد کرد.
پایان پیام
تمدن جنوب و شرق ایران تمدن سیلابی است
کد خبر : 285172 ساعت خبر : 11:55 ق.ظ