نشست نقد و بررسی کتاب ایران و قفقاز بررسی میراث زبانی به همت موسسه نیمروز برگذار شد
به گزارش خبرنگار گُلوَنی، نشست نقد و بررسی کتاب «ایران و قفقاز؛ بررسی میراث زبانی» که مجموعه‌ای است از گفتگوهای آناهیتا شاهرخی و دکتر حامد کاظم‌زاده با دکتر الکساندر چولوخادزه، رئیس گروه شرق‌شناسی دانشگاه گرجستان، به‌همت مرکز مطالعات ایرانشناسی و علوم‌انسانی نیمروز، با همکاری اندیشکده دیپلماسی ملل و انتشارات نگارستان اندیشه در جمعه ۲۱ دی‌ماه با دبیری سرکارخانم مهرنوش زرجانی (کارشناسی‌ارشد مطالعات آسیای میانه و قفقاز) و سخنرانی دکتر جهانگیر کرمی (عضو هیئت علمی گروه مطالعات روسیه دانشگاه تهران)، دکتر گودرز رشتیانی (عضو هیئت علمی گروه تاریخ دانشگاه تهران) و دکتر حامد کاظم‌زاده (از دانشگاه کلگری کانادا) به سعی و اهتمام آقای علیرضا خزایی، برگزار شد.
کتاب «ایران و قفقاز، بررسی میراث زبانی» به‌کوشش خانم آناهیتا شاهرخی و دکتر حامد کاظم‌زاده، به بررسی روابط تاریخی و زبانی بین ایران و کشورهای منطقه قفقاز، یعنی آذربایجان، گرجستان و ارمنستان می‌پردازد. این کتاب دارای صورتی است گفتگو محور، با دکتر الکساندر چولوخادزه، رئیس گروه شرق‌شناسی دانشگاه گرجستان، و در آن به تاریخ و باستان‌شناسی قفقاز، پراکندگی اقوام قفقاز، و جایگاه زبان و ادبیات فارسی در منطقه قفقاز پرداخته شده است.
دکتر حامد کاظم‌زاده
آقای دکتر کاظم‌زاده در صحبت‌های خودشان به ویژگی‌های کتاب، از جمله تقسیم‌بندی آن به شش فصل و تأثیر زبان‌های ایرانی بر زبان‌های قفقازی اشاره کردند؛ و تنوع زبان‌ها در قفقاز و تأثیرات تاریخی و فرهنگی ایران بر این زبان‌ها را برشمردند. ایشان افزودند که این کتاب به موضوعاتی چون تاریخ و باستان‌شناسی قفقاز، زبان‌های قفقازی و روابط زبان‌های ایرانی و قفقازی می‌پردازد و تأکیدات ویژه‌ای بر بررسی اهمیت ادبیات فارسی و ترجمه‌های آثار کهن ادبیات فارسی به زبان گرجی دارد و در بخش‌هایی از گفتگوها با دکتر چولوخادزه، به نقش کلیدی زبان گرجی در حفظ و انتقال میراث فرهنگی و زبانی فارسی به جهان غرب نیز اشاره شده است.
ایشان همچنین اشاره کردند که بخش از آغاز این کتاب، به بررسی تاریخچه و تحصیلات دکتر الکساندر چولوخادزه، رئیس گروه شرق‌شناسی دانشگاه گرجستان، نیز اختصاص یافته است؛ دکتر چولوخادزه در دانشگاه دولتی تفلیس تحصیل کرده و دکتری زبان و ادبیات فارسی را در دانشگاه تهران اخذ نموده و از سال ۱۳۹۰ رئیس کرسی خاورشناسی در دانشگاه گرجستان است.
دکتر کاظم‌زاده همچنین اشاره افزودند که این کتاب به‌عنوان مجموعه‌ای از گفتگوها با ایران‌شناسان شکل گرفته و قرار بر آن بوده است که در مرکز اسناد دانشگاه آزاد اسلامی منتشر شود، اما به دلیل تحولات سیاسی، این پروژه متوقف شد. در نهایت، مجوز انتشار این کتاب به‌عنوان تاریخ شفاهی ایرانشناسی صادر شد و انتشارات نگارستان اندیشه متحمل زحمت انتشار شدند.
ایشان همچنین در توضیحات خود درباره زبان‌های قفقازی افزودند که زبان‌های قفقازی به سه گروه اصلی تقسیم می‌شوند: زبان‌های جنوبی (مانند گرجی)، زبان‌های شمال‌شرقی (زبان‌های داغستانی)، و زبان‌های شمال‌غربی (آبخازی و چرکسی) و جالب آن است که این زبان‌ها از لحاظ ریشه‌ای هیچکدام به هم مرتبط نیستند. پیرامون تأثیر زبان‌های ایرانی بر زبان‌های قفقازی می‌توان این‌چنین گفت که زبان گرجی تحت تأثیر زبان‌های ارمنی و ایرانی قرار گرفته است. وام‌واژه‌های ایرانی در زبان گرجی حدود ۳۰۰۰ واژه تخمین زده می‌شود که بیشتر آن‌ها از فارسی نو و کلاسیک و همچنین پارسی باستان و پارتی نشأت می‌گیرند. بیشترین تأثیر را ترجمه‌ها بر زبان گرجی گذاشته‌اند، نمونه‌هایی از آثار ادبی مانند «ویس و رامین» و «پلنگینه پوش» به این علت که از فارسی به گرجی ترجمه شده‌اند؛ بر ادبیات گرجی تاثیر گذاشته‌اند. مکتب ادبی شروان در قرن دوازدهم و نهضت ترجمه اوایل عصر صفوی تا اواخر این سلسله نیز بر زبان و فرهنگ گرجستان تاثیرگذار بوده‌اند. مطالعات ایرانشناسی در گرجستان از سال ۱۹۱۸م با تأسیس دانشگاه تفلیس آغاز شد. این دانشگاه دو رشته ادبیات فارسی و تاریخ ایران را در دپارتمان شرق‌شناسی تأسیس کرد.
دکتر گودرز رشتیانی
در ادامه نشست آقای دکتر رشتیانی اظهار داشتند که ایرانشناسی در طول بیش از ۱۰۰ سال، دستاوردهای مهمی در زمینه زبان‌شناسی و روابط زبان‌های ایرانی با زبان‌های قفقازی به دست آمده است. محققانی مانند ولادیمی کوتولیزه و دیگران در زمینه تاریخ و جغرافیا نیز کارهای مهمی انجام داده‌اند. از لحاظ هنری در گرجستان، آثار هنری مربوط به دوره‌های مختلف تاریخی، از جمله صفویه و قاجاریه، مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته‌اند.
دکتر رشتیانی در صحبت‌های خودشان افزودند که کتاب حاضر، به تاریخ قفقاز و روابط آن با ایران از دوره‌های مختلف، از ورود آریایی‌ها تا دوره‌های هخامنشیان، سلوکیان، اشکانیان و ساسانیان می‌پردازد. تأثیرات ساسانیان بر گرجستان و آلبانی قفقاز نیز مورد اشاره قرار گرفته است. جنبه تخصصی کتاب در حوزه زبان‌شناسی و بررسی وام‌واژه‌های فارسی در زبان گرجی است. این وام‌واژه‌ها نشان‌دهنده تأثیر عمیق زبان فارسی بر ادبیات و فرهنگ گرجی هستند. تأثیر فرهنگ ایرانی و زرتشتی بر آداب و رسوم گرجی‌ها، به‌ویژه در مراسم‌های مذهبی و سنت‌های محلی، بررسی می‌شود. سنت‌هایی مانند روشن کردن آتش و نحوه تدفین، نشان‌دهنده نفوذ فرهنگ ایرانی در گرجستان هستند و در این کتاب، نقش ادبیات در حفظ میراث‌فارسی و انتقال آن به اروپا، به‌ویژه از طریق ترجمه آثار ابن سینا به گرجی و سپس به لاتینی، مورد توجه قرار می‌گیرد. چراکه متون ادبی گرجی، شامل ترجمه‌های متعددی از آثار کسانی چون نظامی گنجوی هستند، و به واسطه این ترجمه‌های گرجی، آثار شعرای فارسیگو به زبان‌های دیگر ترجمه شده‌اند و این امر، نشان‌دهنده ارتباط نزدیک بین فرهنگ‌های ایرانی و گرجی است. به‌ویژه آنکه خود نظامی گنجوی نیز با زبان گرجی آشنا بوده و اشعارش تأثیراتی بسزایی بر ادبیات گرجی داشته است. به عقیده ایشان، این کتاب که به‌عنوان یک اثر جامع در زمینه تاریخ، زبان‌شناسی و فرهنگ ایران و قفقاز معرفی می‌شود؛ به‌خوبی پیوندهای تاریخی و فرهنگی بین ایران و گرجستان را نشان می‌دهد و کتابی است که باید توسط همه پژوهشگران حوزه ایرانشناسی مطالعه شود.
دکتر جهانگیر کرمی
سپس، آقای دکتر کرمی چنین اظهار نمودند که نویسنده به اهمیت مطالعات بین‌رشته‌ای و چندجانبه در فهم بهتر تاریخ و فرهنگ قفقاز و ایران اشاره می‌کند و بر لزوم توجه به پیوستگی‌های تاریخی تأکید دارد. ایشان بر اهمیت درک تاریخ و فرهنگ قفقاز برای منافع ملی و امنیت ایران تأکید و بیان کردند که چنین مطالعاتی می‌تواند به تقویت هویت ملی کمک کند و از محققان و دانشجویان دعوت کردند تا به پژوهش در زمینه تاریخ و فرهنگ ایرانی و قفقازی ادامه دهند و بر لزوم حفظ و ترویج این میراث همت گمارند.
دکتر کرمی همچنین از تلاش‌های پژوهشگران و استادان، به‌ویژه دکتر کاظم‌زاده و دکتر رشتیانی در زمینه دیپلماسی فرهنگی و تاریخ‌نگاری قدردانی می‌کند. تأکید بر این که استفاده بهینه از قلمرو فرهنگی و تمدنی ایران می‌تواند به تقویت جایگاه بین‌المللی کشور کمک کند و در برابر تهدیدات خارجی مؤثر باشد. دکتر کرمی همچنین در صحبت‌های خود، اهمیت روابط تجاری و اقتصادی بر توسعه روابط فرهنگی و تقویت دیپلماسی فرهنگی را نیز مورد تأکید قراردادند.
در پایان نشست نقد و بررسی کتاب، دکتر کاظم‌زاده، به این نکته اشاره کردند که با تلاش‌های مستمر و شناخت زبان‌های منطقه‌های همجوار ایران، دانشجویان می‌توانند در آینده در حوزه‌های دیپلماسی فرهنگی و اقتصادی فعال شوند و این فعالیت‌ها به تقویت شناخت فرهنگی و تاریخی کمک خواهد کرد.
پایان پیام
گزارشگر: سحرسادات تقوی (دانشجوی کارشناسی‌ارشد تاریخ ایران اسلامی دانشگاه تهران)
بیشتر بخوانید: