نشست کتیبه های نویافت اورارتویی در ایران با حضور دکتر مریم دارا
به گزارش خبرنگار گُلونی، نشست «کتیبه های نویافت اورارتویی در ایران» با حضور دکتر مریم دارا (عضو هیئت علمی پژوهشگاه میراثفرهنگی و گردشگری) بههمت مرکز ایرانشناسی و علومانسانی نیمروز با همکاری گروه تاریخ و باستانشناسی خانه اندیشمندان علومانسانی در جمعه ۷ دی ۱۴۰۳ خورشیدی به میزبانی محمدعلی دویرحاوی (دانشجوی کارشناسیارشد زبانهای باستانی دانشگاه تبریز) و به سعی و اهتمام آقای علیرضا خزایی (دانشجوی کارشناسیارشد تاریخ ایران باستان دانشگاه تهران) برگزار گردید.
دکتر مریم دارا در این نشست اظهار داشتند: «کتیبههای اورارتویی از جمله مهمترین اسناد تاریخی و باستانشناسی در منطقهی شمال غرب ایران به شمار میروند. این کتیبهها که به خط میخی اورارتویی نوشته شدهاند، اطلاعات ارزشمندی دربارهی تاریخ، فرهنگ، زبان و دین اورارتوها ارائه میدهند. اورارتوها که در قرن نهم تا هفتم پیش از میلاد در منطقهی دریاچههای وان، سوان و ارومیه حکومت میکردند، از جمله تمدنهای قدرتمند و تأثیرگذار در خاور نزدیک باستان بودند. در این گزارش، به بررسی کتیبههای اورارتویی کشفشده در ایران، اهمیت آنها و یافتههای اخیر در این زمینه پرداخته میشود.»
ایشان همچنین افزودند: «اورارتوها در قرن نهم پیش از میلاد در منطقهی دریاچهی وان (در ترکیهی امروزی) ظهور کردند و به تدریج قلمرو خود را به سمت شرق و جنوب گسترش دادند. آنها تا شمال دریاچهی ارومیه و مناطق غربی ایران پیشروی کردند و در این مناطق قلعهها، شهرها و سازههای نظامی متعددی ساختند. اورارتوها از خط میخی برای نوشتن کتیبههای خود استفاده میکردند و این کتیبهها عمدتاً به زبان اورارتویی نوشته شدهاند. زبان اورارتویی با زبان حوری، که پیش از آن در منطقه رایج بود، ارتباط نزدیکی دارد. در ایران، کتیبههای اورارتویی عمدتاً در مناطق شمالغربی، بهویژه در اطراف دریاچهی ارومیه، کشف شدهاند. این کتیبهها معمولاً بر روی سنگها، صخرهها و گاهی بر روی اشیای فلزی حکاکی شدهاند.» برخی از مهمترین کتیبههای اورارتویی کشفشده در ایران عبارتند از:
کتیبههای قلعهی بسطام:
قلعهی بسطام در نزدیکی شهرستان خوی یکی از مهمترین محوطههای اورارتویی در ایران است. در این قلعه، کتیبههای متعددی از پادشاهان اورارتویی مانند روسای دوم و آرگیشتی دوم کشف شدهاند. این کتیبهها معمولاً به ساختوسازهای نظامی، پیروزیهای جنگی و تقدیس خدایان اورارتویی اشاره میکنند. یکی از کتیبههای مهم کشفشده در بسطام، کتیبهای است که به ساخت شهر کوچک روسا اشاره میکند و نفرینی طولانی را در پایان متن خود دارد.
کتیبههای رازلیق و نشتبان:
کتیبههای رازلیق و نشتبان در نزدیکی شهرستان سراب قرار دارند و از جمله قدیمیترین کتیبههای اورارتویی در ایران به شمار میروند. این کتیبهها به پادشاه آرگیشتی اول تعلق دارند و به پیروزیهای نظامی و ساختوسازهای او اشاره میکنند. یکی از نکات جالب در این کتیبهها، ذکر نام منطقهای به نام «گردونی» است که احتمالاً به یکی از مناطق تحت کنترل اورارتوها اشاره دارد.
کتیبهی ترخان:
کتیبهی ترخان در نزدیکی بوکان کشف شده و به پادشاهان ایشپوئینی و مینوا تعلق دارد. این کتیبه نشان میدهد که اورارتوها تا جنوب دریاچهی ارومیه نیز پیشروی کردهاند. کتیبهی ترخان از جمله کتیبههای آسیبدیدهای است که به دلیل فرسایش و تخریب، بخشهایی از آن از بین رفته است. با این حال، با استفاده از فناوریهای مدرن مانند فتوگرامتری، بخشهایی از متن آن بازسازی شده است.
کتیبههای قراجلو:
کتیبهی قراجلو یکی از جدیدترین کتیبههای اورارتویی کشفشده در ایران است که در سال ۱۴۰۰ توسط یک مهندس معدن شناسایی شد. این کتیبه به دلیل آسیبهای شدید، خوانش آن دشوار است، اما احتمالاً به پادشاه آرگیشتی دوم تعلق دارد. کتیبهی قراجلو نشاندهندهی گسترش اورارتوها به مناطق شرقیتر در ایران است.
مطابق بیانات دکتر مریم دارا در این نشست، کتیبههای اورارتویی از چند جهت دارای اهمیت هستند که عبارتاند از:
- اطلاعات تاریخی: این کتیبهها اطلاعات ارزشمندی دربارهی تاریخ اورارتوها، پادشاهان آنها و رویدادهای مهم تاریخی مانند جنگها و ساختوسازها ارائه میدهند.
- زبان و خط: کتیبههای اورارتویی به زبان اوراتویی و با خط میخی نوشته شدهاند. مطالعهی این کتیبهها به درک بهتر زبان و خط اورارتویی کمک میکند.
- فرهنگ و دین: این کتیبهها اطلاعاتی دربارهی خدایان اورارتویی، آیینها و اعتقادات مذهبی آنها ارائه میدهند.
- گسترهی جغرافیایی: کتیبهها نشاندهندهی گسترهی جغرافیایی اورارتوها و تأثیر آنها بر مناطق مختلف هستند.
ایشان همچنین در این نشست تشریح نمودند که در سالهای اخیر، کشف کتیبه های نویافت اورارتویی و استفاده از فناوریهای مدرن مانند فتوگرامتری و لیزر اسکنر، امکان مطالعهی دقیقتر کتیبههای اورارتویی را فراهم کرده است. برای مثال، کتیبهی قراجلو با استفاده از فتوگرامتری مورد مطالعه قرار گرفته و بخشهایی از آن بازسازی شده است. همچنین، کشف گویهای اورارتویی در قلعهی بسطام که بر روی آنها کتیبهها و اثر مهرهای اورارتویی حکاکی شده، اطلاعات جدیدی دربارهی سیستم اداری و اقتصادی اورارتوها ارائه داده است. با وجود پیشرفتهای اخیر، مطالعهی کتیبههای اورارتویی با چالشهایی مواجه است. بسیاری از کتیبهها بهدلیل فرسایش، تخریب و فعالیتهای انسانی آسیب دیدهاند. همچنین، کمبود بودجه و تجهیزات مدرن برای مطالعهی این کتیبهها از جمله موانع اصلی در این زمینه است.
با این حال، همکاری بینالمللی و استفاده از فناوریهای نوین میتواند به بهبود وضعیت پژوهشها در این حوزه کمک کند. کتیبههای اورارتویی در ایران از جمله مهمترین اسناد تاریخی و باستانشناسی در منطقهی شمالغرب ایران هستند. این کتیبهها اطلاعات ارزشمندی دربارهی تاریخ، فرهنگ، زبان و دین اورارتوها ارائه میدهند. با وجود چالشهای موجود، کشف کتیبههای جدید و استفاده از فناوریهای مدرن، آیندهی روشنی را برای پژوهشها در این زمینه نوید میدهد. حفظ و مطالعهی این کتیبهها نهتنها به درک بهتر تاریخ اورارتوها کمک میکند، بلکه نقش مهمی در شناخت تاریخ و فرهنگ منطقهی شمالغرب ایران ایفا میکند.
پایان پیام
نویسنده: سحرسادات تقوی (دانشجوی کارشناسیارشد ایران اسلامی دانشگاه تهران)
بیشتر بخوانید: نشست نقد و بررسی کتاب سربازان ساسانی در جامعه اسلامی