حفاران غیر مجاز تپه باستانی مارلیک را آبکش کردند!
به یاد جام مارلیک و ننگ فراموشی خاستگاهش!
به گزارش گلونی و به نقل از میراث‌باشی؛ علی منصوری کارشناس ارشد باستان‌شناسی که پدربزرگ‌هایش اصالتا اهل روستای نصفی رودبار هستند، خود در ایام نوروز راهی تپه مارلیک شده و از نزدیک شاهد سوراخ‌های بزرگ و کوچکی بوده که از قدیم تا ایام نوروز در این تپه باستانی کنده شده است.
منصوری با بیان این که در زمان کاوش باستان‌شناسان در این قبور ظروف سفالی و چینی، جام‌های طلایی و نقره‌ای، دکمه‌های تزئینی و جواهرات، مجسمه‌های برنزی و سفالی، شمشیرها و سرنیزه‌های مفرغی، پارچه‌های بافته شده و مشهورترین اثر یعنی جام مارلیک را کشف کردند، تاکید می‌کند: «در آن سال‌ها باستان‌شناسان ایرانی با کمترین امکانات پرده از بخشی از تاریخ و تمدن ایران در حدود ۳۰۰۰ سال پیش در شمال کشور برداشتند که بسیار شگفت‌انگیز بوده است.»
او ادامه می‌دهد: «تمام تلاش‌های خالصانه و متعهدانه شادروانان دکتر عزت‌الله نگهبان و تیمش در سال‌های ۱۳۴۰ تا ۱۳۴۱ با کمترین امکانات منتج به این شد که نخستین کاوش باستان‌شناسی ایران بدون حضور هیچ تیم خارجی اجرا شود و این فتح‌البابی برای اتکا به دانش باستان‌شناسی ایران شد اما به‌دلیل سهم‌خواهی‌ها، دخالت‌های بی‌جا و پشت پرده شهرام پسر اشرف پهلوی و تیمش و عدم تمدید مجوز حضور تیم باستان‌شناسی و وقفه‌ای حدود یک ساله در کار حفاری در مارلیک، این تپه برای همیشه رها شد.»
منصوری با اظهار تأسف می‌گوید:
«در دره گوهر رود روبار به غیر از مارلیک ۴ تپه مهم دیگر از جمله زینب بیجار، بیلاق‌قلعه، دوربیجار و جازم کول وجود دارد که عملاً از دهه ۴۰ به بعد کار تپه‌ها رها شده و فقط در سال ۱۴۰۰ عرصه و حریم تپه مارلیک ابلاغ شده و همچنان پس از ۶۴ سال حفاری‌ها بی‌وقفه ادامه دارد.»
به گزارش میراث‌باشی؛ دکتر نگهبان در کتاب خاطراتش در صفحه ۳۱ می‌گوید: «پس از یک‌سال وقفه در هنگام ورود هیأت باستان‌شناسی بالاخره راهی منطقه شدیم اما پس از ورود به محوطه حفاری متوجه شدیم که نه فقط محوطه حفاری بلکه بیشتر سطح دره گوهر رود به‌وسیله حفاران قاچاق مانند لانه زنبور برای یافتن اشیا عتیقه سوراخ سوراخ شده است.
بعضی از کارگران قبلی هیأت حفاری اظهار می‌داشتند که در بعضی از اوقات بیش از صدها نفر به کار حفاری در محل مشغول بوده و برای اینکه مزاحمتی برای آن‌ها فراهم نیابد، روزانه هر فردی مبلغ پنج ریال برای اجازه حفاری به ژاندارمری محل پرداخت می‌کرده است.
هنگامی که نگارنده وضعیت اسفناک این منطقه را که در اثر غیبت حفاری ما به‌وجود آمده بود، مشاهده کردم از اعضای هیأت تقاضا کردم از تمام منطقه دره گوهر رود و گودال‌هایی که به‌وسیله حفاران قاچاق کنده شده بود، نقشه‌برداری دقیقی تهیه نمایند. هرچند چند روزی بیش از چهار هزار گودال کوچک و بزرگ را که در منطقه به‌وسیله قاچاقچیان کنده شده بود بر روی نقشه تعیین کرده و چون ادامه حفاری دیگر نتیجه‌ای نداشت، به تهران بازگشت نمودیم.»
حفاران غیر مجاز تپه باستانی مارلیک را آبکش کردند
دکتر نگهبان گزارشی کاملی از بررسی هیأت در این دو هفته و خسارات جبران‌ناپذیری که در اثر متوقف شدن عملیات حفاری هیأت بر آثار باستانی این منطقه وارد آمده بود به‌همراه نقشه دقیقی که از محل حفاری‌های قاچاق تهیه شده بود را برای دکتر خانلری وزیر فرهنگ و وزارت دربار و رونوشت آن را برای نخست وزیر وقت فرستاد تا با این ترتیب سرگذشت حفاری مارلیک در کشوری که فساد و نادرستی در دستگاه‌های آن ریشه دوانیده بود در هم پیچیده شود.
هر چند جام مارلیک را به بهانه نمایشگاه‌های خارجی همواره دور جهان چرخانده شده اما هزار افسوس و دریغ که تپه مارلیک رها شده ماند. فقط ظاهرا یک‌بار در اوایل دهه هشتاد (۸۳) شادروان رضا مستوفی‌فرد حمید فهیمی راهیی مارلیک می‌شوند اما امکان ماندگاری و انجام فعالیت برای آن‌ها چندان فراهم نمی‌شود و کارشان نیمه تمام باقی می‌ماند.
در نهایت محمدرضا باقریان کارشناس باستان‌شناسی اداره گیلان در زمستان سال ۹۰ گمانه‌زنی و تعيين حريم این تپه را انجام داد و ناظر هم استاد جعفر مهرکیان بود و سرانجام تیرماه سال ۱۴۰۰ پس از ۶۰ سال ضوابط و حرایم مارلیک ابلاغ شد!
به نقل از میراث‌باشی، وقتی شادروان دکتر نگهبان و تیمش در دهه ۴۰ تپه مارلیک را کاوش کردند و آثار مهمی از آن به دست آمده که نمودار یک فرهنگ ویژه در هزاره اول پیش از میلاد در این منطقه است، موضوعاتی به ذهن می‌رسد نخست آن محدوده به قدر کافی کاوش نشده و دوم این که موضوع محدود به این تپه و روستای نصفی نیست. این یک افق و گستره فرهنگی است.
حال از سال ۱۳۴۱ تا ۱۴۰۴ دستگاه میراث فرهنگی ایران چه کاری برای شناسایی آن فرهنگ انجام داده است؟! برای شناسایی مردمان و فرهنگی که این آثار هنری طراز اول را خلق کردند چه کرده؟ چرا هرگز هیات‌های واجد شرایط به این منطقه فرستاده نشدند؟ چرا هیچ اقدامی نشد که دریابیم تپه مارلیک در چه بافت فرهنگی پرورش یافته است؟ شاید ده‌ها تپه شبیه مارلیک در آن محدوده هست که می‌تواند معرف فرهنگ آن منطقه باشد؟ چه تعداد مقاله و پایان‌نامه در مورد مارلیک و تپه‌های دیگر این محدوده هست؟ چه مقدار رازگشایی کردیم از ابعاد مختلف فرهنگ هزاره اولی پیش از میلاد گیلان که آن آثار هنری گرانقدر را بوجود آوردند؟
دکتر نگهبان در دهه ۴۰ گلایه داشت که در این محدوده حفاری غیرمجاز زیادی شده و آثار آسیب دیدند با وجود گذشت ۶ دهه و وجود این تعداد کثیر حفاری، میراث فرهنگی از چه چیزی چشم‌پوشی می‌کند که نه حفاظتی از تپه می‌کند و نه هنوز تحقیقات و پژوهش‌های کاملی در مورد بافت فرهنگی منطقه در آن دوران انجام شده است؟
نویسنده: مریم اطیابی
پایان پیام
بیشتر بخوانید:
درباره محوطه باستانی مارلیک چه می‌دانیم
جام های مارلیک روایتگر زندگی مردمان ایرانی روزگار دور