افغانستان از ایران جدا شد؛ امضای معاهده پاریس میان ایران و انگلستان
به گزارش گلونی در پی نبردهای ایران و انگلستان بر سر مسئله هرات، دو کشور با هدف برقراری صلح، معاهده پاریس را به امضا رساندند. این معاهده که به مذاکرات فرخ خان غفاری از سوی ایران و لرد کاولی از سوی بریتانیا انجامید، شرایطی را برای پایان درگیری‌ها و خروج نیروهای ایرانی از هرات تعیین کرد.
پاریس – ۴ مارس ۱۸۵۷ (۱۳ اسفند ۱۲۳۵ خورشیدی):
بر اساس مفاد این معاهده، ایران از ادعای خود بر هرات چشم‌پوشی کرد و استقلال افغانستان را به رسمیت شناخت و افغانستان از ایران جدا شد. همچنین، ایران متعهد شد که از هرگونه مداخله در امور داخلی افغانستان خودداری کند و در صورت بروز اختلاف، تنها انگلستان را به‌عنوان میانجی بپذیرد. در مقابل، انگلستان تعهد کرد که نیروهای خود را از مناطق جنوبی ایران از جمله بوشهر خارج کند و دیگر مخالفان شاه را در سفارت خود پناه ندهد.
این توافق پس از حمله نیروهای انگلیسی به بنادر جنوبی ایران و فشار بر ناصرالدین‌شاه قاجار صورت گرفت. امضای این معاهده ضربه‌ای جدی به حاکمیت ایران بر هرات وارد کرد و نقش استعماری انگلستان در منطقه را تقویت نمود.
معاهده پاریس در ۱۵ فصل تنظیم شد و در تاریخ ۷ رجب ۱۲۷۳ هجری قمری (۱۸۵۷ میلادی) در پاریس به امضای طرفین رسید. متن کامل این معاهده به شرح زیر است:
متن کامل معاهده پاریس افغانستان از ایران شد (۱۸۵۷ میلادی)
بسم الله الرحمن الرحیم
چون اعلیحضرت خورشید آیت اقدس همایون، پادشاه اعظم و شاهنشاه بالاستقلال کل ممالک ایران و اعلیحضرت شاهنشاه انگلستان هر دو علی‌السویه از روی صدق مایل به رفع مصائب جنگی بوده و خواهان برقراری صلح و دوستی پایدار می‌باشند، لذا نمایندگان دو کشور فصول ذیل را مقبول و مقرر داشتند:
فصل اول:
از روز مبادله امضا‌نامه‌های عهدنامه، میان اعلیحضرت شاهنشاه ایران و اعلیحضرت شاهنشاه انگلستان و ایرلند و همچنین میان اخلاف، ممالک و رعایای طرفین، صلح و دوستی دائمی برقرار خواهد بود.
فصل دوم:
با برقراری صلح، عساكر دولت انگليس ممالک ايران را تخليه خواهند كرد، مطابق شرایط و تعهدات مذکور در این معاهده.
فصل سوم:
دولتین ایران و انگلستان تمامی اسرای جنگی را بدون تأخیر آزاد خواهند کرد.
فصل چهارم:
اعلیحضرت شاهنشاه ایران متعهد می‌شود که عفو کامل را برای تمامی رعایای ایرانی که در خلال جنگ با انگلیسی‌ها همکاری کرده‌اند، اعلام کند و هیچ‌کس به دلیل این اقدامات تحت تعقیب قرار نگیرد.
فصل پنجم:
ایران متعهد می‌شود که فوراً عساكر و كارگزاران خود را از هرات و تمام افغانستان خارج کند. این تخلیه ظرف سه ماه از زمان مبادله امضا‌نامه‌ها صورت خواهد گرفت.
فصل ششم:
ایران هرگونه ادعا بر هرات و سرزمین‌های افغانستان را ترک می‌کند و از هرگونه مطالبه اطاعت از جانب حاکمان هرات و افغانستان (مانند ضرب سکه، خواندن خطبه و دریافت مالیات) صرف‌نظر می‌کند. ایران همچنین متعهد می‌شود که استقلال افغانستان را به رسمیت شناخته و در امور داخلی آن مداخله نکند.
فصل هفتم:
اگر هرات یا سایر مناطق افغانستان به ایران حمله کنند و ترضیه شایسته‌ای داده نشود، ایران حق دارد اقدام نظامی کند، اما پس از تحقق اهداف نظامی، نیروهای ایرانی باید به خاک خود بازگردند و هیچ بخشی از افغانستان را ضمیمه خاک خود نکنند.
فصل هشتم:
تمامی اسرای افغانی که در خلال جنگ به دست نیروهای ایرانی افتاده‌اند، بدون دریافت غرامت آزاد خواهند شد. در مقابل، افغان‌ها نیز اسرای ایرانی را بدون مطالبه غرامت آزاد خواهند کرد.
فصل نهم:
ایران و انگلستان توافق می‌کنند که روابط دیپلماتیک و کنسولی بر اساس اصل دولت کامله‌الوداد باشد و حقوق تجاری اتباع طرفین تضمین شود.
فصل دهم:
سفارت انگلستان به تهران باز خواهد گشت و ایران متعهد می‌شود که با پذیرایی رسمی و معذرت‌خواهی مناسب، از سفارت انگلیس استقبال کند.
فصل یازدهم:
ایران موافقت می‌کند که ظرف سه ماه پس از بازگشت سفارت انگلستان به تهران، مأموری را تعیین کند تا همراه با مأمور انگلیسی مطالبات نقدی اتباع انگلیس از ایرانیان را بررسی و پرداخت کند.
فصل دوازدهم:
دولت انگلستان از این پس، از حمایت اتباع ایرانی که در استخدام سفارت و کنسولگری‌های آن نیستند، خودداری خواهد کرد. همچنین، ایران تضمین می‌کند که انگلیسی‌ها در ایران از همان حقوق و مزایای دیپلماتیکی برخوردار باشند که سایر دولت‌های کامله‌الوداد دارند.
فصل سیزدهم:
ایران و انگلستان تأیید می‌کنند که توافق قبلی در خصوص منع تجارت برده در خلیج‌فارس برای مدت ده سال دیگر تمدید شود، مگر اینکه یکی از طرفین یک سال قبل از پایان دوره، لغو آن را اعلام کند.
فصل چهاردهم:
انگلیس بلافاصله پس از مبادله امضا‌نامه‌های این معاهده، تمامی اقدامات خصمانه را علیه ایران متوقف خواهد کرد. همچنین، نیروهای انگلیسی پس از اجرای تعهدات ایران در تخلیه هرات و پذیرش سفارت انگلیس در تهران، تمامی سرزمین‌های اشغال‌شده ایران را ترک خواهند کرد.
فصل پانزدهم:
این عهدنامه در بغداد و در مدت سه ماه، یا زودتر در صورت امکان، به امضای نهایی خواهد رسید.
این معاهده در تاریخ ۷ رجب ۱۲۷۳ هجری قمری (۱۸۵۷ میلادی) در پاریس، در چهار نسخه به امضای نمایندگان دو دولت رسید و برای همیشه افغانستان از ایران جدا شد.
پایان پیام
بیشتر بخوانید: خروج نیروهای شوروی از رشت و انزلی در دوازدهم اسفند