باستان‌شناسان به دنبال ابهام زدایی از شهر کهن اهواز

مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خوزستان ادامه داد: باتوجه به سیلابی بودن دشت و آبگیر بودن آن، یکی از نقاطی که در گذشته مورد توجه بوده پیرامون همین برونزد طبیعی است و شواهد باستان‌شناختی کشف‌شده در حصیرآباد و آسیه‌آباد نشان می­دهد که این سازند طبیعی نقش خاصی در جذب ساکنان منطقه در گذشته داشته‌­است؛ با این حال باید پذیرفت باتوجه به محوطه‌هایی همچون تپه هفت‌پیرون در جنوب اهواز، احتمالاً اگر استقرارهای کوچک و کم‌ارتفاع یا حتی وسیع اما کم ارتفاعی در دشت اهواز وجود داشته به زیر رسوبات رفته است؛ اما موقعیت آسیه‌آباد و حصیرآباد به نحوی است که از رسوبات در امان بوده‌­اند.

او تصریح کرد: محوطه در مرکز دشت اهواز و کرانۀ شرقی رودخانۀ کارون در چشم‌­اندازی جلگه­‌ای شکل گرفته و از سوی جنوب مشرف به دشت وسیع اهواز است و به جز خود سازند آغاجاری و رودخانۀ کارون که در ۱۱۴۰ متری غرب تا شمال غرب محوطه که با مسیر شمال به جنوب در حال عبور است، پیرامون محوطه، عارضۀ طبیعی خاص دیگری دیده نمی­‌شود.

ارسطوزاده افزود: در اینجا، سازند آغاجاری حدود ۱۵ متر از سطح زمین‌های اطراف بلندتر است و زمینه‌ای پدید آورده که در رأس و به ویژه دامنۀ جنوبی آن که شیب کمتر و زاویۀ مناسبی نسبت به جهت تابش آفتاب دارد، استقراری شکل بگیرد که اکنون آن را آسیه‌آباد می­‌خوانیم.

او در ادامه با اشاره به اهمیت اجرای برنامه مستندنگاری، لایه‌نگاری و تکمیل مطالعات شهر کهن اهواز گفت: وجود محوطه‌­های باستانی در محدودۀ شهرهای امروزی برای بررسی و ارزیابی پیشینۀ شکل­‌گیری خود شهر، و کنکاش در خصوص پیشینۀ سکونت در محدودۀ استقرارهای شهری بسیار حائز اهمیت است.

مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خوزستان افزود: شهر کهن اهواز، باوجود دارابودن اهمیت استراتژیک و ژئوپلتیک در دوره ساسانی و اسلامی، کمتر در کانون توجه باستان‌شناسان ادوار یادشده قرار گرفته است و اگرچه آثار و محوطه‌های مهمی از این عصر در حوزه فرهنگی خوزستان همچون بنای ایوان کرخه، شوش، شوشتر، ارجان و… شناسایی و کاوش شده است، ولی انتظار می‌رود مطالعات باستان‌شناسی گسترده‌­تری در حوزه باستان‌شناسی تاریخی اهواز صورت پذیرد.

او اضافه کرد: شهر اهواز به عنوان مرکز استان خوزستان یکی از مهمترین حوزه‌های فرهنگی استان در دوران تاریخی و اسلامی به شمار می‌رود که بررسی‌های انجام‌شده در آن، محدود به پیمایش‌های کوتاه‌مدت و کاوش‌های محدود در محوطه‌های معدودی چون حصیرآباد است.

ارسطوزاده عنوان کرد: باوجود آن‌که کاوش‌ها و بررسی‌های شهرستان‌های استان خوزستان اطلاعاتی در ارتباط با سنت‌های سفالی و معماری منطقه در دورۀ ساسانی و اسلامی ارائه کرده‌اند ولی شناخت ماهیت و کارکرد محوطه آسیه‌آباد خواهد توانست ابهامات فراوانی دربار شیوه استقرار، معماری و فرآیندهای تاریخی شهر کهن اهواز را روشن سازد.

او افزود: یافته‌های بررسی سطحی گذشته نشان داد که آسیه‌آباد مجموعه مهمی از مواد فرهنگی دور اسلامی را در خود جای داده ­است که این مجموعه شامل طیف وسیعی از بقایای مادی مانند سفال و یافته‌های منقول دیگر مانند بخش­هایی از ستون­‌های سنگی است.

مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خوزستان در تشریح اقدامات در حال انجام گفت: قبل از شروع کاوش به‌منظور برنامه­‌ریزی بهتر کاوش و تعیین دقیق‌­تر محل ترانشه، بررسی روشمند سطح محوطه و عکس‌­های ماهواره‌­ای و قدیمی صورت می­‌گیرد و با استفاده از هلی‌­شات از زوایای مختلف از محوطه عکسبرداری هوایی می­‌شود. همچنین با به‌­کارگیری تصاویر هوایی (اُرتوفوتو) اقدام به تهیه نقشه توپوگرافی دقیق از محوطه می­‌شود.

او ادامه داد: در راستای اهداف کاوش، یک کارگاه عمودی در بالاترین بخش محوطه در بخش جنوب غربی به ابعاد ۳×۳ متر ایجاد خواهدشد. ­از جمله دلایل انتخاب این بخش از تپه جهت ایجاد ترانشه وجود بیشترین ارتفاع و باتوجه به یافته‌­های فرهنگی سطحی، داشتن بیشترین لایه‌­های فرهنگی است.

ارسطوزاده افزود: نکته مهم‌تر و قابل توجه این که این بخش از تپه می­‌تواند حاوی حجم مناسبی از شواهد و اطلاعات مربوط به لایه­‌های و دوره‌­های فرهنگی باشد. با توجه به توپوگرافی محوطه و آسیب‌­های فراوان به لایه‌­های فرهنگی در طی ایجاد دکل‌­های مخابراتی، احداث انبار اداره برق و توسعه شهری در برخی نقاط دیگر از محوطه با حفظ هم­‌پوشانی لایه­‌ها گمانه‌­های دیگری به منظور دستیابی به اطلاعات کامل‌تر از لایه‌­ها ایجاد خواهد شد.

او تصریح کرد: در جریان کاوش، از سرند خشک با اندازه توری یک و دو میلیمتری استفاده خواهد شد تا میزان بازیابی یافته­‌های ریز به حداکثر برسد. همچنین سعی می­‌شود از لایه‌­ها یا نهشته­‌های مناسب نمونه خاک برای شناورسازی برداشت شود تا بتوان به حجم مناسبی از بقایای سبک (گیاهی) دست یافت؛ علاوه­ بر این، از لایه­‌های مناسب نمونه‌­های خاک برای مطالعات گرده­‌شناسی و فایتولیت نیز برداشت خواهد شد.

مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خوزستان اضافه کرد: در کنار این موارد، از لایه­‌های منتخب یک نمونه خاک به حجم ۲۰۰ تا ۳۰۰ گرم به عنوان «نمونه آرشیوی» برداشت می­‌شود تا در صورت نیاز در آینده از آن برای آنالیز­های احتمالی استفاده شود که این موضوع باتوجه به ایجاد روزافزون روش‌­های میان­‌رشته­ای در باستان­‌شناسی اهمیت بالایی دارد.

او با اشاره به این‌که برداشت بلوک­‌های خاک برای آنالیز میکرومورفولوژی به عنوان یک روش آزمایشگاهی چندوجهی و مهم نیز در زمره راهبردهای میدانی کاوش استفاده می شود گفت: در روند کاوش از دستگاه توتال استیشن برای ثبت موقعیت مکانی یافته­‌های شاخص و ویژه و نیز نمونه­‌های آزمایشگاهی استفاده­ می­‌شود و ثبت همه یافته­‌ها و پدیدارها به اشکال مختلف (ترسیمی، تصویری، نگارشی) صورت می‌­گیرد.

ارسطوزاده یادآور شد: همچنین در روند کاوش، در کنار عکاسی عمومی یافته‌­ها و پدیدارها، از عکسبرداری هوایی نیز برای ثبت بقایای معماری در موارد مقتضی کمک گرفته می­‌شود و همه یافته­‌های به‌دست آمده همزمان با کاوش، طبقه‌بندی، مطالعه مقدماتی و در نهایت ثبت می­‌شوند.

در ادامه سرپرست هیأت باستان‌شناسی آسیه‌آباد نیز گفت: با وجود آنکه کاوش‌ها‌ی باستان‌شناسان و بررسی‌های شهرستان‌های استان خوزستان اطلاعاتی در ارتباط با سنت‌های سفالی و معماری منطقه در دوره ساسانی و اسلامی ارائه کرده، ولی شناخت ماهیت و کارکرد محوطه آسیه آباد نیازمند ابهام زدایی است و شهر کهن اهواز خواهد توانست ابهامات فراوانی را درباره شیوه استقرار، معماری و فرایندهای تاریخی شهر کهن اهواز روشن سازد. یافته‌های بررسی سطحی گذشته نشان داد، که آسیه آباد مجموعه مهمی از مواد فرهنگی قرون اولیه اسلامی را در خود جای داده است.

باستان‌شناسان به دنبال ابهام زدایی از شهر کهن اهواز

حبیب عمادی با بیان این‌که باتوجه به برنامه‌های توسعه شهری، بیشتر محوطه­‌های موجود در شهرها به شدت در معرض تخریب و تسطیح هستند، اظهار کرد: محوطه آسیه‌آباد متاسفانه به دلیل قرارگیری در بافت شهری، آسیب‌های بسیار فراوان و جبران‌ناپذیری دیده است. تعرض‌های عمرانی و شهرسازی در محدوده آسیه آباد باعث شده بخش زیادی از این محوطه باستانی قربانی توسعه کالبد شهری اهواز شود. برنامه باستان‌شناسی پیش‌بینی شده برای مطالعه محوطه آسیه آباد، الگوی مدونی راجع به ویژگی‌های شکلی و کالبدی سفال‌های اهواز کهن در اختیار خواهد گذاشت.

این باستان‌شناس افزود: باستان‌شناسان به دنبال ابهام زدایی از شهر کهن اهواز هستند و از طرف دیگر، گسترش حفاری‌های غیرمجاز و توسعه فعالیت‌های عمرانی و شهرسازی در دل شهر اهواز و عوامل فرساینده طبیعی، این بیم را ایجاد کرده است که داده‌های مدفون در دل محوطه آسیه آباد، به‌زودی به ورطه نابودی فروافتد و گنجینه‌ای از دانش تاریخی و باستان‌شناختی راجع به اهواز کهن از بین برود. البته این خطر، با ابلاغ محدوده عرصه و حریم محوطه و دستورالعمل‌های حفاظتی برای پاسداری و محافظت از این محوطه تا حدود زیادی مرتفع خواهد شد. بدیهی است مستندنگاری و لایه‌نگاری بقایای مواد فرهنگی این محوطه امکان ثبت برگی از تاریخ این سرزمین و ادامه مطالعات را برای آیندگان فراهم خواهد ساخت.